- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- L.
- A.
- Ha.
- N.
I.
A.
propr.
1.
homines
a.
nie wpuścić, nie dopuścić,trzymać z dala, powstrzymywać; non admittere, foris detinere, arcere (saec.XVI).
Additur
clausis portis (
Tom. V III
p. 103,
a. 1526).
Constr. sq. abl. vel
ab.
b.
wygnać, wypędzić,wyrzucić, wydalić; eicere, expellere, extrudere (
saepe additur foras).
N.
(hostem) wypierać, rugować; propulsare, depellere
CALLIM. Hist. p. 58, 3 : auxilia, quibus ... Vladislaus facile toto regno e-retur.Pass. odłączyć się, oddzielić; separari, segregari
HUSSOW. p. 18, v. 233 : nec semel e-sos admittunt agmina tauros.In imagine animam, animum, spiritum (a vel de carne, corpore)
KADŁUB. p. 91 : sub medicine specie animam egrotantis e-re.
DŁUG. Hist. I p. 227 : haec doloris anxietas ... animam esset e-sura.
Ib. p. 373 : anima ... episcopi tot ictibus ... carnificum a carne e-sa.
Ib. p. 417 : et animum de corpore e-as.
Ib. p. 442 : dux ... viribus corporis debilitatis animam de carne ... e-sit.
Id. Op. p. 69 : anima eius ... tot cruciatibus ... a corpore e-sa ... ad propria remeavit.
Ib. p. 631 : gente sibi ... infesta spiritum suum ... venenis e-sura.
Constr. sq.
ab, de, ex.
c.
wypuścić na wolność (z zamknięcia,więzienia),uwolnić; (detentum,inclusum) liberare,liberum mittere, emittere
GALL p. 108, 6 : Bolezlauus ... senem fidelem inclusit, quem audita fama sue sedis reddite vix e-sit.
MARTIN. OP. Serm. p. 453 nlb. : pater in parua cellula eam inclusit ... cumque esset e-sa, dixit.
N.
refl. wydostać się, wymknąć,uciec;
se proripere, evadere,effugere
AKapSąd II p. 900 (a. 1458) : Albertum ... reclusit ... in quodam cubiculo, ubi se ipse A. voluit e-re.
2.
aquam
wypuścić,spuścić; demittere
DŁUG. Hist. IV p. 502 : aqua ... quae fossata urbis complebat, plurimo labore per novas foveas e-sa.
B.
transl.
1.
(homines)odsunąć,usunąć,wykluczyć,wyłączyć; prohibere,removere, destituere.
Indicatur unde?
a.
sq.
ab (v.
gr. a bonis temporalibus, capitulo, confoederatione, electione, iure patronatus, participio vel perceptione bonorum, portione hereditatis, servitio, societate, universitate sim.
b.
sq.
de.
c.
sq.
ex.
d.
sq.
extra.
Praec.
a.
obłożyć ekskomuniką,ekskomunikować;
excommunicare,sacris interdicere alicui
*KodPol III p. 390 (a. 1253) : liceat vobis ... e-sis, excommunicatis et interdictis ... diuina officia celebrare.
b.
zetrzeć z powierzchni ziemi,wygubić, wytracić; funditus tollere,delere,eradicare
PP II p. 215 (a. 1454) : sed eos Cruciferos toto posse ... propellemus, eradicabimus et e-emus.
c.
pokonać, zwyciężyć; evincere,superare (saec. XV).
2.
(res) usuwać,znosić,odrzucać; tollere,adimere, reicere (v.
gr. dissensiones, distributiones, dolum et fraudem, fastum et nitorem, famem, impedimenta, incommoditates, iura, iurgia, pauperiem, preces, sitim sim.).
Praec.
a.
memoriam
zacierać,niszczyć,osłabiać, nadwerężać; debilitare,infirmare, delere
KodMp I p. 108 (a. 1276) : obliuio per successum temporis memoriam e-it gestorum (cf. ib.II p. 199, a. 1296 : per elapsum temporum).Ita saepius.
b.
phil. wykluczać, separare, seiungere
BYSTRZ. Log. fol. d IIIb : dictio 'tamen’ ... potest facere propositionem de e-so subiecto.
Ib. fol. t Ia : contradictoria ... illa maxime repugnant exclusiue, que e-unt quodlibet predicatum quidditatiuum commune.Ita saepius. Occ.
α.
libros
umieszczać na indeksie,zabraniać; prohibere,damnare
ArPrawn I p. 437 (a. 1556) : ad e-ndos novatorum in religione libros sacra sinodus censuit etc.
β.
odwołać,wycofać; revocare
TPaw VII p. 99 (a. 1419) : aduersarius suus solum hoc e-sit, prout prius dixit sibi, quod: non es ita bonus ex quatuor clipeis, sicut ego.
γ.
iugum a se
zrzucić; excutere
NIC. BŁ. Serm. I p. 11 : nullus eruditus per legem potuit iugum peccati a se e-re.
c.
iur. zastrzegać dla siebie,wyłączać (w aktach darowizny, sprzedaży itp.); eximere,excipere (in donatione, venditione sim.).
KodMp III p. 145 (a. 1361) : dantes ... Dimitrio ... villas ... cum omni iure ... nihil pro nobis vel ... successoribus e-ntes.
KodPol III p. 369 (a. 1408) : advocaciam ... cum omnibus ... utilitatibus ... nichil pro se ... in eadem penitus e-ndo ... subcamerario ... fassus est ... obligasse.
StPPP IX p. 189 (a. 1509) : cum omni iure atque omnibus proprietatibus et ... cum omnibus ... pertinencijs ... nichil e-ndo penitus.
N. locut.
α.
hoc excluso
z tym zastrzeżeniem,wyjątkiem; hoc excepto
DokMp I p. 179 (a. 1372) : villam ... donamus ... hoc tamen e-so, quod etc.
β. nullo (-is) penitus excluso (-is) (
KodKKr II
p. 48, a. 1372
;
KodMp IV
p. 19, a. 1387).
γ.
liberum et exclusum facere ab aliqua re
zwalniać od czegoś; liberare,liberum et immune reddere
PommUrk III p. 283 (a. 1296) : dictas sagenas a solucione cuiuslibet pensionis et exaccionis liberas fecimus et e-sas.Occ. dzielić, rozdzielać? partiri,dividere?
TPaw III p. 16 (a. 1386) : alia dampna medie ville in decem personas e-it.
d.
varia et singularia
α.
kończyć;
finire
RFil XXV p. 153 (saec. XV med.med) : e-ns «konczacz».
β.
wyłamywać; effringere:
ib. p. 156 (saec. XV med.) : e-it «vylamvye».
II.
pass. (per confusionem verbi excudendi) wylęgnąć się,wykluć (o pisklętach); ex ovo exire (de pullis— saec. XV).