Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DESCENSUS

Gramatyka
  • Formydescensus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. actus descendendi, descensio.
      • 2. secundo flumine navigatio
      • 3. + descensum facere exercitualis adventus accessus expeditio bellica com moratio, mansio, statio (i. praec. iuris feodalis onus, quo subditi domino vel potentioribus eorumque servitiis hospitium praebere obligabantur)
    • B. med.+ lucis lampadum: demissio, delapsus, defluxus
      • α. + fluminis defluxus
      • β. + montis Th. vallis declivitas depressio
  • II.
    • 1. + sectorum ad montes via, qua descenditur. Occ. salis fodinae puteus
    • 2. iter
  • III. transl.
    • 1. linea consanguineitatis descendens
    • 2. ordo (a seniore ad iuniorem progrediens)
    • 3. gram. definit
  • IV. log.+ logicalis actus ratiocinando ab universalibus ad particularia progrediendi
    • a. + divisivus divisio logica
    • b. + arguitivus deductio logica
  • II.

Pełne hasło

DESCENSUS, -us m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • A.
  • N.
I. propr.
A. de animantibus
1. schodzenie w dół, zstępowanie; actus descendendi, descensio.
Constr.
a. abs.
b. sq. ad:
CodSil(M) II p. 67 (a. 1209) : per viam d-us ad montem.
ConcPol IV p. 177(a. fere 1440) : de d-u Christiad inferos.
c. sq. per cf. et
CracArt II p. 65 (a. 1509) : ascensus et d-us per gradus omnibus liber.
Occ. złe stąpnięcie; gressus pravus
Tom. X p. 423 (a. 1528) : tumorem pedum ex d-u.
Ib. XIII p. 327 (a. 1531) : d-us quidam in alterum pedem.
2. żegluga w dół rzeki; secundo flumine navigatio
VINC. p. 425 : infantulus ... ferebatur super aquam iuxta d-um navis.
PommUrk III p. 10 (a. 1287) : Regha flumensit ipsis in ascensu et d-u similiter libera.
Additur
per fluvium ( ArPrawn IV p. 591, a. 1447).
N. locut.
descensum flumine facere ( JusPol p. 342, a. 1496) .
3. przybycie; adventus
KodMp IV p. 191 (a. 1421) : pro nostro... ibidem... aduentu seu d-u.
CodEp III p. 34 (a. 1448) · dum in terras Russie fecerimus in proximo d-um.
KlQu p. 27 (a. 1450) : ad regnum Hungarie facere d-um et in illo continuum facere incolatum.
Ita saepius saec. XV—XVI, praec. in locut. descensum facere (cf. et passim). Occ. α. dostęp; accessus
DokPaul p. 95 (a. 1401) : habeant d-um ... ad sylvas ... pro talibus necessariis.
β. exercitualis wyprawa wojenna; expeditio bellica
*SSrSil VII p. 273 (a. 1468) : in d-u nostro exercituali terre Moravie.
Inde: zatrzymanie się gdzieś, postój, pobyt (zwł.władcy lub dostojnika i ich sług traktowany jako ciężar prawa feudalnego); com moratio, mansio, statio (i. praec. iuris feodalis onus, quo subditi domino vel potentioribus eorumque servitiis hospitium praebere obligabantur)
KodMp II p. 172 (a. 1288) : incole ... locationum ... dictarum ab omni exaccione, collecta, taxacione ... d-u, expedicione ... sint penitus immunes.
KodKKr I p. 147 (a. 1306) : promittimus ecclesiam ... expeditionibus nocturnis sev diurnis stacionibus et d-bus ... non perturbare.
Ita vulgo saec. XIV—XVI.
Syn. et iuxta posita
adventus ( KodMp IV p. 191, a. 1421) , statio ( KodKKr I p. 147, a. 1306 et saepius), procuratio ( CodEp II p. 190, a. 1425 ; cf. DŁUG. Hist. IV p. 396 ) .
B. de rebus: spadanie, zstępowanie, spływanie; demissio, delapsus, defluxus, v. gr. lucis
( VITELO Opt. p. 191 : in quod corpus primo fit d-us lucis;
item lampadum:
DŁUG. Op. p. 73 : lampadum frequens ad bustum sancti Dei d-us),
imbrium, nivis, rorationis ( VITELO Opt. p. 458 et passim; syn. pluitio: DŁUG. Hist. I p. 516 ), item med. humorum ( Tom. X p. 301, a. 1528) , catarrhalis ( ib. XII p. 355, a. 1530).
N. locut.
descensum petere spadać; decidere, delabi
JANKO p. 660 : ad quam cratham duos lapides appendi jusserat, ut eo velotius d-um peteret.
Praec.
α. fluminis spływanie w dół, dolny bieg; defluxus
KodWp I p. 127 (a. 1233) : fines currunt ... per d-um Yne ... ad arbores pomiferas.
KodMp II p. 89 (a. 1253) : molendina per spacium unius milliaris a ciuitate per ascensum et d-um fluuij ... construenda.
Ita vulgo saec. XIII-XV.
N. locut.
per (in, versus) descensum fluvii sim.: z biegiem rzeki; secundo flumine (opp. per ascensum cf. et saepius). Occ. infimus ujście; ostium
ChrMP p. 470 : fluvios ... ab exitu usque ad infimum d-um eorundem.
Inde sensu latius translato
pontis:
MPH V p. 608 (saec. XV) : insulam limitibus oppidi ... in d-u pontis ... adiacentem.
β. montis stok (góry); declivitas
KodWp II p. 443 (a. 1330) : que alnea est in d-u montis.
KodPol II p. 674 (a. 1342) : currunt mete ... per d-um montis.
CALLIM. Hist. p. 174 : ut regi sub ipsum montium d-um... accurreret.
Cf. Th. V 1, 653,74 sq. Occ. vallis zagłębienie; depressio
COPERN. Rv p. 11 : tametsi terra absolutus orbis non statim videatur in tanta montium excelsitate d-uque vallium.
II. meton.
1. zejście; via, qua descenditur. Occ. sectorum ad montes szyb w kopalni soli; salis fodinae puteus ( ŻupKr p. 633, a. 1518).
2. droga do przebycia; iter
RHist IX p. 264 (a. 1502) : palatino Cracouiensi, acsi proprior est d-us ... marce viginti quinque persolvuntur, palatino vero Poznaniensi marce quinquaginta (cf. contextum ).
III. transl.
1. pokrewieństwo (w linii zstępującej); linea consanguineitatis descendens
ArHistXI p. 388 (a. 1472) : nobilibus ... per d-um ac lineam masculinam descendentibus et progredientibus.
Cf. DESCENDO II A 4.
2. kolejność (w porządku starszeństwa); ordo (a seniore ad iuniorem progrediens)
ArLit I p. 113 (a. 1449) : unus consiliariusde maioribus ... qui est prior vocatione per d-um incipiendo a seniore non promotionis sed vocationis.
3. gram. stopniowanie (od większego do mniejszego); definit
GŁOG. Don. fol. F lb : tres sunt gradus comparationis ascendendo vt: magnus, maior, maximus, similiter tres sunt gradus descendendo, vt paruus, minor, minimus ... comparatio, que fit per d-um, comprehenditur sub comparatione, que fit per ascensum.
IV. log. t. t. logicalis et abs. : przechodzenie (w rozumowaniu) od tego,co ogólniejsze,do tego, co bardziej szczegółowe; actus ratiocinando ab universalibus ad particularia progrediendi
GŁOG. Anal. fol. 66a : fit d-us ab arithmetica, que considerat de numero ... in musicam, que est de numero sonorum.
Praec.
a. divisivus podział logiczny; divisio logica
BYSTRZ. ParvLog fol. D IVb : diuisiuus est d-us, qui per diuisionem fit, vt animalium aliud rationale, aliud irrationale (cf. GIEŁCZ. fol. B 4a).
WROCŁ. CongLog fol. a 7b : d-us logicalis ... diuisiuus est processus a genere generalissimo alicuius predicamenti ad speciem specialissimam eiusdem generis.
GŁOG. Hisp. fol. 127b : d-us diuisiuus est processus a genere generalissimo per differentias oppositas per genera intermedia vsque ad speciem specialissimam.
b. arguitivus dowodzenie dedukcyjne; deductio logica
BYSTRZ. ParvLog fol. D IVb : d-us arguitiuus est consequentia formalis, in qua arguitur ab aliquo termino communiter sumpto ad eius inferiora virtute suppositionis ... et debet fieri talis d-us per inferiora in supponendo.
Ita saepius.
Opp.
inductio :
BYSTRZ. AnalPr fol. p Ia : differentia est inter inductionem et d-um, quia inductio procedit a propositionibus singularibus vel propositione singulari ... ad propositionem vniuersalem, sed d-us procedit econuerso a propositione vniuersali ad propositionem singularem aut propositiones singulares simpliciter aut in respectu.
Cf. DESCENDENS III DESCENSA.
II. confunditur cum voce decessus? \ zejście, zgon?
WAPOW. Chr. p. 219 : Andreas Cricius ex Raphaelis Leszczyński d-u Plocensem episcopatum est adeptus (nisi leg. ex decessu).

Więcej

Słowniki

Korpusy

Lista haseł
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)