General
Full Entry
More

DEXTER

Grammar
  • Formsdexter, dextra, , dextera
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -tra, -trum -ae
  • Part of Speechnoun
  • Genderfeminine
Meaning Outline
  • I.
    • 1. propr. ab ea parte situs, quae sinistrae opposita est.
    • 2. transl.
      • a. propitius, fautor.
      • b. prosper, faustus.
  • II.
    • 1. propr. manus dextra.
      • α. + dextram dare negare), honor dextrae regiae regiae manus osculatio concessa vel negata
      • β.
      • γ.
    • 2. transl. robur,potentia.
    • 3. nat.+ dextera doi (?) Senecio Sarracenicus Linn.

Pełne hasło

DEXTER, -tra, -trum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • N.
I. adi.
1. propr. prawy, znajdujący się po prawej stronie; ab ea parte situs, quae sinistrae opposita est.
N. pl.
a dextris i. q. a parte dextra
KodWp I p. 174 (a. 1237) : comes Vison ... contulit ecclesie Lubiniensis monasterii insulam ... in descensu pontis ... a d-is et a sinistris adiacentem.
KodKKr I p. 86 (a. 1262) : syluam ... ex vtraque parte a d-is et sinistris vsque vbi oritur fluuius.
Ita vulgo usque ad saec. XVI in.
Item per assi
milationem ad dextris cf. sq, et
KsgRachKr I p. 135 (a. 1338) : aream ... in acie eundo ad castrum addextris.
N.
a dextris pro ad dextram
*KodMp IV p. 453 (a. 1446) : in via ueritatis ambulare nec a dextris declinare uel a sinistris.
2. transl.
a. (saec. XVI) de hominibus et deis: przychylny,życzliwy; propitius, fautor.
N.
zdatny,zręczny; sollers, idoneus.
b. de rebus: pomyślny; prosper, faustus.
II. subst. dextra (dextera), -ae f.
1. propr. prawica,prawa ręka; manus dextra.
N.
α. dextram dare (opp. negare), honor dextrae regiae dopuszczenie (lub niedopuszczenie) do ucałowania ręki królewskiej; regiae manus osculatio concessa vel negata
DŁUG. Hist. IV p. 475 : Wladislaus rex Sbigneum episcopum torvo vultu aspiciens, negata d-a ... inquit etc. Et paulo infra episcopus dixit: nihil tam foedi sceleris existimo me admisisse, propter quod a tua Serenitate carpi et a d-ae regiae honore repelli debeam.
Ib. p. 573 : rex Helia ad pacis osculum recepto, boyaris vero suis data d-a obligat se et promittit etc.
β. pro signo pacis et indulgentiae (cf.
GŁOG.Phys. fol. b 1a : d-a a dando pignus pacis; inde dextra securitatis dicta.
ChrMP p. 585 : et accepta securitate duces cum castrensibus convenerunt suadentes eis, ut d-as securitatis a Tartaris peterent)
MPH III p. 18 (saec. XIII ex.ex) : cum ... latrunculi ... se in mortis articulo cernerent constitutos, d-as sibi dari postularunt.
Ib. p. 39 (saec. XIII ex.ex) : Theutunici nimium ... timentes ... d-as pecierunt et obtentis d-is ... castrum ... tradiderunt.
γ. pro signo homagii
ChrMP p. 474 : Wąda vero d-is Almanorum fidelitatis et omagii receptis ad propria rediens se ipsam ... diis victimans... h umanae naturae debitum persolvit.
2. transl. moc, potęga; robur,potentia.
Additur gen. explic.
liberalitatis (munificentiae)
Somm. p. 914 (a. 1290) : circa illorum ... merita gratiosius prosequenda libentius d-am nostre liberalitatis adducimus, pro quibus etc.
LhnUrk II p. 302 (a. 1321) : digne agere credimus, si eis nostre liberalitatis d-am aperimus.
DokMp I p. 222 (a. 1385) : licet ad prosequenda quorumlibet vota fidelium regie liberalitatis d-a ... sit prona, illis tamen sue munificencie d-am specialis prerogativa favoris apperire consuevit, qui etc.
N. sq. gen. pl.
KodPol I p. 288 (a. 1413) : promittentes... apud... Wladislaum regem Polonie et Allexandrum ducem Magnum Lithwanie... permovere, ut munificenciarum suarum d-am in eos extendat.
Item
pietatis :
AKapSąd II p. 859 (a. 1530) : d-am paterne pietatis libenter extendimus.
3. nat. dextera doi (?) starzec nadrzeczny; Senecio Sarracenicus Linn. GLr I p. 332 .
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)