- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- A.
I.
propr.
1.
koniec, kraniec, granica, kres, brzeg, kraj; finis, terminus, margo, ora, limbus.
N. in imagine
CIOŁ. Lib. II p. 136 : magnum iconomum, polliticum maximum ... cuius vtinam saltim me e-as contigisset.
N. glossas
CracArt II I p. 179 (a. 1552) : cingulum ... cum e-e alias «zenckel».
StKapWł p. 182 (a. 1597) : ne quis ... dominorum pileos cum e-bus inversis alias «z wyłogami» deferat.
Praec.
a.
pl. kończyny (ciała); partes extremae (corporis).
b.
arboris
pączek roślinny, z którego rozwijają się liściei kwiaty; gemma plantarum, ex qua folia et flores oriuntur
GLr I
p. 505
.
c.
gram.
dictionis
zakończenie wyrazu, wygłos; terminatio, exitus.
2.
a.
część najbardziej zewnętrzna, powierzchnia, obwód; pars suprema, superficies, circuitus (v.
gr.
arcae, mensae, manilis sim.).
Praec.
dzwono (zwono), część drewnianego obwodu w kole u wozu;
rotae, id est canthi lignei compactilis pars
ArPrawnVIII p. 73 (a. 1397) : de signo rotha sine cantu siue sine e-e et crux ibidem in rotha et proclamacio Oszoria (cf. ArHist VIII p. 462; ib. III p. 280).
KsgZPozn p. 352 (a. 1404) : in galea ... tres radios rote cum e-bus dictis wlgariter «zwona» (cf. ArHist III p. 294; ZapSądWp p. 203).Cf. Słownik Staropolski s. v. dzwono.
b.
domus, ecclesiae, muri
boczna ściana, wzgl. jej część najwyższa ostro zakończona; paries lateralis, cuius pars summa (fastigium) in aciem exit vel ipsa haec pars summa, acies
KodMp III p. 158 (a. 1362) : super quo templo due cruces in utraque e-e siue acie domus seu arcis eiusdem templividebantur.
JANKO p. 715 : cooperuit ... cori pus ... ecclesiae et e-em unam.
KodUJ III p. 106 (a. 1483) : quae fenestra est in altera habitatione ... collegii vicina e-i muri communis.
c.
(praec.
pl.
)
laneorum, mansorum
sim.:
tzw. obszar, grunt przyległy, należący dodatkowo do wsi lub gospodarstwa jako nadwyżka ziemi powstała przy jej podziale na łany; ager, qui fundi aut vici in laneos (cf.
s.
v. ) sive mansos (cf.
s.
v. ) divisi appendix erat
PommUB p. 307 (a. 1282) : partem ... villae ... plene redintegramus cum omnibus e-bus earundem villarum, si sint per aliquem ... occupatae.
KodMp I p. 321 (a. 1363) : prout ibidem in suis e-bus, insignijs et circumferencijs ipsa area noscitur esse distincta, insignita et comprehensa.
HKap p. 126 (a. 1411) : 20 mansos in e-bus mansorum Novogrodensium jacentes.
DokMp I p. 377 (a. 1412) : septem laneos ... cum pratis et pascuis ... et e-bus dictorum septem laneorum seu mansorum.
KodWp V p. 217 (a. 1414) : heredes ... piscinam possunt parare in e-e hereditatis.Ita vulgo usque ad saec. XVI ex.
N. glossas Pol.
PP V p. 40 (a. 1426) : quandam particulam ... in hereditate ... cum quibusdam e-bus wlgariter «w brzeszky» ... vendiderunt.
AGZ V p. 175 (a. 1454) : ecclesiae damus ... piscinam ... cum omnibus e-bus alias «obszari».
Ib. VI p. 72 (a. 1462) : quod pratum ultra ... emensurationem ... ville ... addidimus ... circuendo per silve e-em alias «przes virzchowyzną».
KodTyn p. 446 (a. 1464) : e-es agrorum aliter «wrothy» villae.
DŁUG. LibBen I p. 105 : lanei cmethonales, de quorum e-bus, alias «przymyarkow», quae datae sunt laneis cmethonalibus in supplementum, cedit decima.
Biecz p. 39 (a. 1518) : e-es agrorum ... «obszary» (cf. ib. p. 122, a. 1583).
II.
transl.
1.
skrajność, najwyższy lub najniższy stopień; extremus gradus, ultra quem aliquid fieri
nequit.
2.
a.
najgorszy stan, ostateczność; id quod gravissimum, deterrimum, periculosissimum est.
N. locut.
ad extremitatem pervenire (
DŁUG.Hist. IV
p. 681
)
, in extremitatem redigere (
CodEp I
p. 557, a. 1438).
b.
(meton.) i. q. res vilissimae; marność, nędza
VAdAnt p. 31,6 : ille ... omni uilitate et e-e contentus.Cf. Th. V 2, 2081, 77.
3.
astr.
t. t. przeciwległości, opozycja, położenie planety po przeciwnej stronie ziemi niż słońce;
oppositio, planetae ex adversa terrae parte atque sol positio
COPERN. Rv . p. 332 : novas observationes adhibere, e quibus iterum accepimus tres e-es ejus Saturni nocturnas.Cf. ACRONYCTUS.
4.
log.
t. t. termin skrajny w sylogiźmie;
syllogismi terminus primus vel ultimus
GŁOG. ExLog fol. 24a : tercius ... terminus ... solum ponitur in antecedente ... et vocatur medium et respectu illius alii termini vocantur e-es.
BYSTRZ. AnalPr fol. a VIIb : alij termini syllogismi sunt syllogistici et vocantur istis nominibus: minor e-s, maior e-s et medium.
WROCŁ. Dial. fol. A IIIb : et fit demonstratio hoc modo ponendo diffinitionem subiecti pro medio, propriam passionem pro maiori e-e et subiectum pro minori e-e.
Ib. fol. E VIIIb : maior e-s est terminus sumptus in maiori propositione cum medio ... minor ... in minori propositione cum medio.Ita vulgo in textibus phil. saec. XV—XVI.