Ogólne
Pełne hasło
Więcej

COMPONO

Gramatyka
  • Formycompono, conpono
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -sui, -situm s. compostum
Znaczenia
  • I.
    • A. propr.
      • 1. in uno loco ponere, collocare.
        • α. + faenum in cumulos in acervos exstruere.
        • β.
        • γ. + pecuniam simul ponere, conferre
      • 2. solvere
    • B. transl.
      • 1. conficere, transigere,
        • α. + limites constituere
        • β. pretium statuere
      • 2. inter se constituere, ordinare, disponere.
  • II.
    • A. propr.
      • 1. ex partibus conficere, conflare, creare.
        • α. constare.
        • β. dormitum ire.
      • 2. comparare.
    • B. transl.
      • 1. coniungere, unire
      • 2. in concordiam reducere, reconciliare.
      • 3. phil.+ dividere) affirmare, enuntiata affirmativa conformare
  • III.
    • A. propr.
      • 1. formare, effingere, figurare.
      • 2. aedificare, construere,
      • 3. + cibum (potum) conficere, condire
      • 4. conscribere.
    • B. transl.
      • 1. moderare, effingere,
        • α. + ad aliquid aptare, v. gr.
        • β. + aliquem in aliquid Th. impellere, incitare flecti
      • 2. + arte fingere.
      • 3. compescere, sedare, placare.
        • a.
        • b. abstr.
  • IV.

Pełne hasło

COM-PONO s. CONPONO, -ere, -sui, -situm s. compostum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • N.
[part. perf. componitus:
KsgMaz III p. 122 (a. 1435) : componitum dotalicium procurabit.
inf. fut. pass. f. compositam iri:
Tom. VII p. 218 (a. 1525) : differentiam ... honestis mediis compositam iri.
gerundivum componandus:
SSrSil I p. 252 (a. 1486) : ad componandum prefatum dominum abbatem.]
I.
A. propr.
1. składać (w jednym miejscu); in uno loco ponere, collocare.
N.
α. faenum sim. in cumulos et abs. : składać w kopy; in acervos exstruere.
N. glossam Pol.
StPPP XII p. 436 (a. 1503) : falcastrare ... c-re, alias «grabycz» faenum.
β. de vestimento
IANIC. p. 72, v. 4 : sollemnes ... humeris c-suisse togas.
Praec. tamen
γ. pecuniam złożyć, wpłacić; simul ponere, conferre
CodSil(M) I p. 143 (a. 1177) : qui cambitionem istam temptaverit evacuare ... septuaginta marcas argenti purissimi c-at, quarum duas partes nobis ... persolvat (cf. KodMaz(K) p. 105; KodWp I p. 29; LeubUrk p. 17).
KADŁUB. p. 158 : nomine pene LXX marcas c-e.
KsgRachKr II p. 139 (a. 1396) : cives mille quingentos florenos auri causa societatis commercii ... c-suisse.
APozn I p. 224 (a. 1455) : cannale ... ex utraque parte peccunias c-ndo insimul comparare.
Inde
2. płacić; solvere
CodSil(M) II p. 94 (a. 1211) : convictus ... de reatu suo civitati c-re debet in XXXVI solidos (cf. SchlUrk p. 272).
Ib. scabino in XXX solidis c-et.
WilkLub p. 2 (a. 1437) : pari pena est puniendus et famulo civitatis grossum 1 c-at.
KodPol II p. 502 (a. 1447) : pro expeditionalibus ... quantum alij kmethones ... soluunt et c-unt et ipse Wyanch soluere et c-re tenebitur.
ARect I p. 39 (a. 1470) : ad bursam more ceterorum bursancium c-at iuxta taxam.
Ita passim. Cf. Th. III 2130,37 sqq.
Item sensu praegnanti:
płacić grzywnę; multam solvere
CodPom I p. 367 (a. 1225) : utrum reus c-at uel dampnetur.
Cf. Th. III 2130,39 sq.
N. s
płacić w naturze, tzw. składem; rebus persolvere
TPaw III p. 380 (a. 1397) : debet sibi soluere ... medietatem de communi pecunia et medietatem c-ndo vulgariter «na sclad» (cf. ib. IV p. 641; PrPol p. 194).
Cf. COMPOSITIVE II 1 COMPOSITOR II 2 COMPORTATIO II 2. Ad rem cf. P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie II p. 462.
B. transl.
1. trans. załatwić, urządzić; conficere, transigere, praec. negotia, item concordiam ( StPPP VIII p. 248, a. 1545) , foedus (syn. sancire: DŁUG. Hist. V p. 300 ) , deditionem ( ib. I p. 420 ), summam totius belli ( Tom. III p. 354, a. 1515) .
N.
α. limites uzgodnić, wyznaczyć; constituere ( DŁUG. Op. p. 629 ; StPPP XII p. 438, a. 1508) ;.
β. sensu praegnanti: oszacować, wyznaczyć cenę; pretium statuere
StPPP I p. 277 (a. 1390) : majorem equum ... nisi per decem sexagenas ... non debet dare c-re.
ArPrawn X p. 324 (a. 1411) : ad taxandum et c-ndum edificia domus.
N. constr. sq.
pro :
AKapSąd II p. 65 (a. 1426) : bona omnia ... per certos homines et probos c-ta pro LX marcis.
N. locut.
ex composito zgodnie z umową; ex conventu
2. intrans. umówić się, ułożyć, uzgodnić; inter se constituere, ordinare, disponere.
Constr.
a. sq. de :
Ztschr. LXX 1 p. 192 (a. 1327) : Thiczco ... de armis ... coram judicio c-suit.
ArPrawn II p. 8 (a. 1347) : de certa summa pecunie cum eisdem c-unt.
Ita passim.
N.
inter :
AKapSąd III p. 363 (a. 1490) : partes inter se c-erunt de et super decimis.
CodEp III p. 465 (a. 1499) : de confirmandis ... federibus inter se tractare et c-re.
b. sq. pro:
StZiem p. 86 (saec. XIV medio) : pro ... equo ... amicabiliter secum c-re teneatur.
StPPP VIII p. 360 (a. 1390) : Michael ... secum habet c-re pro debito.
Ib.
p. 522 (a. 1398) : nec secum c-ns pro eisdem marcis de iudicio ... discessit.
Ita passim. c. sq. inf.
JusPol p. 197 (a. 1418) : marcam c-uerunt solvere.
d. sq. adv. vel locut. adv.
KodWp I p. 355 (a. 1262) : prout premisimus, cum domino decime c-at.
KodKKr I p. 124 (a. 1288) : nobiscum c-suit ąmicabiliter tali forma.
StPPP VIII p. 515 (a. 1398) : si non ... secum modo meliori c-suerit.
e. sq. enuntiato obi.
KodKKr I p. 12 (a. 1212) : cum ... Cracouiensis ecclesie canonico ... in hunc modum c-suj, quod etc.
KsgMaz I p. 198 (a. 1417) : inter se ... amicabiliter c-suerunt, quia etc.
RHist XIX p. 24 (a. 1446) : presentibus confederamus, complicamus, c-imus ... ut etc.
f. sq. gerundio?
ZabDziej II p. 23 (a. 1482) : c-ndo solvendum eum.
Simili sensu refl. (ex Pol.
ułożyć się)
StZiem p. 71 (saec. XIV med io): de certa pecunie summa cum eisdem se c-unt.
StPPP VIII p. 394 (a. 1397) : habet ... pro pancerio ... cum domino Nicolao ... se c-re.
N. glossam Pol.
RFil XXV p. 141 (saec. XV) : Iudei c-suerant «vloszyli bili».
II.
A. propr.
1. składać, zestawiać, scalać; ex partibus conficere, conflare, creare.
Opp.
dividere ( StPPP VIII p. 133, a. 1385). Pass.
α. de rebus: składać się; constare.
β. de hominibus: układać się do snu; dormitum ire.
Constr.
a. sq. acc.
N.
manus złożyć ręce (do modlitwy lub przysięgi); iungere
AKapSąd II p. 196 (a. 1455) : c-tis manibus iuravit.
b. sq. dat. c. sq. abl. d. sq. ab :
*Gramm. p. 297 (saec. XV) : c-itur 'aufero’ ab 'ab’ et 'fero'.
GŁOG. Don. fol. L 2a : 'idem’ c-itur a pronomine 'is’ et aduerbio 'demum’ (cf. id. Alex. I fol. 235a).
e. sq. cum. f. sq. ex. g. sq. in c. abl.
KodMp II p. 138 (a. 1276) : hereditas preciosa nostra ... in suis membris decenti disposicione c-itur.
h. sq. adv. phil. , v. gr. materialiter et essentialiter ( GŁOG. ExLog fol. C Ib) , elementaliter ( GOST. Th. fol. a 6b).
2. zestawiać, porównywać; comparare.
Constr. sq. dat.
(saec. XV exeunte).
B. transl.
1. połączyć, zjednoczyć; coniungere, unire
KodPol I p. 287 (a. 1413) : domos ... armaque ... coniungimus, c-imus, coadunamus et conformamus.
PP II p. 168 (a. 1453) : caritas et amor coniugalis, quibus nos Divina gracia c-suit.
2. pojednać, pogodzić; in concordiam reducere, reconciliare.
Syn.
concordare ( AKapSąd II p. 7, a. 1412 ; APozn II p. 32, a. 1473) , unire ( ib. I p. 15, a. 1432) .
N. glossas Pol.
RFil XXIII p. 303 (a. 1444) : c-uit «zgadnal» hominem cum Deo.
KsgMaz II p. 121 (a. 1425) : c-sui wlgariter «yskladalem gich».
Constr.
aliquem (aliquid) cum aliquo (cf. supra 48 , ita saepius, cf. Th. III 2130,17 sq. ). Indicatur causa a. sq. pro :
APozn I p. 15 (a. 1435) : Nicolaum ... cum Iohanne ... pro quibusdam controversiis et rixis c-suimus et univimus.
b. sq. super
ib. II p. 32 (a. 1473) : super bonis ... heredita riis ... relictam ... et... filios eiusdem ... c-suimus, concordavimus.
Additur
amicabiliter ( AKapSąd II p. 476, a. 1425).
Simili sensu intrans.
inter aliquos :
APozn II p. 281 (a. 1495) : temptetis concordia mediante inter ipsos c-re.
Cf. Th. III 2117,34 sq.
Item intrans.
cum aliquo pogodzić się, pojednać; conciliari, concordiam facere
KodPol II p. 640 (a. 1311) : cum ... dominis ducibus ... amicabiliter c-imus.
ArPrawn X p. 36 (a. 1394) : pro omnibus causis ... amicabiliter c-ent et concordabuntur.
ZabDziej II p. 328 (a. 1486) : uxor ab eo discessit nec secum favorabiliter tanquam cum marito c-re vult.
Ib. p. 383 (a. 1487) : casu, quo amicabiliter cum eadem non c-at.
Ita passim. Cf. Th. III 2117,32 sq.
Item abs.
AKapSąd II p. 821 (a. 1521) : locum ad c-ndum ... assignaverat (cf. supra locum et tempus ad faciendum concordiam).
N. locut.
(bene) cum aliquo żyć z kimś w zgodzie; conspirare, concordare
AGZ XVIII p. 163 (a. 1478) : si autem in mansione c-re alias «zgodzicz sya» non possent, extunc etc.
3. phil. t. t. tworzyć sądy twierdzące; affirmare, enuntiata affirmativa conformare (opp. dividere)
BYSTRZ. Log. fol. a 5b : homo ... est apprehensiuus simplicium et illorum compositiuus et ... c-ndo et diuidendo discurrit de vno ad aliud.
STOB. Parv. fol. I IIIa : intellectus ... dicitur operatiuus inquantum formaliter intelligit, c-it, diuidit vel discurrit.
GŁOG. Anim. fol. 87b : error proprie reperitur circa complexa, in quibus est verum vel falsum in intellectu c-nte et diuidente.
Ib. fol. 136b : intellectus c-it distanter vt 'homo est animal’.
Ita passim. Cf. COMPOSITIO II B 1 b.
III.
A. propr.
1. nadać formę, kształt, utworzyć; formare, effingere, figurare.
N.
agmen sformować oddział; facere. Pass. utworzyć się, powstać; exsistere, fieri.
N. constr.
a. sq. abl. modi, v. gr. aliquid pulchritudine ( DŁUG. Hist. I p. 70 ), vel abl. materiae, v. gr. patinam argento ( Ztschr. X p. 394, a. 1497) b. sq. ad. c. sq. in c. acc.
2. wystawić, zbudować; aedificare, construere, v. gr. ecclesiam, domum, pontem, (syn. stabilire: DŁUG. Hist. IV p. 93 ) , tumulum.
Inde
de abstr. założyć; creare, condere, v. gr. vicariam ( PommUrk VII p. 343, a. 1330). Pass. et refl. powstać; fieri
VITELO Persp. p. 134 : quilibet oculorum c-itur supre ... extremitatem istius nerui.
DŁUG. Op. p. 231 : daemon ... tanta se altitudine fingendo c-ns.
3. cibum (potum) przyrządzać, zaprawiać; conficere, condire
RachJag p. 15 (a. 1389) : gruellum c-tum.
Ib. p. 230 (a. 1393) : caules c-ti prius empti.
MIECH. p. 13 : potus exicialis per reginam c-tus.
ArHist XI p. 123 (a. 1568) : ius cum croco et aliis speciebus c-tum.
4. ułożyć, napisać (utwór literacki); conscribere.
Syn.
edere ( ArPrawn V p. 505, a. 1517) .
B. transl.
1. nadać charakter, kształtować; moderare, effingere, praec. mores alicuius ( ModlWW p. 38 et passim).
N.
α. ad aliquid przysposobić; aptare, v. gr. orationem ad persuadendum ( DŁUG. LibBen I p. 592 ) , animam suam ad passiones subeundas ( id. Op. p. 55 ), vitam ad legem ( RFil XVIII p. 331, saec. XVI).
β. aliquem in aliquid nakłonić; impellere, incitare
DŁUG. Hist. IV p. 443 : magistrum ... in ... regni vastationem c-suit.
Pass. et refl. przystosować się, skłaniać; flecti
DŁUG. Hist. I p. 221 : ad mansuetudinem, clementiam se c-ns.
Cf. Th. III 2114,62 sqq.
CRIC. p. 53, v. 358 : gentes ... c-untur ad exemplum principis.
2. udawać, zmyślać; fingere. Additur arte :
DŁUG. Hist. I p. 91 : gemitus cum suspiriis arte c-tos.
3. uśmierzyć, poskromić, uspokoić; compescere, sedare, placare.
a. homines.
Syn.
sopire ( ArHist X p. 226, a. 1556).
N. refl.
upokorzyć się; se humiliare
Tom. VII p. 360 (a. 1525) : utut se c-at aut simulet.
Cf. Th. III 2129,19 sqq.
b. res concr. (v. gr. mare), sed multo saepius abstr. , v. gr. motum, item litem, controversiam, differentiam sim., bellum (additur amice: Dogiel IV p. 243, a. 1526) , damnum ( DŁUG. Hist. IV p. 554 ) , iniuriam ( Tom. VI p. 54, a. 1522 ; ArPrawn VI p. 222, a. 1554).
Syn.
arbitrari ( Lites II p. 308, a. 1413) , defalcare ( PP II p. 113, a. 1450) , ordinare ( Lites II p. 308, a. 1413) , sopire ( ib. ; Tom. XII p. 97, a. 1530) , rectificare ( ib. VI p. 54 , a. 1522) , sedare ( CodEp III p. 296, a. 1478) .
N.
stomachum leczyć; mederi
NIC. BŁ. Serm. I p. 60 : medicus ... statim de stomacho eius aegri interrogat et eum c-re festinat.
IV. singulare: confunditur cum voce
opponendi:
KodTyn p. 189 (a. 1402) : non contradicendo aut se quomodolibet c-ndo.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)