General
Full Entry
More

CADO

Grammar
  • Formscado
  • Etymologyancient Latin
  • Inflectional type -ere, cecidi, casum
Meaning Outline
  • I. propr.
    • A.
      • 1. de alto in imum ruere, delabi.
      • 2. de aqua, pluvia, nive: defluere (de aliqua re, in, super aliquid), de flumine: influere, effundi (in alium).
      • 3. occidere (de sole), oboriri (de tenebris)
      • 4. ferire (de fulmine)
      • 5. aliquo duci (de linea)
    • B.
      • 1.
        • a. mori, perire, interfici.
        • b. + in, super (aliquid, aliquem) irruere, adoriri
      • 2.
        • a. interire, evanescere, de voce: conticescere.
        • b. corruere, dissolvi.
  • II. transl.
    • A.
      • 1. labi, peccare
      • 2. inferiorem discedere, vinci.
        • a. + (a, in) causa causam perdere
        • b. + alicui pessum ire (de variis iuris actionibus)
      • 3.
        • a. relinquere, negligere aliquid, desciscere ab aliqua re
          • α.
          • β. + a re imprudenter stulteque se gerere
        • b. iur.+ a beneficio privilegio provisione, portione, praestimonio a bonis hereditariis feudo terris a poena ius aliqua re fruendi amittere
          • α. + aliqua re:
          • β. + aliquid ab aliquo cadit:
      • 4. + animo, mente memoria dilabi, excidere
    • B.
      • 1. contingere alicui.
        • α. + poena:
        • β. + recognitione
      • 2. in aliquo numero esse, ad aliquod genus pertinere.
      • 3. incidere (v. gr. in iram, aegritudinem, amentiam, suspicionem).
      • 4. fieri, accidere (certo quodam tempore).
      • 5. aliquem afficere (de odio, timore, oblivione)
      • 6. + in animum (cor, mentem) in mentem venire, subire

Pełne hasło

CADO? -ere, cecidi, casum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • N.
I. propr.
A.
1. padać, spadać, wypadać; de alto in imum ruere, delabi.
Constr.
a. abs.
b. sq. a (ab).
N.
ab aliquo i. q. aliquo impellente.
c. sq. de.
d. sq. e (ex).
e. sq. ad:
AKapSąd II p. 828 (a. 1522) : ad terram c-cidit.
f. sq. in c. acc.
g. sq. in c . abl.
PEREGR. fol. 3a : infernus, in cuius fornace c-at.
h. sq. super.
N.
zstępować (o Duchu Św.); descendere (de Spiritu Sancto)
NIC. BŁ. Serm. I p. 55 : orantibus apostolis c-idit Spiritus Sanctus.
N. locut.
α. animo upadać na duchu; spem ac fiduciam amittere.
Simili sensu
animus alicuius cadit.
β. in productione iuramenti uchybić w przysiędze; in iure iurando praestando deficere
StPPP I p. 273 (a. 1377) : si juramentum debito modo non produceret, et c-ret in productione juramenti scilicet «potknął się».
Cf. ŁASKI ComPriv fol. 194a .
Item in responsione
uchybić w odpowiedzi, nie dać należytej odpowiedzi; non satisfacere
AGZ XIX p. 550 (a. 1477) : postquam nuncius domine Annae neque sciebat neque volebat dicere, ubi iacet Anna aegra, asseruit actor dominam Annam in responsione c-isse et terminum hodiernum neglexisse.
γ. terminum przegrać sprawę na skutek niestawienia się w sądzie; causam perdere propter absentiam in iudicio
TPaw III p. 538 (a. 1398) : terminum c-idit Szethegius thezaurarius ... actor pro causa dicta.
δ. alea cadit aliquo sprawa przybiera pewien obrót; res aliquo vergitur
Tom. V p. 26 (a. 1519) : nescimus, quorsum hec alea c-et.
Ib. XIII p. 111 (a. 1531) : quo ... d(ominationi) vestrae haec feliciter c-ret alea.
2. spadać, spływać (o wodzie), wpadać, uchodzić (o rzekach), padać (o deszczu, śniegu); de aqua, pluvia, nive: defluere (de aliqua re, in, super aliquid), de flumine: influere, effundi (in alium).
N.
deorsum opadać; descendere
StPPP II p. 561 (a. 1447) : cum ... aqua in eisdem agris deorsum ibidem c-erit, alias «opadnye».
Cf. Th. III 27, 51 sq.
3. zachodzić (o słońcu), zapadać (o zmroku); occidere (de sole), oboriri (de tenebris).
4. uderzać (o piorunie); ferire (de fulmine).
5. kierować się, przechodzić (o linii); aliquo duci (de linea)
ALBERT. p. 101 : linea veri motus semper ducitur... per centrum epicycli, lineam autem medii motus saepenumero stat c-re extra centrum epicycli.
Cf. Th. III 20,27 sq.
B.
1. de personis
a. umrzeć, zginąć, polec; mori, perire, interfici.
N. locut.
sub aliquo (i. q. aliquo auctore, ex Itala Ps. 44, 6 Tom. V p. 194, a. 1520 ).
b. in, super (aliquid, aliquem) rzucić się, napaść; irruere, adoriri
MPH I p. 318(Thietmar) : milite in predam c-nte.
NIC. BŁ. Serm. III p. 12 : dux ... c-idit super eos et miseros, sicut voluit, trucidauit.
2. de rebus
a. ginąć, znikać, o głosie: cichnąć; interire, evanescere, de voce: conticescere.
b. niszczeć, popadać w ruinę; corruere, dissolvi.
II. transl.
A.
1. upadać, grzeszyć; labi, peccare
KodMp III p. 153 (a. 1362) : Virgo Maria omnium est ... reparacio c-ncium.
KomKadł p. 439 : modica tentatione imminente non c-idit.
Cf. Th. III 26, 4 sqq.
2. przegrać, doznać niepowodzenia; inferiorem discedere, vinci.
Praec. iur. t. t.
a. (a, in) causa przegrać sprawę w sądzie; causam perdere ( KodMp II p. 167, a. 1287 et saepissime)..
Simili sensu a iure
(syn. causam amittere: KodKKr I p. 166, a. 1322 ), in sua re ( AGZ XVI p. 447, a. 1526 ), item abs. ( VL p. 15, a. 1347 : reus decernatur et pronuntietur c-isse ).
b. alicui przepaść (o różnych czynnościach prawnych); pessum ire (de variis iuris actionibus)
AGZ XI p. 484 (a. 1462) : per ortilegium iuris suppr(emi) Cracou(iensis)... Iohanni sua eadem responsio c-idit et est abiudicata.
AGZ III p. 232 (a. 1462) : nuncius cum ... iurare, quod ita infirmus esset... non posset ... ita sibi legale impedimentum c-idit et est abiudicatum.
StPPP XI p. 153 (a. 1420) : remiserunt se ambo ad unum testem, tunc Iankoni testis c-idit, ideo ... Niclos est liber sentenciatus.
3. ab aliqua re
a. poniechać czegoś, opuścić coś, odstąpić od czegoś; relinquere, negligere aliquid, desciscere ab aliqua re
VITELO Persp. p. 133 : pro custodia humoris crystallini, ne aliquid patiatur et c-at ab officio organi uisiui.
PEREGR. fol. 86a : quod per nulla tormenta ab ipsa fide c-re potuissent.
MARTIN. OP. Marg. fol. 105a : tunc homo ab ymagine Dei c-idit, qum virtutes amisit.
Saepissime a proposito ( MARTIN. OP. Marg. fol. 13b et passim).
N.
α.
GŁOG. Porph. fol. i IVb : dicitur accidens quasi c-ns ab alio, vt a substantia.
β. a re postępować nierozsądnie; imprudenter stulteque se gerere
FROVIN. p. 76, v. 409 : mente dolens are; si non servas, c-is a re.
Cf. Th. III 26, 31 sqq.
b. iur. t. t. utracić prawo do czegoś; ius aliqua re fruendi amittere
KodWp I p. 132 (a. 1233) : si quis... non integre decimam persolverit, c-at ab hoc iure, quod militibus est permissum.
Ib. II p. 226 (a. 1303) : a iure c-idi, si quod habui.
Ita saepissime. Praeterea a beneficio ( ib. III p. 521, a. 1382 ), privilegio ( ZabDziej III p. 209, a. 1492 ), provisione, portione, praestimonio sim. ( StCap p. 35, a. 1384 et saepius), a bonis hereditariis ( ArPrawn I p. 165, a. 1492 ), feudo ( Dogiel V p. 105, a. 1392 ), terris ( Tom. V p. 222, a. 1520 ). Audacius dictum a poena ( StPPP II p. 649, a. 1459 : Nicolaus ... a pena XV pro eadem euocacione c-idit, nec ipsam habere debet).
Item in imagine a paradisi gaudiis
( NIC. BŁ. Serm. I p. 259 ).
N. glossam Pol.
KsgMaz II p. 175 (a. 1426) : Mroczek ... c-idit, wlgariter «othpathl», a porcione sua.
Cf. Th. III 25, 61 sq. 81 sq.
Simili sensu
α. aliqua re:
ArPrawn VII p. 136 (a. 1566) : si vero tertio nupserit, ea portione ... c-et.
β. aliquid ab aliquo cadit:
JusPol p. 315 (a. 1474 ) : a foeminabus bona paterna... c-unt.
4. animo, mente wypaść z pamięci, popaść w zapomnienie; memoria dilabi, excidere
* KodWp I p. 8 (a. 1103) : numquid animo c-idit illa sententia Domini.
AH XLV p. 115 (a. 1545) : exemplum... numquam c-surum mentibus. Simili sensu extra memoriam ( PommUrk II p. 510, a. 1283 ).
N. locut.
fervor cadit de pectore i. q. evanescit
PAUL. CR. p. 30, v. 477 : exstinctus c-idit de pectore fervor.
B.
1. przypadać komuś, stawać się czyimś udziałem; contingere alicui.
Dicitur
de affectu ( KADŁUB. p. 115 ), peccato, prudentia ( DŁUG. Hist. II p. 18 ).
N. phil. de
accidente ( GŁOG. Don. fol. 5b ; id. Porph. fol. i IVb, secus atque ).
Item de concr.
PreussUB I 2, p. 270 (a. 1282) : mansos parti nostre c-ntes.
StPPP VIII p. 750 (a. 1399) : porcio sua bonorum ... inter tres sorores ... debebit c-re.
N. iur.
α. de poena:
KodWp III p. 759 (a. 1303) : pena, que c-it ex parte regis.
Cf. Th. III 31,2 sq.
β. de recognitione sententiae ab iudice latae
ZapSądWp I p. 50 (a. 1401) : Martino ... c-idit wlgariter «przipadla» recognicio wlgariter «wstecz» contra Mrocotham.
Ib. p. 146 (a. 1403) : cui c-et recognicio wlgariter «wstecz» et cui accedet (cf. supra I 72, 32sqq. ) wlgariter «otpadne».
Cf. Th. III 29,3 sqq.
Constr.
a. sq. dat. Preuss UB I 2, p. 270 cf. supra 25 sq.
PAUL. CR. p. 133, v. 9 : fortunae c-it omne munus.
Ita saepius.
b. sq. in c. acc.
StPPP VIII p. 953 (a. 1400) : si debitum in ... Spitcam ... c-et soluendum.
Ita saepius.
N. locut.
α. in plenum ius alicuius:
KodKKr I p. 150 (a. 1307) : possessiones... c-ent et cedent... in plenum ius ... episcopi.
β. in mensuram mansorum:
PommUrk V p. 65 (a. 1312) : nichil de ipso molendino in mensuram mansorum cadat.
γ. in possessionem:
PommUrk VI p. 368 (a. 1286) : molendinum in possesionem civitatis c-et.
Cf. Th. III 29,12 sq.
c. sq. in c. abl.
JAC. PAR. I p. 366 : nichil erronei aut falsi in ipsa Ecclesia aut sub ipsa c-re potest.
Id. Serm. fol. 67a : in eo (Christo sc. ) enim nullum peccatum c-re potuit.
Cf. Th. III 31,12 sqq.
d. sq. ad:
PP III p. 63 (a. 1438) : domus ... c-et contra ad Iudeum.
ArLit VII p. 281 (a. 1489) : si ad ... Jacobum de ... bonis Naglovycze ... devolutio c-ret.
GŁOG. Porph. fol. i IVb : dicitur accidens quasi c-ns ad aliud vt ad subiectum.
e. sq. inter: StPPP VII p. 750 cf. sq.
f. sq. super:
KsgMaz III p. 215 (a. 1436) : de omnibus porcionibus hereditatis, quecunque ... super ipsam ... c-re deberent.
KodMp IV p. 374 (a. 1441) : hoc ipsum prediuin ... super monasterium ... debet integraliter c-re et deuenire.
Cf. Th. III 29, 4 sq.
N. locut.
super pecuniam obciążać czyjś rachunek; alicuius sumptu fieri
AGZ XIV p. 180 (a. 1445) : quicquid Hannus nowi ad molendinum comparabit, hoc super pecuniam ... Mathie ... c-re debet.
g. sq. pro:
ArPrawn I p. 90 (a. 1538) : poenam ... cuius duae partes pro S. R. Mte et tertia pro parte c-re debet.
h. sq. sub: JAC. PAR. I. p. 336 , cf.
2. podpadać pod coś; in aliquo numero esse, ad aliquod genus pertinere.
Constr.
a. sq. in c. acc.
N. locut.
in numerum wchodzić w rachubę; in numero haberi
SSrSil XVII p. 44 (a. 1506) : altaria quae ... templorum parietibus exterius adherent, in numerum non c-unt.
GŁOG. Don. fol. 10b : 'h' nullum c-it in numerum, quia littera non est.
b. sq. in c. abl.
*CodEp III p. 228 (a. 1475) : si talia forent, que mandatum exigerent spetiale et in generali commissiohe non c-rent.
c. sq. sub c. acc.
d. sq. sub c. abl.
JAC. PAR. I p. 126 (a. 1448) : quitquid directe c-it sub professione alicuius, hoc obligat eum ad sui observandam de necessitate salutis.
Ita saepius, cf. Th. III 32,1 sqq.
3. popadać, wpadać (np. w gniew, chorobę, szaleństwo, podejrzenie, błędy); incidere (v. gr. in iram, aegritudinem, amentiam, suspicionem).
Item
in oblivionem ( CodPom p. 119, a. 1181 et saepius), poenam ( PommUrk III p. 285, a. 1296 et saepius; cf. Th. III 29,73), exilium ( PEREGR. fol. 29b ), commissum ( *Dogiel IV p. 270, a. 1530 ; cf. Tom. XII p. 356 et Th. III 29,58 sq. ), ruinam, destructionem ( Ztschr. IX p. 380, a. 1469 ).
Constr.
a. sq. in c. acc.
b. sq. ad:
SSrSil VII p. 231 (a. 1470 ) : domus... ad ruinam... c-derunt.
c. sq. acc.
RFil XLVII p. 356 (a. 1427) : etsi ... homines c-unt peccatum.
APozn II p. 149 (a. 1485) : propter... debilitatem suam, quam ex divina permissione c-idit.
d. sq. in c. abl.
JAC. PAR. Serm. fol. 36b : per peccatum Ade ... in hoc exilio c-idimus.
e. sq. sub c. abl.
SchlUrk p. 517 (a. 1328) : ne donaciones ... sub oblivione c-ant.
N. locut.
α. ad gratum spotkać się z życzliwym przyjęciem; benigne accipi
CIOŁ. Lib. I p. 149 : si ... mea oblacio et affectus c-rent ad gratum.
β. in grammaticam popełniać błędy językowe; a recte loquendi usu delirare
MARTIN. OP. Marg. fol.39b :episcopi... si c-unt in grammaticam, non sunt a sapientibus irridendi.
γ. in narrationem rozpocząć opowiadanie bez wstępu; nullo prooemio praemisso rem explicare.
4. przypadać, zachodzić, mieć miejsce (w jakimś czasie); fieri, accidere (certo quodam tempore).
Constr.
a. sq. in c. acc. , v. gr. in aliquam diem.
b. sq. in c. abl.
AKapSąd III p. 302 (a. 1515) : tunc dominica Oculi mei ... in Quadragesima c-bat.
c. sq. ad:
StPPP II p. 709 (a. 1465) : termini ... ad hodiernam diem c-ntes.
d. sq. abl.
KsgLub p. 49 (a. 1451) : eodem die, quo festum sancti Johannis c-iderit.
e. sq. ante:
APozn I p. 72 (a. 1440) : census ... qui ante festum sancti Michaelis c-runt.
f. sq. adv. temporali
PP III p. 110 (a. 1444) : tunc vsura c-et, vt modus est.
N. locut.
α. in aliquid przybrać jakiś obrót, stawać się czymś; evenire, in aliquid verti
DŁUG. Hist. IV p. 582 : in quamcunque partem tamen res c-re prospecta est etc.
Ib. V p. 384 : in quem finem ... res foret c-sura.
Cf.
id. Op. p. 37. StPPP X p. 36 (saec. XV) : omne promissum c-it in debitum.
Cf. Th. III 28,30 sqq.
N. iur.
terminus cadit in evasionem causae:
AGZ XIX p. 141 (a. 1502) : iste terminus est mutus, qui semper c-it in evasionem cause et non facit terminum essencialem.
β. pecunia cadit pieniądze zostają wypłacone; solvitur
KsgKaz p. 235 (a. 1389) : Paulus ... commisit domino priori recipere X ... scotos in hereditatibus ... Miczconis, dum vendita fuerit et pecunia c-iderit.
Item summa descripta
CodSil III p. 4 (a. 1301) : prima collecta fuit in medium 40mae et c-erunt 200 marce.
5. paść na kogoś, dotknąć kogoś (o nienawiści, strachu, zapomnieniu); aliquem afficere (de odio, timore, oblivione)
VITELO OpM p. 49 : intelligentia ... rerum rationes ... non amittit, propter quod in ipsa obliuio non c-it.
PEREGR. fol. 2b : in eum ... odium c-re non potest.
DŁUG. Hist. II p. 284 : tantus... timor c-idit super omnes ... provincias [(cf. Vlg. Iudith 2, 18; 14, 17)].
N. de adventu hostium
DŁUG. Hist. I p. 494 : barbari ... in remotiores provincias, ad quas non c-bat eorum incursionis adventus, bellum convertentes.
6. in animum (cor, mentem) przejść przez myśl; in mentem venire, subire
UrkBBr p. 226 (a. 1287) : nec c-at in cor vestrum, quin ad ea, que ... Ecclesie ... respiciunt ... honorem, omni debeamus ... intendere studio.
*Theiner I p. 581 (a. 1357) : nec in mentem nostram faciliter c-re valeat, quod etc.
Tom. XII p. 37 (a. 1530) : rem, quae in vix cujusquam Christiani hominis animum c-re posse videbatur.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)