- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- B.
- A.
CodVit p. 201 (a. 1409) : terris, quas fere per quiennium accipare conati fuerunt;2. sg. ind. perf. act. accipisti
KsgMaz III p. 138 (a. 1435) : michi canapas in domo mea accipisti;1. pl. con. perf. act. acciperimus
*Lites I p. 458 (a. 1337) : ut munitiones ... in nostram conservationem ... acciperimus;3. sg. ind. plp. act.acciperat
ZabDziej I p. 205 (a. 1528) : Stanislaus acciperat porcos;inf. perf. act. accepississe
ZabDziej I p. 65 (a. 1458) : fassus est ... se accepississe ... pecuniam].
I.
propr.
A. aliquam rem
1.
de actione capiendi
a.
ująć coś,brać, chwytać,wziąć w rękę, zbierać
ręką; manu sumere,colligere.
N.
usum
transl. in praeceptis, praec. ad
medicamenta componenda spectantibus, eodem sensu atque
recipere
NIC. POL. p. 138 : a-e ranas agrestes.
ib. p. 142 : a-e farinam delicatam et cum ... oximelle commisce.
b.
secum
zabrać,wziąć ze sobą; secum auferre
Tom. II p. 133 (a. 1512) : a-ptis etiam tecurnsignaturis seu scriptis ... venias huc ad nos.
c.
medicamentum, cibum, aliquid ad se in cibum
zażywać, spożywać;
assumere,comedere
NIC. POL. p. 140 : predicte pillule a-antur tres vel quinque simul.
NIC. BL. Serm. II p. 250 : antequam eam (herbam sc. ) in cibum a-at.
Tom. XII p. 208 (a. 1520) : Felix ... a-erat ad se nescio quos pulveres.
d. vestimenta
α.
super se
przywdziać na siebie, narzucić,włożyć;
sibi induere, se amicire
KodWp I p. 14 (saec. fere XIII ineunte): episcopus a-ta stola ivit ante altare.
AKapSąd II p. 824 (a. 1521) : testis a-ndo super se palium descendit.β. de aliquo zdjąć,ściągnąć; aliquem vestitu spoliare
StPPP II p. 640 (a. 1456) : eo occiso a-erunt de eo «luppem» alias spolio vestimenta et arma alias «sbrogyą».
e.
arma, gladium
chwycić za broń;
arma capere
CodEp I 2 p. 179 (a. 1457) : Cruciferi cogebant suos subditos, ut contra regnum Poloniae a-rent arma.
Tom. IV p. 372 (a. 1518) : contra ... Tureas a-re arma decreverunt.
2.
de actione percipiendi ab
altero
a.
przyjmować coś ofiarowywanego, otrzymywać coś od kogoś (ab
aliquo); recipere, suscipere aliquid ab altero traditum;
transl.
de flumine
a-i mari
wpadać, uchodzić do morza; in mare
effundi
MPH III p. 676 (paulo post a. 1240) : Mimmel, quod longe per Rus siam ... discurrens mari a-itur Gothico.
b.
otrzymać
jako zapłatę za coś (pro aliqua re) lub jako podatek; percipere
pecuniam, tributum, in solutum
recipere.
N.
constr.
a labor
e=
pro labore; za
robotę
AKapSąd III p. 104 (a. 1506) : a quo labore a-turus est XX sexagenas ad se.
PrPol p. 245 (a. 1399) : kmetho recognouit, quod a-sset ad se sex marcas pro capite.
N.
locut.:
caput
otrzymać «główszczyznę», rekompensatę pieniężną za
zabitego;
multam pro homine occiso solutam
obtinere
KodWp III p. 131 (a. 1359) : si homo ducis per hominem nostrum fuerit occisus, nos caput a-emus(opp. poenam habere).
3.
a.
aliquam rem (sibi,
saepe addito
vi, per vim, violenter)
przywłaszczać sobie, przemocą zabierać coś komu
(dat.); adimere alicui aliquid,
auferre, rapere
KADŁUB. p. 180 : qui pauperum annonam aut vi aut quolibet ingenio a-erit aut a-i iusserit, anathema sit.
KodMaz(K) p. 463 (a. 1239) : venatores ceruorum ... in vilis ecclesie nichil per vim a-ant.
KodMp II p. 124 (a. 1264) : equi... si uiolenter a-antur;figur. de aqua
MPH III p. 109 (a. 1534) : aliquot domos a-epit aqua et ripam ... diruit.
b.
aliquem locum
objąć, zająć, zagarnąć pod swoją władzę;
occupare, sub potestatem suam redigere
Lites I p. 252 (a. 1339) : rex ... a-epit dictam terram ad manum suam.
DŁUG. Hist. I p. 192 : Jaroslaus ... Kyovv a-ipit.
B. aliquem
1.
przyjmować, podejmować kogoś przybywającego (gościa lub posła); tractare, excipere.
N.
constr. c.
ad :
Tom. X p. 92 (a. 1528) : me dnus comes secum ad prandium a-epit ac laute tractavit.
2.
zabierać ze sobą (ludzi, zwierzęta); secum ducere
(homines vel animalia)
M
PH I p. 751 (saec. XIII med.med) : ille vero ... a-ptis Prutenis ... festinavit ad predium.
DŁUG. Hist. II p. 187 : parum ... abfuit, quin rex in manibus hostium non venit ... nisi hi, quibus eius custodia fuerat commissa, vi illum reluctantem a-ssent [(v. l.] abstraxissent).
N.
locut.:
aliquem per manum
wziąć za rękę, prowadzić za rękę; alicuius manum
apprehendere, aliquem manu ducere
AKapSąd III p. 107 (a. 1506) : a-epit eam per unam manum et levavit illam et Andreas ... per aliam manum.
Tom. VI p. 332 (a. 1523) : peracto prandio a-epit me per manum ... archidux Austrie ad cubiculum suum;canem in lora wziąć psa na smycz; lora collo canis imponere
AKapSąd III p. 216 (a. 1530) : ([valtrum)] ... in sua lora a-re et … abducere ... iussit.
3.
schwytać, uwięzić, wziąć do niewoli; capere,comprehendere, in servitutem ducere
(saepe addito
in captivitatem, in servitutem)
PP III p. 102 (a. 1443) : si non deseruiret eosdem annos ... dominus … est potens ipsum a-re, vbicunque ipsum arastaret.
DŁUG. Hist. I p. 279 : magnum robur militiae ... in captivitatem a-tum est.
4.
a-re (sibi)
przybrać sobie kogoś na brata, domownika, opiekuna,wykonawcętestamentu; aliquem in
fratrem, familiarem, tutorem,
exsecutorem testamenti assumere.
Constr. :
a.
duplici
acc.
KsgŁawKr p. 85 (a. 1372) : tutore fratre eius ... ibi a-to domum suam ... plaustrario resignavit.
AKapSąd III p. 103 (a. 1504) : executores huius testamenti a-o michi fratres germanos.
b.
sq.
in
c.
acc.
KodMp IV p. 375 (a. 1441) : quem ... in nostrum familiarem et curie nostre municipem a-epimus specialem.
Tom. VIII p. 65 (a. 1526) : mutuo nos in fratres germanos, perinde ac si ex eisdem parentibus orti fuissemus, a-epimus et adoptavimus.
5.
przyjąć do pracy, zatrudnić na jakimś stanowisku;
ad aliquod munus gerendum
admittere
RachJag p. 178 (a. 1394) : rasori pannorum pro labore toto tempore a die, quo ... thezaurarius a-epit, hucusque.
AKapSąd III p. 14 (a. 1461) : Petrus ... asseruit se ... ad ... officium thabellionatus fore admissum et a-tum.
6.
aliquem (sibi) coniugem, maritum, in uxorem, in matrimonium,
matrimonialiter
pojąć kogoś w małżeństwo; matrimonium inire
cum aliquo.
7.
pass.
i. q. concipi; być
poczętym
Tom. VII p. 180 (a. 1525) : de quibus ([equis)] Plinius scribit, qui hic per ventum a-ti generantur.
II.
transl.
A.
rem
1.
przyjmować coś, uznawać, zgadzać się na co, pochwalać
(szczególnie słowa, zdanie); admittere,non
recusare, probare (verba, sententiam).
N.
locut.:
ad satisfactionem
zadowolić się; contentum esse
DŁUG. Hist. V p. 409 : imperator ... Tureorum ... excusationes de interceptione Kiliae ad satisfactionem a-epit;in subsidium powoływać się na coś, opierać się na czym; ad aliquid appellare,aliqua re inniti
StPPP VI p. 199 (a. 1521): haec sibi confessata eius a-ns in subsidium; (sibi) in deliberationem(saepe) brać pod rozwagę, rozpatrywać; considerare
CodEp III p. 448 (a. 1498) : rem ... nobis in deliberationem a-epimus.
N.
constr.:
ad nauseam et fastidium
z obrzydzeniem, niechętnie;
fastidiose, non sine nausea
DŁUG. Hist. II p. 34 : ambiguum Boleslai ... responsum ... rex ad nauseam et fastidium a-epit.
2.
otrzymać, osiągnąć, mieć; obtinere,consequi.
N.
locut.:
occasionem
skorzystać z okazji; opportunitate uti
AKap Sąd III p. 106 (a. 1506) : quem ... testis ... rogavit, ut eum solveret, ne ea occasione a-ta per civitatenses suspenderetur.
Tom. IV p. 116 (a. 1517) : hoc vitandum putant, ne … Malkocz inde occasionem a-at et Moldaviam occupet.
3.
aliquem locum, ordinem
zająć miejsce;
aliquo loco considere, accumbere,
locum occupare
DŁUG. Hist. III p. 297 : Wyerzinek ... Poloniae regem primum et superiorem locum ... a-re iussit.
Ib. IV p. 352 : in quo ([exercitu sc.)] ... Bavari ... ordines a-rant.
B.
actionem
podjąć, wykonać jakąś czynność;
suscipere aliquid agendum:
bellum, bellicam expeditionem
DŁUG.
Hist. V p. 492, AGZ XIX
p. 322
;
; conclusionem, consilium,
deliberationem
GALL p.
437, KodUJ II
p. 33,
SSrSil
I
p. 232
et saepius;
examen in aliquo
poddać kogoś badaniu; quaestioni subicere
ArHist VI
p. 92
(a. 1445)
; exercitia
prowadzić,podejmować ćwiczenia uniwersyteckie; exercitationibus praeesse
Concl.
p. 248
;
; finem
zakończyć coś, załatwić;
aliquid ad finem
perducere
Tom. I p. 101,
ib.V
p. 278
;
;
fugam
uciec; fugam capere
DŁUG. Hist. V
p. 187
;
;
furtum, rapinam
popełnić kradzież, rabunek; furtum, rapinam
committere
NIC. BŁ. Tract.
fol. 35b
;
;
incolatum
zamieszkać,osiedlić się;
domicilium collocare
DŁUG. Hist. II
p. 423
;
; indutias cum aliquo
zawrzeć lub utrzymać rozejm z kimś; indutias cum aliquo
inire vel servare
Tom. I
p. 63
,
ib. IV
p. 103
et
p. 387
; informationem super aliqua re
zasięgnąć informacji o czymś; inquirere de aliqua
re
DŁUG. Hist. III
p. 87
;
; intelligentiam cum aliquo de aliqua re
porozumieć się z
kim na jakiś temat; conferre, constituere
aliquid cum aliquo
Tom. I p. 10,
ib. III
p. 105
;
; iter, viam
udać się w drogę, obrać drogę; iter, viam ingredi, propr.
et transl.
AGZ
XIX p. 368, ŁASKI ComPriv
fol. 259b
et saepius;
mensuram vestis
brać miarę; vestem
conficiendam ad modulum corporis
metiri
Tom. IV
p. 242
;
; messim
podjąć się żniwa; messim conficiendam
suscipere
StPPP II p. 287 (a. 1424) : terminum habent ... pro eo, quia a-ns alias «obyąw» messim, et non metitur;poenam, supplicium de aliquo ukarać kogoś; punire DŁUG. Op. p. 47, Tom. XIII p. 142 ; ; ultionem, vindictam ab, in aliquo mścić się na kimś; vindicare in aliquem KomKadł p. 325, Dogiel IV p. 185, CRIC. p. 34, v. 95.
C.
statum
doznać, zaznać czegoś, popaść w jaki stan; aliquid
pati, aliqua re affici:
augmentum, incrementum in aliqua re, vires
DŁUG. Op. p. 559, PP II p. 36,
OSTR.
p. 123
et saepe;
calamitatem
(in
aliqua re,
pod jakimś względem),
cladem, stragem
DŁUG.
Hist. I p. 284, id. LibBen III
p. 309, Tom. I
p. 43
;
; condicionem meliorem, meliorationem
AGZ V p. 133,
PP II
p. 96
;
; damnum, dispendium, iacturam
DŁUG.
Hist. IV p. 732, Tom. I p.
197, ib. VII
p. 41
et saepe;
dedecus
DŁUG. Hist. I
p. 318
;
; dilationem
Tom. V
p. 150
;
; discontinuationem, dissolutionem, exitum, finem ultimum
skończyć się, ulec zanikowi; ad finem adduci,esse
desinere,
concidere
DŁUG. Op.
p. 83
et 341, id. Hist. IV
p. 325, KodMp IV
p. 456
et saepe.
N. locut.:
finem (exitum) vitae (vivendi)
umrzeć; mori
VHedv p.
624, AGZ XI
p. 444
;
; fiduciam aliquid faciendi
ośmielić się, coś zrobić; audere,licentiam
sibi sumere
Tom. III
p. 32
;
; fortunam
DŁUG. Hist. V
p. 134
;
; gaudium super, gratulationem de aliqua re
KodMp IV p. 415, DŁUG. Hist.
V
p. 100
;
; initium
KodMp IV
p. 502
;
;
laesionem, laesuram
zostać zranionym;
vulnerari
AKapSąd III p. 43, StKapWł
p. 68
;
; matrimonium, munus matrimonii
wejść w związki małżeńskie;
matrimonium inire
DŁUG. Hist. I
p. 397, ib.
p. 332
;
; moderamen
ulec zmniejszeniu,obniżce; imminui
CodEp III
p. 24
;
; mortem ab aliquo
VHedv p. 623, AKapSąd III
p. 180
;
;
notitiam alicuius rei
Tom. III
p. 68
;
; oblivionem
popaść w niepamięć; in
oblivionem adduci
PommUB
p. 16
;
; ex otio in otium a-i
nieustannie
spoczywać; continuo otiosum esse
RHist III
p. 348
;
; periculum
*Tom. III
p. 403
;
;
poenitentiam
otrzymać pokutę do wypełnienia;
ad poenitentiam obligari
NIC. BŁ. Tract.
fol. 38b
;
;
poenam, vindictam pro aliqua
re
StPPP VIII
p. 896, ib. VII p. 284,
Dogiel IV
p. 179
;
;
profectum, progressum
DŁUG. Op.
p. 266
,
Tom. X
p. 77
;
; quietem
spać; dormire
*SSrSil VII
p. 14
;
; reformationem, restitutionem
DŁUG. Hist. IV p. 517, ib. V
p. 481
;
; refugium ad aliquem
szukać schronienia u kogoś;
se in fidem et tutelam alicuius
conferre
MPH III
p. 274
;
; repulsam in aliqua re
Tom. VI
p. 144
;
; sanitatem
KlQu p.
18, AKapSąd II
p. 767
;
; sepulturam
zostać pochowanym, pogrzebanym; in sepulcro
condi
DŁUG. Hist. I p. 292, ib. II
p. 44
;
; victoriam ab aliquo
*Tom. XII
p. 168
;
; voluptatem ex aliqua re
URSIN.
p. 8
.
III.
1.
posłyszeć, dowiedzieć się, przyjąć do wiadomości;
auribus excipere, audire, cognoscere
(etiam addito ex ore, ad animum), od
kogoś, exaliquo.
Constr. :
a.
abs.
b.
c.
acc.
c.
c.
acc.
c.
inf.
d.
c.
particulis interrogationis
*CodEp III
p. 230
(a. 1476)
:
a-epimus ... qualiter ... turbare ... moliretur.
AKapSąd III
p. 128
(a. 1509)
:
a-epimus ... quomodo ... vendere ... proposuerunt.
N.locut.
'
experientia wiedzieć z doświadczenia; usu cognitum
habere
AKapSąd III
p. 132
(a. 1509)
:
ut tamen
experiencia a-imus, multi ... se ... absentant.
2.
pojmować,rozumieć;
mente percipere,
intelligere.
N.
locut.:
in aliquam partem
rozumieć w
jakiś sposób,przyjmować z pewnym nastawieniem;
aliquo modo intelligere, certo
animo accipere.
IV.
liczyć, oceniać wartość na jakąś sumę
(per) ;
taxare
RachJag
p. 539 (a.
1419)
:
mille owa, quodlibet
centum a-ndo per quinque grossos.
V.
math.
1.
obliczać (kąt), wyznaczać,oznaczać (położenie); dimetiri
(angulum), dimetiendo invenire
(situm)
VITELO Persp. p. 165 : semper a-to situ ... haec omnia ... comprehendit uisus.
Id. Opt. p. 412 : a-ptis instrumentaliter ... angulis omnium refractionum ... inuenimus etc.
2.
mnożyć;
multiplicare
ALBERT. p. 135 : in tanto maior est ([diameter umbrae sc.)], quantum est illa differentia motus solis in una hora decies a-ta.
3.
pariter
dodawać do siebie dwie wielkości;
addere, unam summam ex duabus
facere
VITELO Opt. p. 199 : duo ergo latera ... pariter a-ta maiora sunt duobus lateribus ... pariter a-ptis.
VI.
iur.
t.t.
1.
wziąć, przejąć jakąś rzecz w posiadanie, zarząd itp.
; in alicuius rei possessionem, usum sim. venire
a.
realem possessionem
PrPol p. 270 (a. 1411) : a-epit realem possessionem in villam.
b.
in commendam
Dogiel I p. 77 (a. 1479) : (episcopus ) a-at ... ecclesiam Culmensem in titulum et Pomesaniensem in commendam.
c. in titulum cf.
d.
bona in sequestrum
StPPP VI p. 141 (a. 1518) : quotiens vero praemissa censualia ... non solverint, tunc ... capitaneus loci ... in sequestrum omnimodo et plenarie praedicta bona a-et.
e.
in mutuum, mutuo, sub certa taxa
DŁUG. Hist. IV p. 91 : centum florenorum millia apud cives Gdanenses ... in mutuum a-epit.
AKapSąd III p. 172 (a. 1513) : libros ... sub certa taxa eadem de ecclesia a-re et eis bene uti.
2.
ad ius
poddać się kompetencji sądu; iudicio se subicere
PP III p. 86 (a. 1441) : Petrus ... subdidit se, si non deseruiret, sub superius ius, vbicumque ipsum arestauerit, a-re ad superius ius.
3.
aliquem in
cautionem fideiussoriam
przyjąć kogoś jako poręczyciela; aliquem
vadem accipere
CodEp III p. 52 (a. 1450) : nos in caucionem fideiussoriam a-runt.
4.
causas
przyjmować sprawy sądowe do rozstrzygnięcia; suscipere causas diiudicandas
KodTyn p. 113 (saec. XV) : ipsi causas tenentur per se et pro ... monasterio a-re.
5.
iudicium
zgodzić się na
sądowe rozstrzygnięcie sprawy; iudicii
sententiae se subicere
PrPol p. 106 (a. 1398) : si non ordinaverit, tunc debet judicium a-re;iudicium recte a-re uważać wyrok za słuszny; iudicii sententiam iustamesse ducere
Tom. VI p. 126 (a. 1522) : multe oriebantur querele ab his, a quibus non recte a-batur judicium.
6.
iuramentum ab
aliquo
przyjąć; iuranti adesse
StPPP II p. 900 (a. 1494) : ad exaudiendum iuramentum siue a-ndum a dieto Gorynyeczky.
7.
terminum,
etiam
abs.
zgodzić się na termin rozprawy; terminum probare
ArPrawn VIII p. 117 (a. 1412) : in termino posito et assignato et a-to.
AKap Sąd III p. 357 (a. 1470) : prefati laboriosi ad respondendum a-runt per quindenam.
N.
constr. c.
ad:
AGZ XIII p. 66 (a. 1438) : Alexander... cum laczkone... a-runt ad alios terminos.
8.
effectum suum
a-re, usu a-i
wejść w życie, pociągnąć za sobą właściwe
następstwa; perfici,ad effectum
adduci
Tom. II p. 208 (a. 1513) : conscriptio ipsa effectum suum non a-it.
Ib. IV p. 149(a. 1517) : ut eadem constitutio nostra effectum suum a-at ... mandamus.
CorpJP III p. 461 (a. 1519) : omnia ... confirmamus, prout hactenus fuerunt tenta et usu a-ta.
9.
super animam suam
potwierdzić przysięgą,wziąć na swoje sumienie;
iureiurando affirmare,adiurare
TPaw IV p. 352 (a. 1418) : Arnoldus debet a-re super animam suam, sicut Msczyslaus ... marcammaternam debuit dare ... Paulo.
10.
(se, sibi) ad aliquid faciendum
vel
ad aliquem de aliqua re
udawać się dokąd dla wykonania jakiejś czynności, zwrócić
się do kogo z jakąś sprawą; se conferre ad
aliquid faciendum,ad aliquem de
aliqua re referre
KsgMaz III p. 178 (a. 1436) : ad videndum eundem pratum se debent a-re de iure.
Ib. p. 182 (a. 1436) : michi dixit ...a-o me [(ad]) officiales iudicii.
ZabDziej II 1 p. 47 (a. 1551) : illi responderunt se nolle ea de re in iudicio contendere ... verum sibi ad dominum suum a-bant.
11.
a.
se ad corylum, ad iudices «powestczi»
uciec się do tzw.
«wstecz» tj. świadectwa sędziów odnośnie do spraw,
przez nich kiedyś
prowadzonych; iudices appellare,
ut de causis olim ab eis
diiudicatis testimonium reddant
KsgMaz III p. 126 (a. 1435) : hoc si mihi negaverit, a-o ad vos «povestczi».
AGZ XIII p. 93 (a. 1440) : Richlik a-epit se ... ad corulum alias «laska» cum Allexandro.
b.
se ad acta, inscriptiones
uciec się do świadectwa ksiąg sądowych;
ad librum se recipere
KsgLub p. 77 (a. 1453) : predicta domina a-ipit se alias «byerzesyą» ad ipsorum inscriptiones terrestres.
Ib. p. 78 (a. 1453) : procurator predictorum nobilium a-epit se ad predictas inscripciones pro pena sex scotorum.
AGZ XVI p. 214 (a. 1488) : procurator ... posuit memoriale ... quod se hic a-runt ad acta.
VIII.
1.
a-tum ferre, referre alicui aliquid
zawdzięczać coś
komuś; debere alicui
aliquid.
2.
in a-tum ferre,
referre aliquid
(praec. donum) życzliwie,łaskawie coś przyjmować, nie
gardzić czymś; benigne suscipere,non
aspernari
CodEp III p. 35 (a. 1448) : prece ... obsecrans, ut illud ([sc. munus)] ... benigne suscipiat et ... in a-tum referat.Ib. I 2
p. 118 (a. 1451) : velis donum exile referre in a-tum.
N.
CodEp I 2 p. 320 (a. 1453) : rogo, digneris eam (pellem mardurinam sc. ) referre in a-tam.
3.
in a-tum cedere
być miłym komu, sprawiać przyjemność, wychodzić na
korzyść; gratum esse,saluti esse
CodEp I 1 p. 140 (a. 1443) : dummodo sciamus, id v. s. cedere in a-tum, artus nostras (—os?) ... debiles ... ad quemcumque locum ... fatigabimus.