- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- B.
- L.
- A.
- N.
DyplMog p. 121 (a. 1448) : quatenus ... gwarras et differentias ... diffiniremus, discutiremus, diiudicaremus.3. pl. ind. perf. act. discutierunt:
StPPP XI p. 154 (a. 1420) : discucierunt facta eorum.3. pl. con. perf. act. discuterint:
KsgGrWp II p. 255 (a. 1397) : quodcunque ... discuterint arbitri.]
I.
propr.
A.
res
1.
wstrząsać,roztrząsać,przetrząsać, rozwalać; quatere,concutere,diruere.
Constr. a. abs.
b. sq.
abl.
instr.
2.
in imagine: rozpędzać,rozpraszać; dispellere, dissipare,
v.
gr.
caliginem, item ebrietatem (
DŁUG. Hist. III
p. 479
)
, metum (
ib. IV
p. 23
)
, noctem (
JAC. PAR. I
p. 213
)
, procellam (
Tom. V
p. 397,
a. 1521)
, somnum (
CALLIM. Hist.
p. 108, 35)
trepidationem (
ib.
).
3.
abstr.
znieść,usunąć;
tollere, irritum facere (saec. XIV—XVI).
Additur radicaliter (
KsgŁawKr
p. 154, a. 1391)
.
B.
homines
1.
rozpędzać,rozpraszać; in diversas partes pellere, fugare (saec. XVI).
2.
odtrącić,odepchnąć; depellere, repellere
RFil XXV p. 152 (saec. XV med.) : d-sit «odrazyl».
II.
transl.
1.
roztrząsać,badać,rozpatrywać;
examinare,considerare, cogitatione perlustrare,
percurrere.
N. locut.
aequa lance (libra
):
KodMp IV p. 317 (a. 1437) : probacionibus ... testium ... visis ... et diligenter inspectis ac equa lance d-sis.
ŹrWaw I p. 5 (a. 1443) : auditis propositis et responsis ac equa libra partis utriusque causis d-sis.Cf. etiam KodPol II p. 500 (a. 1445) et AKapSąd II p. 402 (a. 1467). Occ.
α.
przejrzeć, zrozumieć; perspicere,intelligere
DŁUG. Op. p. 295 : cum visionis effectum atque significatum d-re nequiret celandumque duceret ... morte sanctae ... Kunegundis ... patefacta ... visionem vulgavit.
Id. Hist. I p. 556 : credulitatis erat vitio obnoxius ... quo eveniebat, ut ... sola credulitate doloque, quo impetebatur, non d-so vinceretur.
β.
odróżnić,rozróżnić; discernere, secernere:
ib. V p. 86 : responsum illis fuit, ut paterentur eam constitutionem, donec experientia melior utile a damnoso d-ret.
Constr.
a.
sq.
ad:
KodWp II p. 106 (a. 1295) : iustitiam ... ad privilegia d-ntes ... villam ... abbati ... adiudicavimus.b. sq. secum :
Tom. V p. 35 (a. 1519) : d-so secum diligenter tanto negotio.c. sq. sub:
IANIC. p. 151, v. 34 : nil temere ... agas ... cunctaque sub recto d-e iudicio.d. sq. enunt. interrog.
ArPrawn V p. 472 (saec. XV ex.ex) : d-sa causa appellationis, an sit iusta.
2.
zarządzać,
rozporządzać,decydować; curare,administrare, decernere
KodWp I p. 295 (a. 1255) : macella carnificum sculteto ... contulimus ... que pro suo placito ... vendat et d-at, prout volet.
RotKość p. 41 (a. 1394) : d-sum est, quod ... suum est ad dextras et ... Petri a sinistris.
ArPrawn V p. 462 (saec. XV ex.ex) : domini presentes possunt d-re omnia (cf. infra statuimus, quod omnia ... negocia ... presentes domini ... habeant facultatem ordinandi et disponendi).
DŁUG. Op. p. 16 : in qua cura dioeceseos ita versatus est s. Stanislaus, ut quaecumque negotia per se provida deliberatione d-ret ... mirandum se cunctis ... praeberet.
N. constr. sq. enunt. interrog.
Id. Hist. III p. 381 : ut et docti et conscientiosi viri non possent d-re, cui esset magis obediendum.
III.
iur.
t. t.
A.
de iudice
1.
badać, rozpatrywać,sądzić, (czasem prawie tyle co) rozsądzać polubownie; cognoscere,examinare,iudicare,(interdum
i. fere q.) arbitrum esse in aliqua re.
Additur adv.
,
v.
gr. amicabiliter (
APozn I
p. 201, a. 1454)
, judicialiter (
ib.
p. 422, a. 1469).
Syn. et iuxta posita
decernere (
DyplMog
p. 121, a. 1448)
, diffinire (
ib.
), diiudicare (
ib.
), discernere (
KodKKr II
p. 463, a. 1420)
, dissolvere (
ib.
), iudicare (
KodMp I
p. 181, a. 1315)
, sententiare (
APozn I
p. 201, a. 1454),
sim.
2.
rozstrzygać, wydawać wyrok; diiudicare, sententiam ferre
StPPP VIII p. 186 (a. 1386) : Marczis ... cum Nicolao ... terminum ad dominos ad interrogandum, qualiter d-re.
Ib. p. 187 (a. 1386) : inter Bartkonem et Swantoslaum ... ad dominos disposuerunt, quomodo d-ndum est, terminum ad terminos.
Constr. ad
1—2: a. sq.
acc.
rei,
praec. causam,
item controversiam (
KodKKr II
p. 463, a. 1420
et saepius), differentiam (
DyplMog
p. 121, a. 1448
et saepius), guerram(
ib.
), iniuriam(
ib.
et saepius),
litem (
KodKKr II
p. 463, a. 1420
et saepius),
quaestionem (
ib.
) sim.
Item
iudicium (
ArPrawn IV
p. 274, saec. XIV med.med)
, iustitiam et ius (
StPPP II
p. 124, a. 1401).
Occ.
concr. gades et limitationes (
KodWp III
p. 106, a. 1358)
.
Additur
inter aliquos (
StPPP II
p. 124, a. 1401
;
AKapSąd I
p. 343, a. 1430)
. b.
sq.
acc.
personae
KADŁUB. p. 93 : iudex ... criminosum d-ns, non ante sentenciam proferat, quam etc.
KsgGrWp II p. 9 (a. 1390) : tunc nescimus eos d-re, sed eis dedimus ad dominum capitaneum terminum.
KsgMaz III p. 19 (a. 1434) : non debeant iudicari tamdiu, quousque in iure ... spirituali per ipsorum iudices eis assignatos d-entur.
AGZ XIV p. 76 (a. 1443) : capitaneus vel ipsius iudex partes d-et (ed. disenciet).c. sq. cum:
PP II p. 15 (a. 1447) : cum istis autem priuilegys ... rex secundum iusticiam est d-surus (ed. -is).d. sq. de :
KodKKr I p. 53 (a. 1253) : noster iudex ... de causa homicidij cum preposito d-et.
ArPrawn IV p. 99 (saec. XIV med.med) : de tutoribus puerorum quomodo d-ndum (v. l. ]diffiniendum).Cf. Th. V 1,1375, 7 sqq. e. sq. inter cf. et
KsgGrWp I p. 38 (a. 1388) : juxta scitum et condicciones inter ipsos d-emus.
KodMp IV p. 356 (a. 1440) : potestatem ... inter ipsos d-ndi, componendi et diffiniendi.f. sq. pro:
StPPP II p. 334 (a. 1428) : capitaneus ... per se nolens inter partes ... pro eodem allodio d-re.g. sq. super
*PommUrk II p. 534 (a. 1284) : si ... principes super huiusmodi iure sententialiter d-re noluerint.
B.
de eis, quorum causa agitur se cum aliquo
1.
iure
rozstrzygnąć sprawę drogą postępowania sądowego; rem iure peragere
PP V p. 72 (a. 1427) : quousque dominus Sczenye Zemaconi ... pro debitis ... satisfaciat et se iure cum ipso d-at (ed. disenciat) ex domini ducis et dominorum sentencia.
KsgMaz III p. 36 (a. 1434) : easdem pecunias predicta Lucartha per preconem arrestavit, quousque se iure d-ent.
OrtWp p. 46 (saec. XV—XVI) : quod vellent meum adversarium emendare, ut deberet mihi satisfacere et... se mecum d-re; tandem habuimus terminum (ed. -us) discussionis.
2.
zawrzeć układ; convenire, pactionem facere
KodWp III p. 457 (a. 1377) : Derslaus ... fatebatur se ... divisisse et d-sisse cum filiis ... sororis sue ... taliter ... quod predicto Derslao cedere debent due partes ville.
Simili sensu
inter se :
TPaw IV p. 436 (a. 1391) : Petrus cum Staskone inter se d-serunt, quod unus in altero non debuit terminos atemptare nisi in magno judicio.
IV.
singularia
1.
aliquid
zabezpieczyć rzecz pozbytą od pretensji osób trzecich?
cavere, ne res alienata a quovis vindicetur?
BreslUB p. 78 (a. 1309) : planitiem ... ab omnibus ... impetitoribus siue ab omni actione religiosarum vel secularium personarum d-re vel disbrigare.Cf. DISBRIGO I.
2.
refl. wytłumaczyć się, zdać sprawę; se purgare, rationem reddere
CodSil V p. 223 (a. 1340) : eisdem ... super eodem negocio se d-ndi et expediendi in presencia domini pape ... terminum assignare.