Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DETINEO

Gramatyka
  • Formydetineo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -ui, -tentum
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. comprehendere aliquem, in custodiam dare, in custodia tenere.
        • a. debitorem loco pignoris comprehendere et in custodia tenere
        • b.
        • c. hostes in proelio capere
        • d. + pecora pecus alicuius (praec. in agro suo deprehensum) penes se retinere
        • e. sistere, ulterius progredi non sinere continere, cohibere
      • 2. sustentare, alere, habere (v. gr. concubinas).
    • B.
      • 1. in dicione, possessione habere, tenere. Subauditur praec. vi zatrzymywać coś siłą, odmawiać oddania;praeter ius penes se retinere, occupare, reddere, recusare.
      • 2. + aquam retinere
  • II. transl.
    • A.
      • 1. abstr.+ a. b. c. de consuetudine caligine errore, haeresi frigore premere errore viae defectu paupertate detineri afficere, invadere, affligere
      • 2. retinere, impedire (de negotiis sim.).
      • 3. decipere, deludere
    • B.
      • 1. habere, servare
      • 2. ; asseverare, affirmare?

Pełne hasło

DETINEO, -ere, -ui, -tentum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • L.
  • A.
  • N.
[2. sg. ind. fut. II pass. detentus fies:
AGZ XVII p. 375 (a. 1499) : si fideiussores non statues, extunc detentus fies sicut impossessionatus.
formae a perf. detenui derivatae PrPol p. 26 (a. 1395) : detenuit fratrem domini Dobrossii. KsgMaz I p. 28 (a. 1403) : quod non detenuimus, sed revocavimus. detenuerunt infra 446,25 et CodSil XV p. 211 (a. 1442) : ipsum dominum Gramis detenuerunt.]
I. propr.
A. homines
1. ująć kogoś (w celu zatrzymania), pochwycić, uwięzić, trzymać w więzieniu; comprehendere aliquem, in custodiam dare, in custodia tenere. Glossae Pol.
StPPP II p. 281 (a. 1423) : consules ... Judeos violenter d-uerunt alias «lapaly», nullum jus ad eos habentes.
KsgCzer p. 309 (a. 1425) : noluerunt d-tum alias «yączcza»ducere in turrim.
AGZ XII p. 34 (a. 1438) : falsarii peccuniarum etiam d-ti alias «janczi».
StPPP II p. 572 (a. 1448) : tu ne d-isti alias «gyąles»
(cf.
OrtWp p. 23, saec. XV ex.ex : d-uit alias «gyal».
Praec.
a. zatrzymać osobę dłużnika pod zastaw, uwięzić; debitorem loco pignoris comprehendere et in custodia tenere
PrPol p. 201 (a. 1388) : Jacussius potest d-re eundem Jactor in debitis suis.
Ib. infra (a. 1390) : debet eum d-re per collum ipsius et servare.
StPPP II p. 119 (a. 1401) : si aliquod dampnum idem Dobco in dicta ipsius fideiussoria perceperit, tunc ipse Dobco potens est ... ipsum Miroslaum tam in via ... quam in juribus Teutunicis ... d-re et pingnorare.
ArPrawn VIII p. 94 (a. 1405) : Marcissius ... in quatuor septimanis tres marcas racione pene sibi debet dare; alias extunc poterit eum (i. Marcissium ) d-re uel in equis inpignorare et tamdiu d-tum uel pignora tenere, quousque sibi dictam pecuniam exsolueret.
Ita saepius saec. XIV ex. —XV.
b. odrzucić roszczenia powoda? actoris vindicias negare?
KsgMaz I p. 28 (a. 1403) : dum ego steti in iure cum Boguslao de Gomonino tres annos et ipsi me nunquam tetenuerunt et postquam aquisivi super Boguslaum iure, detenuerunt wlgariter «wsbili» (cf. etiam ib. supra).
c. wziąć do niewoli; hostes in proelio capere
Tom. III p. 187 (a. 1514) : nostri omnes potissimum duces et satrapas hostis ipsius d-uerunt signisque et castris hostem spoliarunt.
Ib. XIII p. 255 (a. 1531) : plures ... nobiles captivi nonnullique ipsius militiae praefecti d-ti sunt.
Ita saepius.
d. pecora zająć bydło, zatrzymać (zwł. w szkodzie); pecus alicuius (praec. in agro suo deprehensum) penes se retinere
StPPP VIII p. 32 (a. 1381) : pro percussione familiaris ... et pro pecora (sic ) d-ta per diem.
DokMp I p. 324 (a. 1404) : cum ... pecora ... in frumentis ... arestata et d-ta fuerint per aliquem cmetonum.
VL p. 331 (a. 1505) : si aliquis alicui pecus d-et alias «zaymie» de damno.
e. zatrzymać kogoś, nie pozwolić iść dalej; sistere, ulterius progredi non sinere
KsgLub p. 62 (a. 1452) : veniens magnificus Andreas Tąnczinski, heres de Stroza, circa angularem, que stat penes silwam dictam «Wyelikye drzewo», nobilem Jacobum ... d-uit alias «wsczągnal» et prefatus Jacobus ... recognovit, quod hic est paries alias «sczenya Stroska» et ibi ulterius non habet.
In imagine: powstrzymać, powściągnąć; continere, cohibere
HUSSOW. p. 46, v. 1060 : saevos d-eas hostes ... ne miseram plebem rapiant.
Constr.
a. indicatur ubi? sq. de cf. vel in c. abl. Indicatur causa a. sq. in c. abl.
StPPP VIII p. 278 (a. 1388) : in citacione ministerialem d-uit cum littera citatoria.
Ib. p. 233 (a. 1388) : kmethonem suum in citacione d-uit;
cf. b. sq. pro :
CracArt I p. 18 (a. 1392) : in captivitate d-ti fuerant pro parte Johannis.
2. utrzymywać, mieć; sustentare, alere, habere (v. gr. concubinas).
B. res
1. mieć w swej mocy, posiadaniu, dzierżyć; in dicione, possessione habere, tenere. Subauditur praec. vi zatrzymywać coś siłą, odmawiać oddania;praeter ius penes se retinere, occupare, reddere, recusare.
Additur
contra iustitiam ( *KodMp II p. 38, a. 1228) , illicite ( StSyn III p. 60 et saepius), iniuste ( DŁUG. LibBen I p. 66 ). Occ. zatrzymać coś jako zastaw; pignoris loco aliquid retinere
StPPP II p. 367 (a. 1432) : qui kmetho ex predictis pecunijs viginti quatuor marcas ... in ipsis duobus laneis d-re alias «widzerszcz» habebit et residuitatem ipsarum pecuniarum ... in predicta taberna d-re alias «widzerszcz» habebit.
AGZ XVIII p. 52 (a. 1472) : si ... fato Isrman possessio dictorum bonorum non placeret, extunc soluta pecunia illa, quam detenuerit alias «zadzyerzy», bona e converso resignare poterit.
Meton. praescriptionem in hereditate i. q. hereditatem usque ad tempus praescriptionis
StPPP I p. 555 (a. 1446) : omnes isti prescripcionem terrestrem d-erunt alias «vidzerzeli» in hereditatibus Thomassonicze etc.
Constr.
a. sq. acc. a. sq. in c. abl.
2. aquam zatrzymać; retinere
ArPrawn VIII p. 79 (a. 1398) : non habet facere aggerem seu d-re aquam ad rippam ipsius Gregorij wrlgariter «od yaszw».
Item
piscinam zastawić; intercludere
AGZ XII p. 9 (a. 1436) : piscinam d-ns alias «zastawiw» ipsum Conradum non precustodivisti, racione cuius pisces in piscinis sibi sunt mortui.
Ib. p. 328 (a. 1469) : in inferiori piscina, que non est d-ta alias «nye zastavyon», si alique parcium eandem piscinam d-uerit, extunc in primis tres demissiones debet sibi recipere.
II. transl.
A. aliquem
1. (praec. pass. ) ogarniać, przejmować, opanować; afficere, invadere, affligere a. de affectibus animi. b. de morbis, doloribus sim. c. de ceteris abstr. , v. gr. de consuetudine ( DŁUG. Op. p. 46 ) , caligine (mentis: id. Hist. V p. 82 ), errore, haeresi sim. ( *Theiner II p. 32, a. 1426 ; DŁUG. Hist. IV p. 159 ), item frigore (syn. premere : KodMp I p. 49, a. 1255) , errore viae ( DŁUG. Hist. V p. 272 ), etiam defectu vel paupertate detineri i. deficere ( ArHist VIII p. 314, a. 1499 : vere iam sum magno defectu d-tus.
ARect II p. 74, a. 1540 : eam videns paupertate maxima d-ri).
2. zajmować, zatrzymywać, przeszkadzać; retinere, impedire (de negotiis sim.).
3. łudzić, zwodzić; decipere, deludere , v. gr. pro missionibus ( Tom. II p. 273, a. 1513) , solis verbis ( ib. I p. 36, a. 1509) .
B. aliquid
1. utrzymywać, mieć; habere, servare
APozn II p. 308 (a. 1495) : ut consulatus civitatis ... d-eat inter cives suos auctoritatem et arbitrium.
2. utrzymywać coś (w słowach), twierdzić? ; asseverare, affirmare?
TPaw III p. 110 (a. 1389) : rota: sicut nichil debui emendare et ipse contra d-bat.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)