- F.
- Th.
- S.
- BJ.
- A. (amm-).
I.
intrans,być pomocnym,służyć;
praesto esse, servire; eodem sensu
pass.
ModlWW p. 13 : cuius ([sc. Dei)] … maiestatem ... celum et terra ... venerantur, a-antur et oboediunt.
Constr. :
a. alicui.
b. aliquid cf.
sq.
c.
c. in
sq.
abl.
DŁUG. Op. p. 20 : illum [(sc. Stanislaum episcopum]) constabat ... in lavando pedum officio saepenumero a-asse.
II.
trans.
1.
de rebus corporalibus
a.
aliquid alicui
dostarczać komuś czegoś,podawać; praebere,suppeditare alicui aliquid.
N. locut.:
α.
pecuniam
wypłacać, zarządzić wypłatę; solvere, pecuniam solvendam attribuere
KodWp III p. 515 (a. 1381) : singulis annis ... quatuor grossos monete ... de quolibet laneo ... pro nobis ... tenebuntur a-re.
AGZ II p. 83 (a. 1428) : post obitum ... predicti Petri ... a-amus eius legittimis successoribus ... quinquaginta marcas monete et ponderis Polonicalium.
β.
expensas, impensas, indigentias alicuius
pokryć koszty,zaspokoić potrzeby czyjeś;
impensas reddere,alicuius necessitatibus
satisfacere
KsgŁawKr p. 260 (a. 1394) : promisit ... ei expensas necessarias et cetera victualia a-re.
KodUJ II p. 158 (a. 1454) : volumus, ut ... impensa omnis per executores a-etur.
γ.
iura civitati
ponosić świadczenia na rzecz miasta;
munera municipalia obire
AGZ V p. 15 (a. 1377) : canonicus ... emens ... aliquam domum ... exactiones solvere, vigilare et alia iura civilia ... dicte civitati tenetur a-re.
δ.
ius
przedłożyć dokument stwierdzający jakieś
prawo; proferre litteras,quibus
aliquod ius confirmetur
AGZ XIII p. 403 (a. 1463) : procurator dixit: volo videre ... privilegium super ius dom. Hedwigis, cum quo ipsum eximit coram iure; et Lopusky a Hedwigi dixit: tale ius domina a-bit, quali iure ab ewo utuntur inibi homines.
b.
aliquem (aliquid) aliqua re, in aliqua re
za
opatrywać w coś;
instruere aliqua re
KodWp I p. 116 (a. 1230) : temporalibus beneficiis ... a-atur (Ecclesia sc. ).
DŁUG. LibBen I p. 182 : ut ... capitulum … capellam ... in caera, vino et oblatis a-et.
Id. Hist. V p. 511 : Kasimirus rex … iubilo omnium ... exceptus est et omnium victualium provisione abunde a-tus.
2.
de rebus incorporalibus
aliquid alicui
spowodować coś,być przyczyną czegoś dla kogoś, nasuwać (kwestię), zadawać
komuś (ranę), wyświadczać
(dobrodziejstwa), żywić dla kogoś
(przyjaźń), wpajać w kogoś (naukę);
alicui causam esse alicuius rei,
praebere (quaestionem), inferre
(vulnus), praestare (beneficium), gerere (amicitiam), imbuere aliquem aliqua re (doctrina)
KodMp II p. 124 (a. 1264) : beneficia karitatis omnibus aduenientibus solebant habundare et ilariter a-ri.
KodMaz(L) p. 39 (a. 1314) : ne renunciacio huiusmodi ... in posterum questionis materiam a-et.
KodWp II p. 391 (a. 1326) : bene vivendi doctrinam populis a-ent.
N. eccl.
sacramenta
udzielać sakramentów św.
; distribuere sacramenta
AKapSąd II p. 233 (a. 1462) : in festo Pasce panes benedicere et alia a-re sacramenta.
StWłocł p.24 (a. 1487) : (sacerdotes ) sacramentum poenitentiae in publico … a-ent.
N.
constr.
a. in
sq.
abl.
ArHist V p. 300 (a. 1392-1412): ad sacros ordines promoveri se fecit et a-vit in eisdem;pass. sacramento Eucharistiae przyjmować komunię św. ; Eucharistiam sumere
ArHist VI p. 167 (a. 1434) : si quis culpa sua sacramento Eucaristie adminus semel in anno a-tus ... non fuerit.Cf. ADMINISTRATOR I 2.
III.
1.
a.
kierować czymś, rządzić, prowadzić coś (wojnę); gubernare,regere aliquid, gerere (bellum).
N.
locut.
monetas
zarządzać mennicą;
nummis cudendis
praeesse
RHist IX p. 277 (a. 1504) : computum facientes cum ... Jacobo ... de monetis per eum ... a-tis et cussis.
Inde sensu aliquantum latiore
b.
urządzać, dokonywać;
perficere, parare
DŁUG. Hist. IV p. 268 : Pragenses regem ... ad solvendum obsidionem venturum rati, loca, quibus obsidionis solutio a-nda erat ... infecerant.
Ib. p. 588 : omnibus insidiis et tendiculis, quae ... erant per Albertum ... in locis variis a-ta, superatis.
N.
constr. sq. acc. c. inf.
KodPol II p. 484 (a. 1435) : nullus villanorum a festo sancti Georgij ad festum sancti Martini a-et se pecora pascere in eadem hereditate.
2.
officium
wykonywać, wypełniać, sprawować obowiązki; fungi munere,
munus obire.
N.
locut.:
α.
onus
DŁUG. Op. p. 23 : dum ... in summa quiete onera sui pontificatus a-ret.
β.
caerimonias
obchodzić uroczystości; celebrare
ZabDziej IV 1 p. 72 (a. 1530) : presbiteros rittus Graeci in a-ndis ipsorum ecclesiae cerimoniis ... cives nostri ... turbarint.
γ.
locum
RachDw III p. 102 (a. 1545) : locum referendarii secularis a-at.
IV.
iur.
t. t.
1.
bona, ducatum, villam
(etiam
abs.
)
sprawować rządy, administrację; moderari aliquid,praeesse alicui rei.
N.
constr. c.
in
sq.
abl.
*KodWp I p. 6 (a. 1075) : adeo pauci sunt episcopi ... ut in subiectis plebibus ... nullatenus ... rite a-re valeant.
2.
iustitiam, ius
wymierzać
sprawiedliwość; iustitiam exercere
CodEp I p. 14 (a. 1447) : tuam ... iusticiam, quam in ... populo Lythwanico ... a-sti, ammiror.*Ib.
p. 184 (a. 1474) : illis secundum eorum iura .... iusticia a-bitur.
Constr. :
a. alicui cf.
sq.
DŁUG. Hist. III p. 392 : cuilibet querulanti ... iustitiam a-re polliciti.
b. cum aliquo
AGZ XVIII p. 590 (a. 1505) : tu posuisti sibi terminum ... per ... ministerialem occasione a-nde iusticie cum prefato Mathia.
c. de aliquo
StPPP VI p. 221 (a. 1523) : iustitiam a-re … de laborioso Slaby.
d. in aliquo cf.
11.