- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- B.
- A.
I.
A.
propr.
1.
wyjmować,wydostawać,wyciągnąć; extrahere, eximere, promere,
v.
gr. festucam de oculo (
PEREGR.
fol. 35b
)
, litteras ex actis (
StPPP VI
p. 155, a. 1519)
, medonem (i. mel)
(
ib. VIII
p. 26, a. 1381)
, pisces e piscina ((
ArPrawn X
p. 277, a. 1409
;
;cf.
AGZ XVII
p. 442,
a. 1477)
, salem (
KodWp II
p. 452, a. 1334)
.
Additur
sursum (ligna posita pro fundamento ecclesiae:
AKapSąd I
p. 433, a. 1459).
N. ap.
DŁUG.
a.
sanctum
(i. reliquias sancti)
de terra tumuli
wydobyć szczątki (przyszłego) świętego z grobu celem ich zabezpieczenia; ossa eius,qui sanctorum catalogo ascribendus est, e sepulchro tollere, ut in loco quodam tuto collocentur
Op. p. 404 : beatus Stanislaus suis [(sc. Prandotae episcopi)] manibus de terra tumuli est e-tus.Cf. ELEVO I 1 a. β.
b.
aliquem e vinculis
wypuścić z więzienia; liberare, solvere
Hist. V p. 375 : Mathias ... in vincula ... trusus et illinc ad petitionem ... episcopi Wladislaviensis est e-tus.
2.
usu liberiore
a.
arvinam
wytapiać tłuszcz; liquefaciendo elicere (adipem)
ArHist V p. 242 (a. 1332) : arvinam, quae esse poterat in catta, exprimere seu e-re.
b.
birretum de capite
ściągnąć, zerwać; detrahere
ARect I p. 810 (a. 1535) : studens ... vi e-epit de capite biretum seruo vniuersitatis.
c.
cannapum
wyrwać; evellere
DŁUG. LibBen I p. 107 : hortulani tenentur prata colligere et canapi quilibet duos sulcos e-re de terra.
B.
transl.
1.
wykluczać wyłączać czynić wyjątek; seiungere, secernere, excludere.
Occ. wybierać; seligere
GALL p. 83, 7 : dux ... nemine suorum conscio, cum tribus e-tis familiaribus ... ad Zetheum ... transmeavit.
Praec.
α.
gram. a regula (
GŁOG. Alex. II fol. h 2a).
N. intrans. sq.
de :
FRANCO Orth. p. 151, v. 13 : e-e [(i. exceptionem fac)] de 'rubeo', 'ruo’,'rideo' etc.Cf. Th. V 2,1250, 4 sq.
β.
phil. relativa a praedicamento (
MatFil II
p. 33, saec. XV in.in)
, terminum (in propositione
GŁOG. Hisp.
fol. 107a
).
γ.
iur. sibi, pro se et
abs.
,
cf.
infra 1331,6. Part.
perf.
(in
abl.
abs.) excepto (eo, hoc) loco adv.
vel
prp.
cf.
s.
v.
EXCEPTO.
2.
oddalić, usunąć, zabrać; removere, tollere, auferre, v.
gr.
manus suas
(i. exercitum)
ex aliqua terra (
AAlex
p. 338, a. 1503)
, ecclesiam (
DŁUG.
Op.
p. 440
:
inde ... anno Domini millesimo quinquagesimo primo ecclesia ocius e-ta et in Wratislaviense oppidum ... invecta est).
N. iur.
tutoriam alicui :
AGZ XIX p. 160 (a. 1505) : tutoriam sibi Anne e-it et in nullam facultatem ipsam tenet tutricem.Pass. et refl. odchodzić,oddalać się; recedere, abire
KADŁUB. p. 21 : reliquus cursor longe a turba non solum e-tus, sed eciam aversus tacita meditatur suspiria.
AGZ XIV p. 59 (a. 1442) : homines debent sedere apud ipsum usque ad festum Nativitatis Christi ... et si alicui ipsorum placuerit e-i ab ipso ... tunc bene possunt e-i sub alium dominum, ubi eis placuerit.
N.
α.
alicui rei
uniknąć; evitare aliquid,
v.
gr.
capitali supplicio (
DŁUG. Op.
p. 203
).
β.
fatis
zginąć;
i. q. perire (
id. Hist. IV p. 478 : matrimonium filiae ... pridem fatis e-tae).
3.
wyłączyć, uwolnić, oswobodzić (spod władzy, jurysdykcji,opłat, ekskomuniki); absolvere, expedire, liberare (a dicione,iurisdictione, oneribus, debitis, excommunicatione cett.)
KodMp II p. 84 (a. 1251) : omnes incolas sepiusdicte uille ab omni iurisdicione et grauamine castellani e-ipimus.
KodPol I p. 92 (a. 1273) : e-ipimus ... predictos tres mansos ab omnibus solutionibus atque grauaminibus et ab omni seruitute.Ita passim saec. XIV—XVI.
N.
a termino
i. die iudicii
StPPP VII p. 242 (a. 1545) : ista impedimenta e-iunt quemlibet a termino.
Iuxta ponitur
eliberare (
AUnii
p. 220, a. 1569)
, exsolvere (
LiegnUB
p. 134, a. 1353).
Cf. Th. V 2,1250,29 sqq.
N. refl.
AGZ IX p. 128 (a. 1486) : nolentes ulterius ... in hoc stare, e-erunt se de tali solucione nec ultra nobis taliter solvere voluerunt.Occ. ochronić, zabezpieczyć (od złego); tueri, protegere (a malo)
DŁUG. Hist. V p. 210 : ecclesia Cracoviensis ... illud malum spoliationis audivit magis quam sensit ... quia longior distantia illam e-epit.
II.
A.
1.
concr. brać, chwytać, przyjmować;
capere, prehendere,
v.
gr. ovum cadens (in birro suo:
KH XLIV
p. 342, saec. XII)
, aliquem cornibus (de bisonte
DŁUG. Hist. I
p. 463
).
N.
flumina influentia (de fluvio:
ib.
p. 10
).
Praec.
α.
milit. brać (do niewoli), zabierać (jako łup);
capere (captivos,praedam),
β.
contributionem, censum
sim.:
pobierać, ściągać; exigere
KodWp III p. 89 (a. 1358) : nullus palatinus aut capitaneus debent aliquos proventus ... et contribuciones ... apud Judeos e-re, nisi quo eas ipsi Judei de sua voluntate donaverint.
Ib. p. 232 (a. 1363) : tenetur eciam nobis idem scultetus ... censum e-re de villa et presentare preposito in monasterio.
DokMp I p. 305 (a. 1403) : ut plebanus ibidem suas e-at et tollat decimas annis singulis.Ita saepius saec. XV.
2.
abstr. odbierać,dostawać, przyjmować; accipere,
v.
gr. mandata (
DŁUG. Hist. I
p. 376
)
, oblationem (
ib. IV
p. 496
),
benedictionem episcopi (
id. Op.
p. 129
),
item sensu latius
transl. oculorum sanitatem (
ib.
p. 110
),
sepulturam
aliquo loco (
ib.
p. 382
et saepius
ap.
DŁUG.
).
N.
geom. obejmować,zamykać w sobie; continere (in se)
COPERN. Rv. p. 204 : lineae, quibus e-untur arcus circuli.
Ib. p. 111 : margines quadrilateri ... planis lateribus ... superficies concavam et convexam ad angulos rectos e-ant [(astrolabii fabrica describitur)].
B.
1.
in bonam partem: spotykać,przyjmować, podejmować; (hospitio) recipere venientem
(vel meton. ingressum, reditum alicuius).
Iuxta posita
(con)salutare (
DŁUG. Op.
p. 216
;
CodEp III
p. 467, a. 1499
;et saepius), tractare (
CodEp III
p. 222, a. 1475
et saepius). Additur
a.
abl.
,
v.
gr.
amplexibus (
KADŁUB.
p. 170
)
, clamore (
HUSSOW.
p. 29, v. 533
)
, convivio (
ZabDziej IV 1 ,
p. 63, a. 1552
; item in convivium:
DŁUG. Hist. IV
p. 93
)
, luculenta oratione (
ib. V
p. 624
)
, suo occursu (
ib. IV
p. 319
).
b.
adv.
vel
locut.
adv.
, v. gr. grate (
CodEp III
p. 243, a. 1476
; item
gratissimis animis:
ArPrawn I
p. 344, a. 1577)
, perhumaniter (
CRIC.
p. 110
;
;item cum humanitate:
CodEp III
p. 222, a. 1475).
N. locut.
siderea fronte
i. grato hilarique animo (
PAUL. CR.
p. 76
)
,
simili sensu
obviis ulnis (
Tom. XIV
p. 576,
a. 1532
;
MatPis I
p. 85, a. 1544).
Occ.
refl.
schronić się; se recipere
KADŁUB. p. 77 : Sbigneus Wratislavia ... transfugio excedens Crusviciam se e-pit.
N. sensu latiore
α.
in conubium (uxorem)
wziąć za żonę; uxorem accipere
WAPOW. Chr. p. 146 : ut ex eis virginibus unam ... in connubium e-eret.Cf. Tom. II p. 61 (a. 1512).
β.
uznać;
agnoscere
ADAM p. 316 : legitima generatione ... me gnatum e-ito.
2.
in malam partem: uderzyć, ugodzić, razić; petere, ferire (venabulo, lancea).
Additur
in latus (e Verg: Aen. 12, 507
DŁUG. Hist. IV
p. 58
)
.
C.
1.
propr.
wytrzymywać,znosić,stawić czoło;
sustinere, perferre,
v.
gr.ictum sagittae sim., impetum, periculum, vulnus sim.
N. locut. in imagine
α. frementes fluctus (i. impetum hostium
KADŁUB.
p. 191
).
β. indignationis aculeos (
ib.
p. 201
).
γ. mordentium dente et ungues (i. censorum opiniones iniquas
DŁUG. Op.
p. 176,
epistula Sandivogii de Czechel a. 1466).
2.
transl.
doznawać, znosić, cierpieć; perferre, experiri, pati,
v.
gr. cruciatus, damnum, poenam, fatigam cett., rarius in bonam partem,
v.
gr. laetitiam, gaudium
sim., exsultationem (de aliqua re:
DŁUG. Hist. V
p. 419
)
.
D.
1.
wysłuchać, usłyszeć; auditu percipere (saec.
XV—XVI).
2.
zapisać, zanotować, wyszczególnić na piśmie; scripto mandare, conscribere, in notas
redigere.
Additur
in notas (
KodUJ I
p. 201,
a. 1440)
.
E.
1.
a.
de tempore: następować po czymś;
sequi.
b.
de loco: znajdować się za czymś, z drugiej strony;
ultra aliquid situm esse (saec. XV—XVI).
Additur
a tergo (
CALLIM. Hist.
p. 18, 17).
2.
(de
abstr.
)
aliquem
oczekiwać, spotykać, zdarzać się komuś;
accidere alicui, cadere in aliquem.
Dicitur praec.
in malam partem, v. gr.
molestus casus (
DŁUG. Hist. I
p. 336
et saepius), malum (
id. Hist. I
p. 228
)
, novum bellum (
ib.
p. 358
),
invidiae livor (
ib.
p. 172
).
Constr. ad
I—II:
indicatur unde (a quo)
a.
sq.
dat.
personae,
cf.
vel rei, cf.
supra 1328,15.
b.
sq.
ab , cf.
22. Ita saepius. Cf.
Th.
V 2, 1248, 59
sq.
c.
sq.
apud,
cf.
d.
sq.
de,
cf.
sudra 1328,53. Ita saepius,
cf.
Th
V 2, 1248, 28; 1249, 79.
e.
sq.
ex.
Indicatur quo, ad quem (finem)
a.
sq.
in
c.
acc.
,
v.
gr.
aliquem in convivium,
cf.
supra 1329,21,
in latus. b.
sq.
pro :
ŹrWaw II p. 117 (a. 1512) : Barbara... e-ta est pro coronacione sui in reginam Polonie et coniugem ... Sigismundo Dei gracia regi Polonie.
III.
iur.
t. t.
1.
wysuwać zastrzeżenia prawne, zgłaszać zarzuty (o stronie pozwanej w sądzie);
auctoris vindicias reprobare (de reo).
Additur
verbo (
DŁUG. Hist. III
p. 97
et passim),in scriptis (
KodUJ III
p. 83, a. 1480
;
ŹrWaw II
p. 63, a. 1506).
Iuxta ponitur
contradicere (
CodSil(M) III
p. 78, a. 1223
et saepius).
Occ.
simili sensu
refl.
ArPrawn X p. 374 (a. 1413) : iuratos diffamavit minus iuste et se non e-epit.
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
ad :
StPPP VII p. 497 (a. 1455) : qui ... ad libellum huiusmodi uerbo generaliter e-ndo contradixit.
ŹrWaw I p. 46 (a. 1475) : Nicolai ... ad propositionem Johannes ... verbo generaliter e-ndo dixit etc.c. sq. contra:
CodSil(M) III p. 78 (a. 1223) : si quis autem contra istam limitationem aliquid habeat e-re, infra triennium e-at et publice contradicat.
KodPol I p. 59 (a. 1251) : cum ... Misliborius contra dictum privilegium e-re quicquam non haberet etc.Ita passim saec. XIII—XVI. d. sq. de. e. sq. acc. c. inf.
KodWp I p. 80 (a. 1215) : Bartone episcopo ... repetente a collegio Strelnensi decimas ... prepositus e-epit ecclesiam eorum dictas decimas prescripsisse prescripcione quadragenaria.
ZabDziej II p. 35 (a. 1483) : reo e-nte et contradicente proposicioni prescripte non esse respondendum.f. sq. enunt. obi. c. quod :
AKapSąd III p. 16 (a. 1462) : procuratore ... e-nte, quod non est respondendum propter dies feriatos messium.
Ib. p. 33 (a. 1469) : Petrus ... contra ... testem nobilis ... e-epit, quod sit ligatus sentencia excommunicationis.Ita saepius.
2.
zastrzegać (dla siebie),wyłączać (w aktach darowizny, sprzedaży tp.); eximere,excludere (in donatione,venditione sim.).
Additur
sibi;
item
pro se (et suo dominio :
StPPP VIII
p. 303, a. 1389
et saepius). Glossa
Pol.
AGZ XVI p. 436 (a. 1509) : cum forum fecerunt... Vylhamek e-epit sibi alias «vymovyl szobye» demissionem ... piscine nove ... hoc modo, quod Vylhamek debebit capere pisces iuxta consuetudinem demissionum.
3.
aliquem in ius
przejąć pod jurysdykcję; in iurisdictionem suam recipere
AGZ XI p. 12 (a. 1424) : dominus Nicolaus venire debet ad iudicium ... et e-re hominem suum in ius suum ... et si non, extunc in eadem causa procedent.
DŁUG. LibBen I p. 93 : custos ... habet iurisdictionem in sanctuarios et ... eos in ius suum e-ipit, si quando ad iudicia saecularia trahuntur.Refl. et pass. przenieść sprawę przed inny sąd; causam ad aliud iudicium transferre
StPPP VII p. 370 (a. 1445) : Rzepka e-bat se ad ius hereditarium (cf. ib. infra remisimus Rzepkam ... ad ius hereditarium ... et Trzebinsky locabit ... ius in hereditate ipsi Hankoni).
PP II p. 147 (a. 1452) : sculteti tenentur ius sustinere coram suo domino hereditario et ... ad nullum ius aliud ... se advocari et e-i debent.
StPPP II p. 891 (a. 1493) : Johannes ... obmittendo jus, in quo stabat cum ipso Gregorio pro causa inter ipsos agente, e-epit se alias «wszyal szye» ad regiam maiestatem.
IusMet p. 193 (a. 1504) : nemo ... ad aliqua ... judicia debeat vel audeat se e-re vel evocare, sed in eodem juditio ... causas suas evincat.Ita saepius saec. XV— XVI.
4.
terminum
przełożyć dzień rozprawy sądowej;
diem iudicii prorogare
AGZ XII p. 11 (a. 1436) : arbitri e-perunt alias «rosyali» terminos usque ad adventum ... Iacobi.
5. a iurisdictione, termino, cf.
supra I B 3.