General
Full Entry
More

EXEO

Grammar
  • Formsexeo, exhio, exigo, exsio
  • Etymologya. 1403 : si exiet de iudicio. a. 1339 : nomina exiverunt a memoria sua.
  • Inflectional type -ire, -ii (-ivi infra 1380,5), -itum
Meaning Outline
  • I. intrans.
    • A.
      • 1. egredi, proficisci, abire, abscedere.
        • α. + equum
        • β. + a labore laborem deserere, intermittere
        • a. abs.+ de iudicio (praetorio)
        • b. de colonis vicum relinquentibus, dominum deserentibus
        • c. milit. armatum egredi, proficisci.
        • d. effugere
        • e. descendere
      • 2.
        • a. effluere.
        • b. eminere, exstare, excedere.
        • d. ducere
          • α. poni, collocari esse
          • β. evanescere, non conspici
      • 2. discedere, recedere.
      • 3. + de hoc saeculo e vita excedere, mori, obire.
      • 4. oriri, nasci.
      • 5. iur.
        • a. + de bonis, domo, hereditatibus Th. cedere aliqua re, renuntiare alicui rei
        • b. equo aliquod terrae spatium circumvehi limitum constituendorum gratia
    • C.
      • 1.
        • a. + ab (de) manibus alicuius possessionem esse desinere
        • b. consumi, expendi
        • c. obvenire, obtingere
        • d. aliquem numerum efficere, explere
      • 2. divulgari, propagari, innotescere, emanare.
      • 3.
        • a. evenire, fieri
        • c. fere i. q. esse,exsistere.
        • d. abstr.+ pace (alicui: pecunia oriri (praec. de abstr.).
      • 4. + a memoria excidere, in oblivionem venire.
      • 5. peragi, decurrere, praeterire, transire.
        • α. + annis, mensibus, septimanis, tempore indutiis, libertate solutione condemnatione ferri
        • β. + praescriptione, diuturnitate
        • b. effluere, profluere
      • 2. transl. abstr. transgredi, excedere (saec. XV)

Pełne hasło

EXEO, -ire, -ii (-ivi infra 1380,5), -itum scr. exhio,,exigo,,exsio
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • N.
  • K.
[3. sg. ind. impf. exiebat infra 1381,40 et ARect I p. 545 (a. 1514) : exiebat collegium ... actor. 3. pl. ind. impf. exiebant: GALL p. 146, 19 : de castellis ... milites exiebant. Cf. Th. V2,1351,82 sqq. 1. sg. ind. fut. I exeam: StPPP II p. 586 (a. 1449) : hodie exeam abhinc. Cf. Th. V 2,1352, 5 sqq. 3. sg. ind. fut. I exiet: KsgGrWp II p. 300 (a. 1399) : si ... capitaneus exiet... de Costan etc.
ZapSądWp p. 122 (a. 1403) : si exiet de iudicio. Ita saepius. Cf. Th. V 2, 1352,9 sqq.. exiget: BreslUB
p. 104 (a. 1324) : hic exiget ciuitatem infra XIIII dies.
3. pl. con. praes. exiant: AGZ XI
p. 104 (a. 1436) : postulavit ... ut non exiant litere.
Cf. Th. V 2,1351, 79 sqq. 3. sg. con. impf. exieret: AGZ XII
p. 146 (a. 1446) : quem dicit fore in numerum tamquam exieret.
1. sg. ind. perf. exi infra 1381,4 1. sg. ind. perf. exivit infra 1379,20 et 1380,5 et saepius. Ita vulgo usque ad saec. XVI ex. exiivit infra 1379,27 3. pl. ind. perf. exiverunt: Lites I p. 399 (a. 1339) : [nomina] exiverunt a memoria sua. AGZ XV
p. 15 (a. 1457) : exiverunt sex septimane.
Ita saepius. Cf. infra 1381,50 et Th. V 2, 1352, 18 sqq. ind. plp. exiveram etc.:1. sg. ArHist VIII
p. 318 (a. 1499) : ego solus exiveram.
3. sg. infra 1381,42 3. pl. AGZ XVIII
p.585 (a. 1505) : antequam tres anni exiverant.
3. sg. ind. fut. II exiverit infra 1381,16 et ArPrawn V
p.513 (a. 1517) : si prelatus ... de ecclesia exiverit.
CorpJP III p. 439 (a. 1519) : si ... ignis ... exiverit.
3. sg. con. plp. exivisset: Lites I
p. 158 (a. 1339) : cum pater ... exivisset ... castrum.
inf. perf. exivisse infra 1382,34 et AKapSąd I
p. 224 (a. 1522) : de domo ... exivisse.
part. praes. -ient-: Lites
II p. 216 (a. 1412) : cum ... exercitu exientes.
AKapSąd II
p. 128 (a. 1440) : exientes de eodem hospicio.
AGZ XIV
p. 130 (a. 1444) : castro me exiente.
Cf. Th. V 2,1351, 78. gerundium -iend-: ArPrawn I
p. 30 (a. fere 1400): exiendi ... securitatem.
AGZ XVIII
p. 312 (a. 1491) : exigendo de domo.
AKapSąd III
p. 110 (a. 1506) : exiendo de debitis.
Cf. infra 1381,34 et 11. pass. pro act. ZabDziej I
p. 100 (a. 1479) : quousque totalis solucio exietur.]
I. intrans.
A.
1. (de hominibus) wychodzić, wyruszać, wyjeżdżać, odchodzić, oddalać się; egredi, proficisci, abire, abscedere. Glossae Pol. StPPP II
p. 371 (a. 1432) : de domo sua e-ns, alias «vygachawsy».
AGZ XVII
p. 255 (a. 1489) : cum ... coadiutoribus ... exiendo alias «zasethszy» ad viam regalem.
Additur
abinde ( StPPP VIII p. 304, a. 1389) , inde ( ib. III p. 26 ) , navigio ( PommUrk II p. 451, a. 1281) , nullas ( RachJag p. 99, a. 1389) , obvium ( IANIC. p. 181, v. 3) , pro assignandis hospitiis ( Zsig . p. 135, a. 1501) , aliam viam (hinc: MPH I p. 300, Thietmar) .
N.
α. equum i. q. abequitare MARTIN. OP. Chr.
p. 34 : equi clauiger, cum Troiani dormirent, exiuit equum.
β. a labore odejść od roboty; laborem deserere, intermittere PP II
p. 86 (a. 1450) : nulli ... laboratorum ... licitum sit precipere certis laboratoribus ... a labore debere e-re.
Praec.
a. de iudicio (praetorio) vel abs. : causa nondum peracta iudicio discedere, recedere
KsgGrWp II p. 62 (a. 1396) : terminum ... ad respondendum, quod exiivit de judicio nolens fidejussores ponere.
StPPP IX
p. 2 (a. 1407) : extunc e-ns et accedens Pasco ... querelam posuit.
APozn I
p. 89 (a. 1442) : de pretorio e-re non debet sine voluntate ... Alberti, nisi prius sibi solucionem ... fecerit.
Ita saepius. Eodem sensu castro ( AGZ XIV p. 130, a. 1444). Cf. Th. V 2 ,1355,48 sq.
b. o chłopach opuszczających wieś; de colonis vicum relinquentibus, dominum deserentibus StPPP VIII
p. 4 (a. 1376) : Bartholomeus kmeto ... contumax contra Menconem ... quia exiuit ab eo indebite, pro censu et XX marcis penarum.
Ib. p. 237 (a. 1388) : ducit testes contra Martinum cmethonem, quod exiuit ante tempus occiso meo homine.
Ib. p. 496 (a. 1398) : terminum ... contra Boduscz, quia indebito tempore exiuit ab ipso Potrassio ad Czadronem.
AGZ XIX
p. 239 (a. 1482) : homo iste Iwan est illiber, alias «kalanny», ideo e-re non potest.
Ita saepius. Glossae Pol. AGZ XIII p. 257
( a. 1448) : kmetho ... stans coram iudicio terrestri e-ns alias «przal sye» a nobili Iohanne.
StPPP II
p. 879 (a. 1490) : Nicolaus in festo Natiuitatis Christi ... de hereditate vestra ... exiuit alias «wyschedl» sibi iuste faciendo ad hereditatem Kosmyrzow.
Additur
vias ( TPaw III p. 596,
a. 1399 : iurabit, sicut Nicolaus non mandavit vias de villa e-re).
c. milit. wyruszyć zbrojnie, na wojnę; armatum egredi, proficisci.
Additur
ad bellum, campum, contra aliquem, cum exercitu; itemexpeditionaliter (extra metas: CodEp II p. 310, a. 1433).
d. ujść, uciec; effugere BRUNO Qfr
. p. 399 : vix incolumi vita ad ... castellum ... exivit.
e. wysiadać, zsiadać; descendere AKapSąd II
p. 271 (a. 1472) : dominus ... exivit de curru.
Constr. : indicatur unde
a. abs. b. sq. abl. c. sq. ab (aliquo), d. sq. de. Indicatur quo a. sq. ad. b. sq. ante : AKapSąd III
p. 175 (a. 1513) : e-as ... ante scolam, experiemur vires nostras.
c. sq. contra, extra, in c. acc. ; item versus:
RachJag p. 166 (a. 1393) : de Cracouia uersus Lamburgam exiuit.
Ib. p. 542 (a. 1419) : exiuit de Nyepolomicze uersus Cracouiam.
Indicatur quo modo a. sq. cum. b. sq. super c. abl. RachJag
p. 558 (a. 1420) : canistae e-nti vno super curru.
2. de rebus
a. (de flumine) wypływać skądś; effluere.
Constr. sq.
de.
N. (de liquore)
desuper exire przelewać się górą; super vasis labra effundi
MARTI N. OP. Serm. p. 486 nlb.: tonellum... ita fuit optimo vino repletum, quod desuper e-bat.
b. wystawać, sterczeć; eminere, exstare, excedere.
Constr. sq.
in c. abl. ArSang II
p. 206 (a. 1466) : scopulo in ... paludine e-nte.
c. (de igne) powstawać, przerzucać się; oriri, erumpere. Additur casu fortuito (
CIOŁ. Lib. II p. 125, a. 1421) , importune ( AGZ III p. 27, a. 1360).
Constr. abs., sq.
ab, ex.
N. sq.
apud: KsgKaz
p. 297 (a. 1393) : ignis exivit apud Walka.
Ib.
p. 318 (a. 394) : ignis apud Kuzoldum bis exivit.
d. (de lineis) wychodzić, prowadzić; ducere FRANCO
p. 370 : semidiametra ab eodem centro e-ncia ad extremitatem tabule.
Occ.
α. być położonym; poni, collocari esse FRANCO
p. 370 : tabule ... plane ... e-nti in superficie orizontis.
β. znikać; evanescere, non conspici COPERN. Rv
. p. 42 : inaequalitas circuli et subtensae ... ad aequalitatem tendit, ut tandem ad extremum circuli contactum recta et ambitiosa simul e-ant.
B. de hominibus 1. wybrnąć, wydobyć się, uwolnić; aliquo egredi, evadere, se liberare (saec. XVI).
Constr. sq.
de velex.
2. odstąpić, odejść (zwł. od Kościoła chrześcijańskiego); discedere, recedere.
Constr. sq. ab.
3. de hoc saeculo vel abs. : odejść ze świata (spośród żywych), tj. umrzeć; e vita excedere, mori, obire.
N. eodem sensu
inter homines : GALL
p. 38, 10 : rege ... Bolezlauo inter homines e-nte pax et letitia ... videntur ... de Polonia commeasse.
4. pochodzić skądś; oriri, nasci.
Additur
oriundum (ex stirpe: KomKadł p. 326).
5. iur. t. t.
a. de bonis, domo, hereditatibus sim.: ustąpić, opuścić, zwolnić, wyprowadzić się; cedere aliqua re, renuntiare alicui rei
StPPP VIII p. 99 (a. 1384) : Jasko ... cum Andrea ... terminum secundum habent, quia noluit de domo exhire.
Ib.
p. 165 (a. 1385) : pena ... quia veniens ad iudicium vocabat ... notarium dicens exi de domo, recipias a me ius insidiando ipsi.
KsgGrWp I p. 244 (a. 1396) : quandocunque ... soror mea me amonuerit, ut e-rem de ... hereditatibus ... exsire debeo irrecuse.
ArPrawn X p. 349
( a. 1412) : ad 200 marcas solvendas se astrinxit... et e-re de eisdem bonis.
Ita vulgo. Cf. Th. V 2,1362,44.50.52. Glossae Pol. TPaw III p. 273
( a. 1393) : Adam ... debet e-re «viprowadzicz so/» de Choczisewo contra Albertum ... sub pena septuaginta in duabus hebdomadis.
PP VI p. 111
( a. 1430) : idem ... si de hereditate ... per duas septimanas non exiuerit, wlgariter «nye wyprowadzy san» et ipsam hereditatem liberam non fecerit etc.
OrtWp
p. 10 (a. 1461) : noverce ... medietatem bonorum viri sui defuncti ... debet ... tenere et sibi e-re alias «vynydz».
Additur irrecuse
supra 8.
N. constr. sq. dat. personae,
supra 20 et KsgPrzem I
p. 107 (a. 1421) : IIII marcas ... si non dederit, tunc debet fideiussoribus de domo e-re.
b. dokonać urzędowo objazdu jakiegoś terenu (posiadłości) celem ustalenia granic; equo aliquod terrae spatium circumvehi limitum constituendorum gratia AGZ XIV
p. 150 (a. 1444) : partes ... receperunt nobiles Petrum ... et Fal ... qui ... debent e-re alias «vyachacz» una septimana post festum s. Katherine inter bona ... Nowosyedlecz et inter Nicolai ... qui visis eorum iuribus debent «vyachacz» sub vadio XX marcarum.
Ib. p. 264 (a. 1448) : palatinus ... ponat partibus ... terminum ad exiendum alias «na vyachanye» inter bona huiusmodi.
Cf. . EXEQUITO II 1.
C. de rebus
1.
a. ab (de) manibus wychodzić z czyichś rąk, przestać być czyjąś własnością; alicuius possessionem esse desinere StPPP VIII
p. 212 (a. 1387) : infra XVI annis media pars prati nunquam ab ipsius manibus exiebat.
TArch
p. 29 (a. 1412) : hereditas ... a triginta annis nunquam Benessio de manibus exiverat neque de possessione atque cura.
Huc fortasse pertinet StPPP II
p. 811 (a. 1476) : in ista parte hereditatis, que exiuit, nichil quero, sed in ista, que exiuit a Rozok, qui fuit homo desertus et non potuit hoc vendere.
Cf. Th. V 2,1362,54 sqq.
b. (e Pol. ) wychodzić, być zużywanym, wydawanym; consumi, expendi ArHist XI
p. 471 (a. 1461) : per XL dies exiverunt XX octualia cervisie.
RachKr
p. 382 : quod octuale cervisie per 2 dies expiravit et exivit.
Ib. p. 392 : item lumina 40 e-erunt.
Ita vulgo ib.
N. constr. sq.
de: Visit.
p. 66 (a. 1511) : nam quando coloni insimul mensuram dabant, non tam multum e-bat de avena.
c. wpłynąć dla kogoś, przypaść komuś w udziale; obvenire, obtingere AGZ IV
p. 183 (a. 1467) : si ... prefate octo marce ...altari et eius altariste non possent e-re.
ArSang II
p. 208 (a. 1467) : si ... ex eo teloneo ... due marce ... pauperibus e-re non poterint, extunc eas in omnibus censibus nostris ... assignamus,
d. wynosić, sięgać jakiejś liczby; aliquem numerum efficere, explere AGZ XVI
p. 276 (a. 1497) : ostendere tenutam ... per septem kmethones, ubi census e-ret tres marce.
COPERN. Rv
. p. 112 : interior ... orbis in CCCLX partes aequales dividatur, ut in singulis quadrantibus ad polos e-ant nonaginta.
N. impers.
ZabDziej I
p. 144 (a. 1501) : debet dare duas mereas in principio et post meream et post per mediam meream, usque exiet ad quatuor mereas.
Cf. Th. V 2,1364,53.
2. rozchodzić się, rozszerzać, ukazywać się wychodzić; divulgari, propagari, innotescere, emanare.
Dicitur de
scriptis, item de plaga (in vulnus: CRIC. p. 212, v. 9 ), virtute ( CantMAe I
nr 18, v. 7a, saec. XIV in. ;
PAUL. CR. p. 96, v. 207). Constr. . a. sq. ab. b. sq. de : CantMAe I
nr 43, v. 12a (saec. XV in.) : virtus de illo s. Stanislao e-ns.
c. sq. in c. acc. d. sq. in c. abl. AGZ XIX
p. 134 (a. 1502) : non exivit in iudicio sentencia diffinitiva vivente ipso.
Praec. de litteris publica
auctoritate conscriptis (in formula tritissima littera exivit) być wystawionym, wydanym, sporządzonym, spisanym; edi, emitti
StPP VIII p. 485 (a. 1398) : Ottoni cum ... filiis ... villa ... advenit, exiuit littera.
Ib. II p. 128 (a. 1402) : literas ... judiciales ... super hereditate... bene scriptas fuisse et juste exiuisse.
ArPrawn IV
p. 440 (a. 1408) : quando aliquis alteri hereditatem vendit et resignat, talis littera non debet e-re usque expiratis sex septimanis propter proximiores.
KodMp IV
p. 159 (a. 1416) : per manus Nicolai...notarij presens litera exiuit.
Ita vulgo usque ad saec. XVI. Saepe omisso subi. DokMp I
p. 431 (a. 1419) : per manus Nicolai ... notarii exivit.
Praec.
o wyciągach z akt; de exemplaribus e libro iudicii descriptis ArPrawn VIII
p. 68 (a. 1396) : librum Iacussij ... Dobeslaus ... iterdixit, ut non e-at de libro i. littera.
AGZ XI
p. 104 (a. 1436) : per ipsum ministerialem ... inhibuit et arrestavit inscripcionem, ut non exiant litere (bis ).
Ita saepius. Glossa Pol.
ib. XIII p. 226 (a. 1447) : ista litera exivit infideliter vulgariter «nye wyernye wysed» et est idem litera infidelis.
Adduntur adv. infideliter supra 49 , iuste ( StPPP II
p. 128, a. 1402 ;
AGZ XVIII p. 4, a. 1469).
Constr.
a. sq. dat. personae
StPPP II p. 549 (a. 1445) : domum emi apud ... Petrum ... et litera michi exiuit (bis ).
b. sq. de supra 45.
3.
a. odbywać się, dziać, zachodzić; evenire, fieri BRUNO Pass.
p. 219 (=37, 18 K.) : ad cuius mortua ossa tot salutes e-unt, tot signa misericordię. #
AGZ XVIII
p. 551 (a. 1502) : pars citata postulavit dominum iudicem, dum interrogatio non exiuit.
Ib. p. 483 (a. 1505) : dum proposicio exivit contra ... Vaszyl.
b. stawać się, przechodzić w coś, zmieniać się; mutari, verti. Additur per generationem (
WROCŁ. EpitConcl
fol. n IVb) .
Constr. sq.
in c. acc. (v. gr. in actum, in esse, in perniciem, in tumultum).
c. (prawie tyle co) być; fere i. q. esse,exsistere.
d. pochodzić, powstawać, wyrastać; oriri (praec. de abstr. ). Glossa Pol. RFil XXII
p. 14 (a. 1466) : e-it «wynykne».
Dicitur de pace (alicui: StPPP II
p. 588, a. 1449) .
Occ. de pecunia i. q. provenire AGZ XIII p. 181
( a. 1445) : ista pecunia e-ret de patrimonio suo.
Ib.
p. 189 (a. 1446) : que pecunia exivit de bonis paternalibus Iohannis.
Constr. sq.
ab, de.
4. a memoria ginąć, przepadać, wypadać (z pamięci); excidere, in oblivionem venire.
5. (de tempore vel eis, quae in tempore fiunt) przebiegać, upływać, mijać, kończyć się; peragi, decurrere, praeterire, transire.
Additur
feliciore auspicio (alicui: Tom. XIII p. 15, a. 1531) .
Dicitur v. gr.
α. de annis, mensibus, septimanis, tempore sim., item de indutiis, libertate ( ZabDziej I p. 242, a. 1538) , solutione (
ib. p. 100, a. 1479 ;
StPPP IX
p. 121, a. 1483) ;
quin immo de condemnatione zapaść, być ogłoszonym; ferri AGZ XIX
p. 136 (a. 1502) : post condemnationem factam ... tribunus ... dixit... condemnacio exivit et condemnatus est Choythko.
β. praec. iur. t. t. de praescriptione, diuturnitate : KsgLub
p. 35 (a. 1448) : judex ... non dedit terrestri prescripcioni e-re pro graniciis inter etc.
AGZ XV
p. 15 (a. 1457) : si sibi aliquam violenciam fecissem, non dando sex septimanis e-re citasset me ad ius castrense.
KsgLub
p. 87 (a. 1460) : concittavit ... episcopum ... ad predictam controversiam et dedit (ed. debet) prescripcioni terrestri e-re tribus annis et tribus mensibus post mortem ... cardinalis.
Ib. infra: prescripcio terrestris e-ret, ecce ego ... pono concitaciones, quia dominus Johannes ... non dedit [(ed.] debet) diuturnitati terrestri e-re etc.
Ita saepius saec. XV. Glossa Pol. AGZ XII
p. 344 (a. 1471) : ipsa ... non dedit e-re prescripcionem(ed. pro-) suam alias «nye dala wynycz dawnosczy swey».
II. trans. 1. propr. (accedit fere ad sensum I A 1) a. (de hominibus) wyjść z jakiegoś miejsca, wyjechać, wyruszyć, opuścić, przekroczyć granice czegoś; egredi, abire, proficisci, v. gr. carceres, claustrum, conclave sim. (occ. significat locum sive unde exitur, sive per (trans) quem quis ex cedit). In imagine dicitur etiam de curru (
KodWp III p. 144, a. 1360) animabus ( JAC. PAR. Tract. fol. A IIIa) , actionibus in bello ( RHist I p. 288, a. 1537).
Additur
difficile ( JAC. PAR. Tract. fol. A IIIa) , furtive ( KodWp II p. 19, a. 1289) , latenter ( GALL p. 83, 7) , libere (cum navibus: PommUrk III p. 10, a. 1287) item ad conspiciendas filias ( KrMU p. 91, a. 1420) , pro remedio procurando (ad faciendum expensas: Lites I p. 158, a. 1339).
b. (de flumine) uchodzić; effluere, profluere PommUrk II
p. 196 (a. 1268) : fluuius alueum suum e-ns in ipsum mare cadit.
KodPol II
p. 707 (a. 1349) : ubi fluvius Debrnicz e-it ... lacum Sucow.
Ita saepius. Cf. I A 2 a.
2. transl. (de abstr. ) przekroczyć jakąś normę, wykraczać poza coś; transgredi, excedere (saec. XV).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)