General
Full Entry
More

CIRCA

Grammar
  • Formscirca
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type
  • Part of Speech
Meaning Outline
  • a. gen.
  • b. abl.+ Th
  • I.
    • A.
      • 1. in circuitu alicuius rei, circum, undique.
      • 2. prope, iuxta, ad, in vicinia.
        • a. + circa lumen lumine accenso
        • b. + circa altare i. q. ad
        • c. iur.+ circa librum solvere circa acta: summam pecuniae creditori coram iudicii vel urbis notario solvere
    • B.
      • 1. in aliqua re, inter, per.
      • 2.
        • a. inter
        • b. apud, penes.
        • c. + apud) kupić, sprzedać, dostać itp.); ab aliquo (post verba emendi, accipiendi, postulandi sim.;
        • d. iur. coram, apud (magistratum)
    • C. do czegoś, w coś; ad, in aliquid
  • II. dum aliquid fit,agitur, ad ipsum terminum.
    • α. + circa nostros avos et patres avorum patrumque nostrorum temporibus
    • β. + circa hoc (istud) circa quo eo tempore, cum illud agebatur quo tempore
    • γ. iur.+ circa iuramentum (-a) in iureiurando dando, ad iusiurandum dandum
    • δ. + circa aliquot septimanas aliquot septimanis exactis, post aliquot septimanas
    • ε. + aliquem circa violentiam arrestare (deprehendere, praevenire in violentia deprehendere
    • ζ.
  • III. indicatur relatio
    • A.
      • 1. quod attinet ad, quod pertinet ad, de, super aliqua re, ratione, respectu alicuius rei.
        • a.
        • b.
        • c.
      • 2.
        • a. in possessione vel usu alicuius rei
        • b. + circa plenam (lucidam, bonam) rationem consistere (existere) bona ratione uti
      • 3. + Th. secundum, ad
      • 4. alicuius rei causa, propter aliquid
      • 5. pro aliqua re
      • 6.
        • a. gen.
        • b. dat.
        • c. abl.
      • 7. + citra praeter (cf.
    • B.
      • 1. erga, in aliquem (nonnumquam fere i. q. dat. purus), adversus.
        • a.
        • b.
        • c.
      • 2. + Th. circa aliquid contra
      • 3. fere i. q. ab
  • IV. de proximitate temporis, numeri, mensurae (perquam raro usurpatur): fere, circiter, paulo ante vel paulo post, paulo plus vel paulo minus.

Pełne hasło

CIRCA prp. c. acc.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • H.
  • Ha.
  • N.
[de regimine
a. c. gen.
PomnLw I p. 120 (a. 1389) : infestaciones haberet circa predicti pepli.
AGZ XI p. 98 (a. 1435) : circa nativitatis Sancte Marie (nisi subauditur festum).
b. c. abl. (cf. Th . III 1081,18 sq. )
ArHist III p. 277 (a. 1271) : circa nobis ... presidere.
KodMp III p. 3 (a. 1333) : laneum circa ecclesia situm.
Ita saepissime, v. gr. Ztschr. XLVIII p. 270 (a. 1350) ; KsgKaz p. 46 (a. 1372) ; KsgGrWp II p. 145 (a. 1398) ; KodWp V p. 37 (a. 1403) ; CodVit p. 1021 (a. 1416) ; KsgPrzem I p. 258 (a. 1439) ; AGZ XIV p. 210 (a. 1446) ; ZabDziej II p. 171 (a. 1484) ; ARect I p. 531 (a. 1514) ; ZabDziej I p. 321 (a. 1561) .]
I.
de loco
A.
1. dookoła, naokoło, ze wszystkich stron; in circuitu alicuius rei, circum, undique.
2. koło, obok, przy, w pobliżu (o rzece: nad); prope, iuxta, ad, in vicinia.
N.
prawie tyle co: na; fere i. q. ex vel ab
RachWaw p. 150 (a. 1530) : pro virga ferrea, c-a quam pendet laterna.
N. locut.
a. circa lumen przy świetle; lumine accenso
SchlUrk p. 489 (a. 1311) : quicunque noc turno tempore luserit c-a lumen (cf. KsgKaz p. 465, a. 1399).
b. circa altare przed ołtarzem; i. q. ad
KodKKr I p. 227 (a. 1344) : altarista ... c-a altare suum ... missas celebret (cf.
KodTyn p. 134, a. 1363 : decantare. DŁUG. LibBen I p. 217 : legere).
c. iur. circa librum solvere należną komuś kwotę uiścić w obecności notariusza sądowego lub miejskiego; summam pecuniae creditori coram iudicii vel urbis notario solvere
AGZ XIII p. 195 (a. 1446) : debet ad quodlibet f(estum) s. Martini ponere per quatuor marcas ... c-a librum.
KodUJ II p. 120 (a. 1449) : solutionem nullibi facere debet nisi coram iudicio bannito c-a librum.
APozn II p. 209 (a. 1489) : has marcas se summittit solvere... in prethorio c-a librum civilem presentem.
Ita saepius. Simili sensu circa acta:
AKapSąd III p. 19 (a. 1465) : dabit ... mediam sexagenam in crastino Corporis Christi hic c-a acta.
B. quaeritur ubi
1. de rebus: w, wśród, na, po, przez; in aliqua re, inter, per.
Locutiones selectae
circa benevolentiam alicuius conversari ( KodPol I p. 47, a. 1252) , mutatio circa acta suboritur ( PommUrk II p. 283, a. 1273) , circa expeditiones domesticas et defensionem terrae servire ( KodMp I p. 90, a. 1404) , circa causam alicuius stare ( TPaw IV p. 306, a. 1406 ; item circa terminum: AGZ XIII p. 113, a. 1442) ; circa regis iuvamen et assistentiam remanere ( Dogiel I p. 353, a. 1419) sim.
2. de hominibus
a. wśród, pomiędzy; inter
BreslUB p. 65 (a. 1296) : multi sunt c-a brasiatores, qui etc.
StPPP VIII p. 296 (a. 1388) : Johannes interfuit c-a testes.
Ita saepius.
b. u, w ręku, przy; apud, penes.
Iuncturae verbales selectae
circa aliquem bibere, consistere, discere, labores exercere, hospitare, iacere, (re)manere, morari, perire, restare, sedere, servire sim., cf. s. v.
Item post verba passive usurpata, v. gr.
foveri, observari, teneri sim., cf. s. v.
Item
aliquid circa aliquem arrestare, conservare, invadiare, laborare, legare, relinquere, reponere, reservare, retinere, videre sim., cf. s. v.
c. u, od (po słowach znaczących; kupić, sprzedać, dostać itp.); ab aliquo (post verba emendi, accipiendi, postulandi sim.; cf. -674 s. v. apud)
StPPP VIII p. 723 (a. 1399) : mansum unum exemptum c-a Symconem.
AGZ XIV p. 32 (a. 1441) : Iudeum quendam, c-a quem equum dicit se emisse (ita saepissime ).
StPPP XI p. 4 (a. 1461) : accepit marcam c-a Iacobum.
Ita saepius, etiam post verba comparare, convenire, mutuare, obligare, obtinere, postulare, recipere, cf. s. v.
Item post
interrogare (quaerere)
AKapSąd II p. 38 (a. 1418) : tunc primo c-a ... plebanum ... interrogare et querere potuerunt.
d. iur. wobec, przed, w obecności; coram, apud (magistratum)
KodMp III p. 122 (a. 1358) : causa c-a dominum regem finita.
KsgKaz p. 63 (a. 1374) : astare ... c-a summum ius.
Ita saepissime.
Iuncturae potiores
circa advocatum ( KsgŁawKr p. 7, a. 1366 et saepius), arbitrium ( CodSil XV p. 135, a. 1441) , capitaneum ( KodWp III p. 647, a. 1392) , consules ( KsgKaz p. 374, a. 1396 et saepius), homines ( StPPP VIII p. 416, a. 1397) , ducem ( PP VI p. 3, a. 1429) , iudicem ( ArHist III p. 387, a. 1412 ; item iudicium: StPPP VIII p. 84, a. 1382 et saepissime), familiam ( StPPP IX p. 41, a. 1449) , zupparios ( KsgGrWp II p. 145, a. 1398) .
C. quaeritur quo? do czegoś, w coś; ad, in aliquid
MPVat III p. 81 (a. 1306) : presbyterum ... captivaverunt et c-a equum ligatum ... per civitatem traxerunt.
ChrPP p. 567 : infideles interficit et... tria milia c-a captivitatem constrinxit.
Ita saepissime.
N. glossam Pol.
StPPP II p. 494 (a. 1441) : alligauit alias «przytknął» boues dictos c-a palum alias «na kole», in stabulo.
Item
circa aliquem (cf. Th. III 1088,25)
SSrSil XIV p. 196 (a. 1489) : pro adventu nostro c-a ... Hannus.
N. locut. transl.
argentum circa unum lottonem purum srebro czyste do jednego łuta, tzn. 15 próby, gdzie tylko jeden łut miedzi dodawano do 15 łutów srebra; i. e. tale, cuius 15 partibus una tantum pars cupri adiecta sit
KsgHenr p. 92 : pro quingentis et L marcis argenti ... c-a unum lottonem puri.
II. de tempore: przy czymś, podczas, w czasie; dum aliquid fit,agitur, ad ipsum terminum. Iuncturae selectae (praeter eas, quae iam in Th. III 1089 sqq. laudantur) circa baptisma ( CodVit p. 690, a. 1425) , consecrationem ignis ( AKapSąd I p. 83, a. 1502) , decimationem ( ib. II p. 83, a. 1431), festum ( KodWp III p. II a. 1350 et saepius), horas canonicas decantandas ( AKapSąd I p. 329, a. 1533) , officia divina ( KodWp V p. 95, a. 1406 et saepius), turificationem ( KodUJ I p. 136, a. 1422).
Item
circa emensurationem ( AKapSąd III p. 54, a. 1485) , extraditionem ( Visit. p. 51, a. 1511) , intromissionem ( RHist LXIX p. 87, a. 1510) , invasionem domus ( StPPP VII p. 217, a. 1544) , iuramentum ( KsgMaz III p. 162, a. 1436) , limitationem ( DŁUG. LibBen I p. 53 ), mercipotum ( ZabDziej I p. 321, a. 1561) , obligationem ( APozn II p. 19, a. 1472) , positionem librorum terrestrium ( CorpJP III p. 388, a. 1519) , violentiam ( ArPrawn VI p. 141, a. 1544) . Porro circa compotationem ( CracArt V p. 552, a. 1539), epulas ( Somm. II p. 128, a. 1381) , forum ( KsgPrzem II p. 58, a. 1449) , ludum (aleae: KomKadł p. 436 ; ;item chartarum: AKapSąd III p. 121, a. 1508 ; priammorum ib. p. 177, a. 1513) , prandium ( ARect I p. 779, a. 1533) sim.
N. locut.
α. circa nostros avos et patres za naszych ojców dziadów; avorum patrumque nostrorum temporibus
KsgMaz I p. 125 (a. 1412) : respondit... quod c-a nostros awos et patres ibi nunquam via fuit.
β. circa hoc (istud) przy tym, w czasie tego; eo tempore, cum illud agebatur
StPPP VIII p. 17 (a. 1376) : Florianus ducit testes ... pro wlneribus: Stasco ... c-a fuit istud, Bargel ... c-a hoc fuit.
Ib. p. 88 (a. 1383) : homines Nicolai ... indomita iumenta ... receperunt et poleder c-a hoc mortuus est.
Ib. p. 276 (a. 1388) : arestauit equum et c-a hoc ministerialem percusserunt et wlnerauerunt.
Ita saepius. Simili sensu circa quo przy czym; quo tempore
AGZ XIV p. 210 (a. 1446) : pignus repercusit ... c-a quo ministerialis erat.
ARect I p. 531 (a. 1514) : c-a quo quidam ... civis aderat presens.
Item
circa talia :
AKapSąd III p. 207 (a. 1524) : Corpus Dominicum quasi consecrare ausus fuit ac signa et alia c-a talia per presbiterum fieri solita exercuit,
γ. iur. circa iuramentum (-a) przy składaniu przysięgi, w przysiędze; in iureiurando dando, ad iusiurandum dandum
StPPP I p. 261 (a. 1390) : penam XV... quia dixit ... c-a iuramentum es infidelis.
Ib. VIII p. 928 (a. 1400) : testis ... Gregorii... Martino c-a iuramentum improperauit.
Ita saepius.
δ. circa aliquot septimanas za tyle a tyle tygodni; aliquot septimanis exactis, post aliquot septimanas
KsgKaz p. 32 (a. 1371) : fratres debent presentare illum, a quo equum emerunt, c-a septimanas IIII.
ε. aliquem circa violentiam arrestare (deprehendere, praevenire sim.) schwytać (zastać) kogoś na gwałcie; in violentia deprehendere (cf. supra I 770,50 sqq.)
StPPP VIII p. 243 (a. 1388) : c-a eandem violenciam per officialem ... sunt preuenti et arrestati.
TPaw III p. 112 (a. 1389) : Johannes Wroblonem detinuit c-a violenciam et ipse defendebat.
Ita saepius.
Item
circa actionem violentam ( StPPP VIII p. 241, a. 1388).
ζ. circa vestigium acclamare cf.
III. o stosunku; indicatur relatio
A. de rebus
1. odnośnie do, co do, względem, co się tyczy, około, w sprawie, na temat; quod attinet ad, quod pertinet ad, de, super aliqua re, ratione, respectu alicuius rei. Pendet ex
a. adi. , v. gr. circa aliquid attentus, cautus, devotus, diligens, efficax, incurabilis, intentus, neglegens, providus, cf. s. v.
b. subst. , v. gr. actus, affectus, attractio, auxilium, caerimoniae, cogitatio, concordia, consuetudo, contractus, cura, custodia, devotio, difficultas, diligentia, dispositiones, dubietas (item dubietatis vulnus, dubium), error, expensae, fides, gratia, honores, ignorantia, impensae, infestationes, intuitus considerationis, iura, labor, mansuetudo, medela, monitorium, neglegentia, oblivio, observantia, operatio, opinio, ordinatio nes, perditio, perplexitas, praerogativae, praetensio, privilegium, prosperitas, remedia, reverentia, scientia, sollicitudo, spes, surditas, virtus, volitio, voluntas sim., cf. s. v.
c. verbis, v. gr. circa aliquid agere, attendere, certiorem facere, concernere, considerare, consolatum reddere, consultare, contingere, dicere, dimitti, dispensare, dubitare, erudiri, equitare, excogitari, explicare, se excusare, se exercere, exhibere (impendere) obsequia sim., existimare, facere, immemorari, impediri, (im)ponere modum, improperare, informare, insistere, invenire, investigare, laborare, languere, obligari, obtundi, perturbare, praegravari, praesumi, providere, respondere, satagere, scire, scribere, somniare, superintendere, tractare, vacare, variare sim., cf. s. v.
2.
a. w posiadaniu lub używaniu czegoś; in possessione vel usu alicuius rei
ArPrawn IV p. 141 (a. 1347) : uxor c-a donacionem et dotem ... debeat remanere.
KodMp III p. 128 (a. 1359) : quilibet c-a ius suum permaneat.
Ita saepissime.
N.
circa aliquem remanere o szlachcicu: pozostać przy chłopie, czyli przy prawach do niego; de nobili: dominum (coloni) permanere AGZ XII p. 107 (a. 1443) et saepius, cf. s. v. remanere.
Item trans.
aliquem circa aliquid conservare (reservare sim.) pozostawić kogoś przy czymś, w posiadaniu czegoś; aliquem in possessione alicuius rei
KodMp IV p. 28 (a. 1389) : eundem c-a sculteciam ... ac iura et pertinencias ipsius ... conseruamus.
StPPP VIII p. 862 (a. 1400) : Strzedzonem ... castellanus ... vnacum dominis ... c-a ius patris ipsius ... remanserunt.
Ita saepissime, cf. s. v. v. confirmare, conservare, dimittere, relinquere, remanere, reservare.
N. simili sensu
circa vigorem aliquid remanere :
StPPP VII p. 21 (a. 1497) : domini iudiciales ... extremum testamentum ... c-a vigorem remanserunt.
N. tamen sensu passivo
circa aliquem :
KodWp I p. 268 (a. 1252) : ius conferendi ... ecclesiam c-a episcopum et capitulum ... permanebit (cf. KodPol II p. 309, a. 1362 : merica).
StPPP VIII p. 214 (a. 1387) : alias res eorum c-a se retineret.
Ita saepissime.
b. circa plenam (lucidam, bonam) rationem consistere (existere) być przy rozumie, przy zdrowych zmysłach; bona ratione uti
KodMp II p. 265 (a. 1329) : fratribus ... confero ... c-a plenam et lucidam racionem consistens... sexaginta marcas.
ArPrawn X p. 304 (a. 1410) : episcopus ... existens c-a bonam racionem ac in bona valitudine ... donavit etc.
3. według, wedle, stosownie do; secundum, ad (cf. Th. III 1095,32 sqq.)
PommUrk II p. 570 (a. 1285) : c-a preterita sit presumendum de futuris.
Somm. I p. 914 (a. 1290) : c-a illorum merita gratiosius prosequenda libentius dexteram nostre liberalitatis adducimus.
Ita saepissime.
N. locut.
circa conscientiam :
StPPP VIII p. 639 (a. 1399) : quantum Imramus ... c-a conscienciam dixerit.
Item saepius iur.
circa (fidem et) honorem:
TPaw IV p. 449 (a. 1391) : marcas ... solvere ... tenetur c-a fidem et honorem.
StPPP VIII p. 621 (a. 1398) : decem marcas... c-a fidem et honorem obligauit se soluturum.
Ita saepius, v. gr. ib. p. 460 (a. 1398) ; ib. p. 507 (a. 1398) ; ib. p. 803 (a. 1400) ; KsgMaz I p. 142 (a. 1413) ; CodEp III p. 96 (a. 1457) ; LhnUrk II p. 610 (a. 1457) ; Tom. XIV p. 66 (a. 1532) .
4. z powodu, w związku z, ze względu na; alicuius rei causa, propter aliquid
MARTIN. OP. Serm. fol. 219b : quidam enim c-a turpe lucrum palliate solent confiteri et excusando.
TPaw III p. 117 (a. 1389) : filium Agnetis ... equus ... vulnerauit et c-a ista vulnera ipsum mactauit a corpore ipsius.
KsgRachKr p. 324 (a. 1399) : pro veste lugubri c-a mortem domine regine.
Ita saepissime.
5. o coś, za coś, z powodu; pro aliqua re
KsgKaz p. 46 (a. 1372) : Pavil fideiubuit c-a pena capitali Dirseczkoni persolvere fert(onem).
Ib.
p. 116 (a. 1379) : Walko promisit Janowe (dat. ) XVIII gr. ... persolvere c-a penam.
Ita saepissime.
N.
circa pecuniam i. fere q. pro pecunia non persoluta
StPPP VIII p. 269 (a. 1388) : Michna ... contumax in termino peremptorio ... pro marca ... capitalis pecunie ... et maritus suus c-a ipsam pecuniam est per ministerialem preuentus.
N. simili sensu
CorpJP II I p. 353 (a. 1518) : ternarii ... more vetusto c-a quemlibet grossum solvendi (cf. Tom. VII p. 34, a. 1524
et saepius). Cf. etiam
CorpJP II I p. 287 (a. 1513) : ternarii ... more vetusto penes quemlibet grossum solvendi.
6. ponitur c. subst. pro casu simplici
a. pro gen.
Visit. p. 377 (a. 1511-12): venationes c-a feras (=ferarum ) attemptant.
ARect I p. 542 (a. 1514) : dixit se audisse nihil, quia ... lectioni c-a librum (= libri ) intendebat.
Tom. III p. 176 (a. 1514) : inflexiones c-a verba ([= verborum) ]et observationes temporum.
b. pro dat.
StPPP VII p. 533 (a. 1398) : pro 7 wlneribus ... c-a bouem (= bovi ) illatis.
TPaw I p. 13 (a. 1502) : date sunt ... marce c-a Stanislaum (= Stanislao , cf. ib. supra] date sunt ... marce ad Jacobum).
c. pro abl.
AGZ XVI p. 24 (a. 1465) : c-a suprascriptam citacionem (= citatione ) domini sunt moti alias «poruszeny».
7. singulare: obok, poza, oprócz; praeter (cf.
  • Ha.
s. v. , usus iste fortasse ex adv. citra originem duxit)
DokSul p. 356 (a. 1363) : c-a haec dictis scultetis addimus haereditatem nostram.
KodLit p. 141
( a. 1411) : intentioni tali c-a cuiuslibet doli admixtionem solucionem prefati debiti distulimus.
DŁUG. LibBen II p. 126 : c-a ista missalia solvit quilibet quantum tenet agri pro sorte sua.
Ib. III p. 86 : contulit insuper c-a ... translationem ... monasterio ... bancos salis.
AKapSąd III p. 308 (a. 1516) : quidquid ... Paulus ... dicet ad eadem edificia expositum, c-a exempcionem solvere debebimus.
B. de hominibus
1. w stosunku do, względem, dla kogoś; erga, in aliquem (nonnumquam fere i. q. dat. purus), adversus. Pendet ex
a. subst. affectio, affectus, amor, benevolentia, benignitas, caritas, devotio, dilectio, donatio, favor, fervor amoris, gratia, indultus, iustitiae prosecutio, largitas, stabilitas, voluntas sim. cf. s. v.
b. adi. iucundus, liberalis, misericors sim., cf. s. v.
c. verbis et locut. verbalibus curam adhibere ( DŁUG. Hist. IV p. 163 ) , normam iuris exercere ( UrkBBr p. 222, a. 1286 ; item virtutem: MATTH. p. 42 ; ; actum: NIC. BŁ. Tract. fol. 23b ), indicium bonitatis exhibere ( KodMaz(K) p. 312, a. 1230) , faciem habere ( AGZ XII p. 381, a. 1460) , fideliter facere ( SSrSil VII p. 169, a. 1467) , correctiones impendere ( AConst p. 42, a. 1248) , fraternitatis munia implere ( DŁUG. Hist. IV p. 413 ) , venerationem et officia intendere ( id. Op. p. 236 ) , observantiam observare ( id. Hist. III p. 335 ), violentiam perpetrare ( CodSil(M) p. 195 a. 1199) , sententiam promulgare ( ib. p. 75, a. 1150) , sollicitari ( PEREGR. fol. 107a ) , fomentis uti ( UrkBBr p. 122, a. 1284) , aliquid vendere ( StPPP VIII p. 134, a. 1385) sim.
2. przeciw; contra (cf. Th. III 1092, 76 sqq.)
KodMp III p. 66 (a. 1347) : abbas ... c-a Thomasium ... praeualuit iudicialiter et iure.
KsgGrWp I p. 55 (a. 1388) : astiterat terminum c-a dominum Domeratum.
Ita saepius. Eodem sensu circa aliquid :
MonStp I p. 49 (a. 1569) : archiepiscopus ... c-a ius nostrum dedit vladicatum Leopoliensem Gregorio.
3. singulare: prawie tyle co: przez; fere i. q. ab
ArPrawn IV p. 340 (saec. XIV med io): de vestigio equorum proditorum c-a vicinos.
IV. o przybliżonej wartości przy określeniach czasu, liczb i miar: prawie, blisko, mniej więcej, około; de proximitate temporis, numeri, mensurae (perquam raro usurpatur): fere, circiter, paulo ante vel paulo post, paulo plus vel paulo minus.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)