Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ALIENO

Gramatyka
  • Formyalieno, alieneo, aligeno
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum
Znaczenia
  • I. iur.
    • 1. res suas vel iura in alterius dominium per contractum transferre
    • 2. aliquem (vel aliquid) aliqua re privare, alicui aliquid auferre (praec. ius ad aliquid)
  • II.
    • A. propr.
      • 1. seiungere, removere
        • a. + a se) ab aliquo (praec
        • b. alicunde.
        • c. ab officio gerendo
      • 2. eximere, excludere
      • 3. separare, secernere, avellere
    • B. transl.
      • 1. + aliquem mentem alicuius) ab aliquo (aliqua re) avertere, alienum reddere. Inde part. perf. niechętny; i. q. alienus.
      • 2. + mentem, sensum alicuius aliquem a mente, ratione, sensu (-ibus, dementem reddere. insanire, delirare.
  • II. mutare, variare

Pełne hasło

ALIENO s. . ALIENEO s. . ALIGENO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • S.
  • A.
  • N.
I. iur. t. t.
1. pozbywać prawo, np. własność w drodze umowy; res suas vel iura in alterius dominium per contractum transferre, cf. ALIENUS I 1 (syn. transferre: KodKKr I p. 89, a. 1263) .
Constr.
a. abs.
b. a se.
c. ab aliqua re (v. g. domo, hereditate, mensa).
N.
de aliqua re :
AKapSąd II p. 547 (a. 1444) : se a-sse ... census de altari.
Cf. ib. III p. 347 (a. 1526).
d. alicui:
KodWp V p. 612 (a. 1439) : qui nobis et ciuitati nostre ... earundem pecuniarum summam a-uit.
2. pozbawić kogoś (lub coś) czegoś, zabrać komuś coś (zwł. prawo do czegoś); aliquem (vel aliquid) aliqua re privare, alicui aliquid auferre (praec. ius ad aliquid). Sensu simili abstrahere, amovere ( CodVit p. 12, a. 1387).
N. glossam Pol.
AGZ XV p. 536 (a. 1490) : sedecim grossos ... ab … Andrea a-ndo alias «oddalyayącz».
Constr.
a. aliquid ab aliqua re.
N.
de aliqua re:
APozn I p. 55 (a. 1439) : casula ... fuit a-ta de monasterio.
b. aliquid ab aliquo.
N.
a possessione alicuius
KsgŁawKr p. 315 (a. 1397) : si ... rex ... domos ... dicto Nicolao Bochner reciperet et ab ipsius possessione penitus a-ret.
c. aliquid alicui.
d. aliquem ab aliqua re.
e. aliquem aliquid
AGZ XVI p. 453 (a. 1558) : proventus super scultetum provenientes eum a-vit, ut mardurarum obventionem.
f. abs.
II.
A. propr.
1. oddalać, usuwać; seiungere, removere
a. od kogoś, (zwł. od siebie); ab aliquo (praec. a se)
AKapSąd III p. 250 (a. 1496) : interea dimittat et a-et a se feminam Cordulam.
Ib. p. 94 (a. 1502) : utinam dnus Deus ... celerius eum a nobis a-ret.
N. locut.
voluntatem suam ab alicuius voluntate odbiegać w dążeniach i chęciach; i. q. cum aliquo voluntate discrepare
Tom. I p. 223 (a. 1511) : non dubitet ptas vra ... nos ... nulla .... in re voluntatem nostram ab ejus voluntate ... a-re velle.
b. skądś; alicunde.
Constr. sq.
de :
StPPP VIII p. 295 (a. 1388) : si a-uerit de Glew censum ... tres marcas census sibi dare debet. Supra XXti marcas pecunie … in Glew ... assignauit.
CodEp III p. 139 (a. 1469) : ut ... Ecclesie turbatores ... de dicto castro ... semoveatis et a-etis.
AKap Sąd III p. 257 (a. 1497) : concubinam ... de domo a-bit.
Refl. wydalać się, odchodzić, być nieobecnym; discedere, abesse
AKapSąd III p. 128 (a. 1509) : se a-re seu alias absentare a diocesi Plocensi.
ArPrawn V p. 511 (a. 1517) : prelati ... a tractatibus capitularibus ... se nullo modo a-re et absentare ... audeant.
CorpJP III p. 449 (a. 1519) : de pueris recedentibus a parentibus et se ab eisdem a-ntibus.
c. z jakiegoś stanowiska; ab officio gerendo
ZabDziej II p. 310 (a. 1486) : quod ... sine causa ipsum a servicio a-vit (cf. AKapSąd II p. 679; StPPP III p. 41).
StPPP VII p. 238 (a. 1544) : iudex ... debet ... instare ... ut a-retur ab onere iudicandi.
Eodem sensu abs.
ArHist VI p. 30 (a. 1467) : districtum dederunt gubernandum sub pacto isto ... quod procuratorem antiquum a-ret.
AKapSąd I p. 497 (a. 1478) : dni ... debuerunt ammovere et a-re Iohannem ... propter spolia et torturas in hominibus factas.
2. wykluczać, wyłączać; eximere, excludere
AKapSąd III p. 5 (a. 1449) : ad ecclesiam parochialem in Dambrowka ... est ascriptus ... et ... ab ecclesia in Clambowo ... est a-tus.
CorpJP III p. 449 (a. 1519) : propter quod peccatum ad mortem ipsius debet a-ri a communione Christianorum.
N.
a regno wygnać; exilio multare
MIECH. p. 8 : non fuisse exulem nec a regno a-tum,
cf. KomKadł p. 500 .
3. oddzielać, odłączać, odrywać; separare, secernere, avellere
KodUJ I p. 76 (a. 1409) : si … dictae universitatis studium ... a civitate Cracoviensi a-ri contingerit.
ArHist VI p. 38 (a. 1471) : pro terris ... per fluvium ... abrutis et a-tis.
ZabDziej III p. 535 (a. 1498) : quod eam non mutilabit ... nec aliquod membrum ab ea a-bit.
B. transl.
1. aliquem (vel mentem alicuius) odstręczyć, zniechęcić; ab aliquo (aliqua re) avertere, alienum reddere. Inde part. perf. niechętny; i. q. alienus.
N. abs.
być wrogim, nieżyczliwym; infestum, inimicum esse
KodKKr I p. 8 (a. fere 1189): non malignandj dolo, non a-ndj animo.
2. mentem, sensum alicuius doprowadzić do szaleństwa; dementem reddere. Eodem sensu aliquem a mente, ratione, sensu (-ibus, etiam sine prp). Saepissime tamen pass. szaleć; insanire, delirare.
N.
a memoria zapomnieć; oblivisci ( DŁUG. Hist. I p. 76 ex Liv. 7, 15, 3).
II. zmieniać; mutare, variare
KodKKr I p. 302 (a. 1364) : spondemus vestram viam ... nequaquam a-re; cf. supra viam vestram ad alias ciuitates conuertere.
AGZ XIV p. 374 (a. 1453) : debet inscriptionem a-re alias «przemienicz».
N. phil. gramm.
GIEŁCZ. p. 155 : alienatio est acceptio termini in propositione respectu alicuius additi, ratione cuius a-atur terminus a suppositione (ed. suppopositione), ut: homo rudibilis currit.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)