- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- A.
- N.
I.
aliquem, aliquid
działać w jakiś sposób na kogoś lub na coś;
movere, mutare.
A.
non indicato qua re
1.
ogarniać, obejmować (o uczuciach);
commovere, invadere, incessere
(de motibus animi).
N.
locut.
mens bene a-ta
i. e. bene disposita; uporządkowana
NIC. BŁ. Serm. I p. 157 : in bene a-ta mente dilectioni hominis dilectio Dei praefertur.
2.
in bonam
partem: oddziałać dobrze, uradować;
delectare
Tom. III p. 378 (a. 1515) : quantum me a-erint, quamque incredibilem letitiam vre stis litere mihi attulerint, vix dici ... possit.
3.
in malam partem
a.
oddziałać niekorzystnie,szkodzić, dręczyć; nocere, affligere, laedere.
Etiam
sq.
adv.
crudeliter, male (saepe).
Inde
b.
(male) a-tus
ktoś źle się mający, chory; male dispositus, aeger.
N.
constr. c. abl. limit,vel
causae
α. corpore et animo.
β. Valetudine.
γ. senio.
δ. pedibus
*Tom. VIII p. 238 (a. 1526) : qui licet male pedibus a-tus, id tamen curandum impigre suscepit.
4.
iur.
a.
tyczyć się,odnosić się do kogoś lub czegoś (o aktach prawnych);
attingere, spectare aliquem aut aliquid (de actis publicis)
DŁUG. Hist. V p. 83 : haec constitutio etsi neminem a-at aut liget ... in ... Sbigner cardinalis … amplissimam laudem redundat.
ŁASKI ComPriv fol. 115b : iura communia et constitutiones publice non unum, sed communem populum a-unt.
b.
przerobić, sfałszować (dokument); corrumpere (litteras)
StPPP II p. 381 (a. 1433) : pro qua quidem inculpacione et falsificacione ipsorum statutorum innocenciam suam per juramentum proprium expurgauit ... quod eadem statuta de cancellaria regali ... exiuerunt, nec ea a-ecit alias «przeczinil» neque falsificauit ea.
B. aliqua re
1.
aliquo motu animi:
przejmować;
commovere,
percutere.
2.
aliqua re secunda:
obdarowywać; donare
a. beneficio, munere, praemiis.
b.
consolatione, gratia, munificentia :
Tom. I p. 180 (a. 1511) : consolatione itaque non mediocri nos vra s. mtas a-et, si crebrius ad nos de suo optimo statu perscribet.
Ib. II p. 175 (a. 1513) : mtas sua omnium vestrum ... fidem magnifaciendo omni gratia prosequetur et pro viribus munificentia a-et.
CorpJP III p. 321 (a. 1515) : si vero te exercuisse fidelem diligentiam comperiemus, gratia nostra te munifice a-emus.
N.
aliquem domiciliis
udzielić komuś pozwolenia na osiedlenie się; alicui sedem aliquo loco collocandam concedere
ArPrawn I p. 215 (saec XV): quicunque Iudei ... a-i cupientes domiciliis illuc ... habere voluerint incolatum etc.
3.
aliqua re adversa:
dotykać kogoś czymś,niepokoić, zadawać ból
komuś; affligere,
opprimere,invadere.
Etiam pass. doznawać czegoś;
aliquid pati.
a.
iuncturae saepius
usitatae
α. calamitate, clade, strage.
β.
captura, captivitate.
γ.
contumelia, verbis contumeliosis, inhonestis, obiurgationibus sim.
δ. detrimento, expensis, iactura.
ε. difficultatibus, impedimento, incommodo,
ζ.
gravamine, iniuria, stupro, oppressione.
η. percussionibus, plagis, verberibus, violentia.
N.
cultello
ranić nożem;
vulnerare
AKapSąd III p. 220 (a. 1422) : uxorem suam ... cultello a-re.
θ. poena, multa, supplicio.
N.
catulis :
DŁUG. Op. p. 89 : illum ... catulis matronas a-sse ([de Boleslao II rege, qui militum suorum uxores adulteras eo supplicio affecisse ferebatur, ut eas catulis mammas praebere iuberet).
ι. populatione, praeda,
solitudine, vastitate.
b.
N.
etiam
α.
eiulatu
napełniać żałobą;
luctu affligere
AKapSąd III p. 302 (a. 1515) : regina Barbara … diem vite sue ... clausit extremum regem ipsum totamque aulam ipsius ... diutino eiulatu a-ndo.
β.
laboribus
obciążać świadczeniami w robociźnie; laboribus gravare
ZABOR. p. 24 : quidam ... suas oves non pascunt et, quod peius est, dilacerant, gravibus tributis eas aggravando, laboribus minus iustis a-ndo.
γ.
ludibriis
kpić;
eludere, irridere
MIECH. p. 256 : ut ... Heduigim mitteret ... abstineretque ludibriis, quibus tantopere usa est, Polonos a-re.
δ.
mora
kazać komuś czekać; morari aliquem
ADAM p. 328 : tibi ... munus iudicis tribuo, fac ocius, quaeso ... nec tanta mora spectantes a-as.
ε.
pignorationibus
brać od kogoś zastaw;
pignore cogere
CorpJP III p. 223 (a. I5l 1): tuae sinceritati mandamus ... quatenus negligentes ... pignorationibus a-at et ad solvendum compellat.
ζ.
servitute
obracać na jakiś użytek;
alicui usui destinare
CracArt V p. 403 (a. 1541) : parietes intermedii ... nullo modo in toto vel in parte infringi aut per … Ludouicum ... ulla servitute a-i debebunt, verum prout ... exstant ... permanebunt.
η.
consuetudine alicuius rei a-i
przywyknąć do czegoś; se assuefacere aliqua re
NIC. BŁ. Serm. I p. 79 : homo mala consuetudine peccandi ita a-itur, ut non possit ad bonum moveri.
c.
c.
subst.
concr.
α.
machinis, expugnatione
oblegać;
oppugnare
MIECH. p. 68 : imperator ad Glogouiam ... peruenit ... eam machinis et expugnatione a-ns.
β.
veneno
otruć; venenum
alicui dare
*SSrSil VIII p. lII (a. 1462) : diu retentus et veneno a-tus fuit, non tamen obiit.
d.
N.
constr.
α. per aliquid:
NIC. BŁ. Serm. I p. 318 : omnis hypocrita corpus per abstinentiam a-it, sed tamen per amorem gloriae mundo viuit.
β. in aliqua re:
AKapSąd III p. 148 (a. 1510) : petens ipsum in pena ... a iure promulgata puniri et a-i.
II.
pass.
alicui.
A.
być dla kogoś przychylnie usposobionym, sprzyjać komuś, kochać; alicui favere, aliquem diligere
1.
c.
abl.
amore, benevolentia, caritate, fervore, zelo
sim.
DŁUG. Hist. II p. 3 3 : Cunradus pater propensiori charitate Semovito a-tus, Ploczensem illum sedem ... obtinere vivens iusserat.
CodEp III p. I4l (a. 1470) : nostri subditi, fidei constancia zeloque singulari et fervore, quo nobis et reipublice a-ti sunt ... nonnula adiutoria pecuniaria ... nobis prestiterunt.
KlQu p. 54 (a. 1486) : facile decipi possem aut a beneuolentia, qua tibi rebusque tuis a-or, aut etc.
N.
constr. c.
ad
(pro
dat.
)
CodEp III p. 26 (a. 1448) : sanctitas vestra ... singulari benignitate ad regnum Polonie a-ta.
2.
item addito
adv.
(amicabiliter, magnopere, multum
etc.) et
abs.
KomKadł p. 447 : cum ...Cazimirus regnicolis fuit multipliciter virtutibus ... commendatus, mox animis eorum fuit amicabiliter a-tus.
Tom I app. p. 9 (a. 1448) : maxime elaborandum est, ut quisque tibi mirabiliter a-atur, te felicissimum esse cupiat.
CodEp III p. 275 (a. 1477) : qui d(ominationibus) v(estris) sinceriter a-imur.
AKapSąd III p. 242 (a. 1480) : mater eorum ... multoplus a-itur Simoni et Cristino, quam dno Alberto, quem odio habet.Ita saepe.
B.
male a-i
być do kogoś źle usposobionym;
inimicum esse
CALLIM. Hist. p. 33 : persuasionibus quorundam, qui rei Polonae male a-ti erant.
C.
eccl.
pozostawać w czyjejś dyspozycji; sub
alicuius dicione esse, ad
aliquem pertinere, addici
CodEp III p. 75 (a. 1455) : beneficia ipsa nec generaliter nec specialiter curie fuisse reservata et a-ta.
DŁUG. Hist. III p. 31 : cum provisio ecclesiae praefatae in curia Summi Pontificis accidens, dispositioni solius Sedis Apostolicae a-ta esset.
Tom. XII p. 59 (a. 1530) : ex quo sequeretur, quod fortasse hoc beneficium esset Sedi Apostolicae a-tum.
N. constr.
abs.
KodKWil I p. 129 (a. 1428) : canonicatum et prebendam … si alias quovis modo aut ex alterius cuiuscunque persona vacent, et specialiter vel alias generaliter reservati, devoluti, a-ti vel litigiosi ... existant.
III. ad aliquid
1.
act. : spowodować,żeby
ktoś coś zrobiły skłonić, zobowiązać
do czegoś; adducere,impellere,obligare aliquem, ut aliquid faciat
StPPP IV p. 145 (a. 1433) : celebracio capituli generalis unumquemque fratrem, citacione non premissa, a-at ad veniendum.
Ib. III p. 10 (a. 1532) : constitutiones ... unumquemque subditorum ... ad earum observationem et penas in eis contentas a-ant et astringant cum effectu.
N. glossam
Pol.
RFil XVI p. 344 (a. 1446) : a-re «namovycz».
2.
pass. skłaniać się
do czegoś, chcieć czegoś;
promptum esse ad aliquid, cupere
aliquid
MATTH. p. 72 : si autem in aliis conari potes et facere et ad ea facienda multum a-eris, non poteris ad excusationem tuam impotentiam allegare.
DŁUG. Hist. V p. 124 : ad requirendum eum, si ad contrahendam affinitatem ipsam suo motu, an consiliariorum impressione a-retur.
N.
constr.
a. alicui rei:
Tom. VII p. 191 (a. 1525) : illtas sua plus paci et concordie, quam ulteriori bello a-i deberet.
Ib. p. 193 (a. 1525) : quod vero me rogaret, ut ego paci a-rer.
b. pro aliqua re:
CodEp III p. 403 (a. 1492) : rex ad regnum et coronam Polonie aspirat ... pro quo eciam domini a-untur.
c.
abs.
CodVit p. 601 (a. 1423) : consulite domino regi predicto, qualiter ad extinguendum ea, sicut a-itur, se interponat.
PP II p. 67 (a. 1448) : requirimus, velitis a-i et providere, quatinus etc.