General
Full Entry
More

ASSURGO

Grammar
  • Formsassurgo
  • Etymology non nisi part. adsurgens,
  • Inflectional type -ere, -rexi, -rectum
Meaning Outline
  • I. propr.
    • 1.
      • a. corpus sedens levare, consurgere.
      • b. + supra tellurem in sublime ferri
      • c. + contra aliquem cum) aliquem hostiliter petere,aggredi
      • d. iur.+ coram aliquo coram iudice comparere
    • 2. se tollere, extollere
  • II. transl.
    • 1. fieri, nasci, oriri, crescere
    • 2. + ad (in) aliquid aliquid appetere, moliri, agere, alicui rei operam dare
    • 3. + alicui (rei) favere, iuvare, adiuvare

Pełne hasło

AS-SURGO, -ere, -rexi, -rectum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
(non nisi part. adsurgens),
  • A. (ads-).
I. propr.
1. de hominibus
a. powstać; corpus sedens levare, consurgere.
Praec.
alicui powstać przed kimś dla okazania mu szacunku; in alicuius venerationem consurgere, aliquem exsurgendo venerari.
N. syn.
GŁOG. Alex. I fol. 102a : a-re id est ad (om. ed. ) adventum amicorum honoris causa surgere.
Inde i. q. czcić, szanować; colere, observare aliquem
KADŁUB. p. 155 : astupebant Mesconi … contingentes provinciae, affavebat ... principum sublimitas, a-bat omnis dignitatum gloria.
NIC. BŁ. Serm. III p. 171 : erat propositum Beatae Virginis ... nullum laedere, sed maioribus natu a-re, aequalibus non invidere.
b. supra tellurem wznosić się,unosić; in sublime ferri
ROYZ. I p. 49, v. 124 : regina plena Deo visa est tellurem a-re supra.
c. contra aliquem (c. abl. vel prp. cum) powstać przeciw komuś, napadać; aliquem hostiliter petere,aggredi
StPPP VI I p. 488 (a. 1411) : Danielem dehonestauerunt cum maleys et aliis armis contra ipsum a-ntes.
*CodVit p. 600 (a. 1423) : contra dictos hereticos potenti vestro subsidio a-atis.
d. iur. coram aliquo (sc. iudice) stawić się przed kimś jako przed sędzią; coram iudice comparere
KodUJ II p. 6 (a. 1472) : personaliter coram nobis a-ntes praesentialiterque constituti praedicti ... Iohannes ... et Nicolaus ... recognoverunt se vendidisse unam marcam.
2. de rebus:wznosić się; se tollere, extollere
HUSSOW. p. 36, v. 725 : qua tumor horret aquae, qua ferit a-ns insano vertice ripas.
Tom. XIV p. 116 (a. 1532) : cupressi magnifice ... sublimi ... vertice cum a-ant, fructum tamen non ferunt.
ROYZ. I p. 151, v. 39 : alti a-re muri ... coepere cavaeque ... turres.
II. transl.
1. powstać, rozwinąć się, wzrastać; fieri, nasci, oriri, crescere
*KodUJ II p. 22 (a. 1442) : unde vestrarum sollertiarum et laborum a-et non ingrata merces.
HUSSOW. p. 5 : si ... tu commune studiorum patrocinium susceperis, a-ent ingenia.
2. ad (in) aliquid zabierać się do czegoś, podejmować coś, usiłować, dokładać starań; aliquid appetere, moliri, agere, alicui rei operam dare
*MPH I p. 312 (Thietmar): etsi pace simulata nos ... diligat, tamen ... in perniciem apertam a-re non desistat.
KodUJ I p. 63 (a. 1404) : de tanto ... fideles exemplo .., ad similia facienda propensius a-ant animati.
AKapSąd II p. 61 (a. 1425) : ad ... ecclesiasticorum excessus corrigendos tanto diligencius debeant prelati a-re.
DokPaul p. 203 (a. 1436) : ut ceteri eius exemplo ad similia pyetatis opera perpensius a-ant.
AKapSąd I p. 118 (a. 1472) : nisi ad novum molendinum a-rent construendum.
NIC. BŁ. Serm. I p. 12 : voluntas ... mortalium ... in laudem ... tanti largitoris a-at et devotissime prorumpat.
Saepius c. abl. modi vel instr.
KodKKr II p. 159 (a. 1391) : ad opera pietatis ... immote ... fidei constancia ... a-imus (cf. PrzywKr p. 14, a. 1395).
AH V p. 226 (saec. XV) : caeci, claudi ... surgunt et ad Christi gloriam laudibus a-unt.
N. locut.
alicui ad gratiarum actiones (exhibitiones) dziękować; i. q. alicui gratias agere
CodSil V p. 222 (saec. XIV) : ad eas, quas possumus vestre beatitudini ... graciarum a-imus acciones.
AUnii p. 27 (a. 1392) : pro quibus ... regi ad immensas gratiarum a-imus actiones.
CodVit p. 168 (a. 1409) : de tam gratis ... enceniis ... vobis ad multiplices ... graciarum a-imus acciones.
SSrSil IX p. 56 (a. 1464) : illi ... ad debitas graciarum exhibiciones ... civitas in eum a-re non cessabit.
Item
actionibus vel cum actione :
PommUrk II p. 424 (a. 1280) : honestati vestre cum gratiarum a-imus actione, quod etc.
Ib. IV p. 16 (a. 1301) : pro quo ipsis multis gratiarum actionibus a-imus.
Item
relationibus gratiarum :
CodSil V p. 244 (a. 1340) : benignitati apostolice humiliter uberum relationibus gratiarum a-am.
N. trans.
*CodVit p. 846 (a. 1429) : pro quo Vre Fti uberrimas gratiarum a-imus acciones.
3. alicui (rei) sprzyjać, popierać, pomagać; favere, iuvare, adiuvare
PommUB p. 46 (a. 1236) : nos religiosorum ... fratrum ... iustis peticionibus a-ntes villis ipsorum ... talem concedimus libertatem.
Saepissime c. abl. modi et instrumenti
ChrMP p. 485 : Kasimiro ... tota gens Polonica ... gratabundo a-ns animo, ipsum in suum regem acclamasset.
PommUrk I p. 362 (a. 1248) : huic ... sancte fundationi ... benigno a-ntes affectu ... conferimus.
KodWp II p. 245 (a. 1305) : si ministris ecclesiarum ... utilitatum augmento affectu benevolo a-amus.
PrzMog p. 36 : omni serviendi genere eidem ... a-re.
APozn I p. 364 (a. 1464) : compositores compatiendo humilitati dicti Iohannis a-ndo suplicarunt creditorem una cum prefato Iohanne ... ut sibi ... dimitteret eosdem quadricentos flor.
N. usum trans. c. acc.
KodWp II p. 27 (a. 1290) : si ministros ecclesiarum ... affectu benivolo a-amus.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)