Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CREO

Gramatyka
  • Formycreo, creatus, creatum
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -are, -avi, -atum -a, -um -i
  • Część mowyprzymiotnikrzeczownik
  • Rodzajnijaki
Znaczenia
  • I. ex nihilo facere (de Deo)
    • α. phil.
    • β.
  • II.
    • A. constituere, instituere, magistratu ornare.
      • α. + Italicis nobilibus aliquot c-vit milites. equitem instituere, ordini equestri sollemniter ascribere
      • β. ordini nobilium ascribere
    • B. concr. abstr.+ a. scopulos locare fluctus comitatum novum ius nobilitatem b. de ex, v. locum conventualem de ecclesia parochiali archidiaconatum ex ecclesia parochiali c. in instituere, condere, efficere.

Pełne hasło

CREO, -are, -avi, -atum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • A.
I. stwarzać, powoływać do życia (o Bogu); ex nihilo facere (de Deo).
Syn.
condere ( DŁUG. Op. p. 260 ) , facere ( CorpJP II I p. 431, a. 1519) .
Constr.
a. abs. b. sq. dupl. acc. c. sq. in c. acc.
MATTH. p. 55 : nec potest dici, quod sibi non bene fiat in eo, quod c-atur in hominem et non in angelum.
Additur adv. vel locut. adv., v. gr.
ex nihilo ( CodEp I 2, p. 266, a. 1472) , totaliter de novo ( BYSTRZ. AnalPost fol. k IVa) , mirabiliter ( DŁUG. Op. p. 260 ), item abl. modi, v. gr. mediante intelligentia ( GOST. Th. fol. b IVa ; ib. fol. e Ib), ;vel limitationis, v. gr. mortali lege ( IANIC. p. 52, v. 9 ).
N.
α. phil. part. perf.
loco
adi. creatus,, -a, -um stworzony, właściwy stworzeniu; creaturae proprius. Opp. divinus ( BYSTRZ. AnalPost fol. e VIIIa et saepius), increatus ( WROCŁ. EpitConcl fol. v Ib et saepius).
Dicitur
obiectum (syn. temporale: WROCŁ. EpitConcl fol. d Ia) , quidditas ( BYSTRZ. Top. fol. t IIa) , caritas ( WROCŁ. EpitConcl fol. d IVa ; ib. fol. r Ib) ;, voluntas (syn. humana ib. fol. d IVa et saepius ib. ), intellectus ( BYSTRZ. AnalPost fol. e VIIIa) , cognitio ( id. ParvLog fol A A IIIb) , scientia ( WROCŁ. EpitConcl. fol. v Ib).
β. abs.
loco
subst. creatum,, -i n. stworzenie, istota stworzona; creatura
NIC. POL. p. 48, v. 56 : ipsa virtus c-tis munera dat.
PommUrk III p. 122 (a. 1291) : prout natura cursum suum complet in c-tis.
Ita saepius usque ad saec. XVI.
II.
A. homines: wybrać, wyznaczyć, mianować; constituere, instituere, magistratu ornare.
Syn.
constituere ( KodKKr II p. 62, a. 1377 et saepius), deputare ( ib. ), facere ( AKapSąd III p. 167, a. 1513) , instaurare ( KodKKr II p. 62, a. 1377) , instituere ( CracArt V p. 342, a. 1537).
Additur abl. modi, v. gr.
auctoritate apostolica sive ordinaria ( ArPrawn V p. 469, saec. XV).
Constr.
aliquem a. abs. b. sq. dupl. acc.
N. refl.
DŁUG. Hist. I p. 280 : Maslaus ... durante interregno ... principem ... se c-verat.
CRIC. p. 109 : Gedarienses se ipsos ... consules, scabinos c-verunt.
N. locut.
militem
α. pasować na rycerza; equitem instituere, ordini equestri sollemniter ascribere
AAlex p. 281 (a. 1503) : qui ... contra paganos pugnarent ... tales rex Poloniae c-ret milites fidei, gladio, ut moris est, accingendo.
KH XLIV p. 53 (a. 1518) : circa mediam noctem gvardianus Montis Sion cepit c-re milites Sanctissimi Sepulchri.
Tom. IV p. 318 (a. 1518) : regia ... celsitudo ex
Italicis nobilibus aliquot c-vit milites.
Ib. VI p. 331 (a. 1523) : peracta missa ... milites c-bantur et cingebantur ... per ... principem.
Ita saepius saec. XVI.
β. podnieść do stanu rycerskiego, nadać szlachectwo; ordini nobilium ascribere
ArPrawn IV p. 141 (saec. XIV) : militi ... c-to de sculteto (cf. StPPP I p. 119).
Simili sensu
nobilem :
Tom. III p. 177 (a. 1514) : cum quis eorum iuvenum pubescere incipit, mox c-atur nobilis.
ArHist III p. 402 (a. 1544) : matrem ... Iohannis ... esse c-tam nobilem per sacram maiestatem regiam.
Item abs.
KodPol I p. 353 (a. 1499) : Stanislaum ... ex humili ... condicione ... instituimus, nobilitamusque, insignimus, c-amus et ad gradum nobilitatis attolimus ... tenore presencium mediante.
c. sq. ad (c. gerundio). d. sq. in c. acc. personae
ArPrawn 1 p. 200 (a. 1438) : Stanislaum ... in publicum notarium c-vit episcopus.
DŁUG. Hist. I p. 394 : Bohemiae dux ... se in Bohemiae c-ri regem ... obtinuit.
Ita saepius saec. XV—XVI.
N.
tabernatores in hortulanos przenieść na prawa (zagrodników); in hortulanorum numerum referre
OrdUst p. 13 (a. 1541) : ut tales tabernatores, qui cervisiam non propinent ... in hortulanos c-rentur.
B. res: ustanowić, założyć; instituere, condere, efficere. a. sq. acc. rerum concr. , v. gr. scopulos (syn. locare : AGZ V p. 149, a. 1445), item in imagine fluctus (i. e. tumultus DŁUG. Hist. IV p. 608 ) , vel abstr. , v. gr. comitatum ( ib. I p. 238 ), novum ius ( KodMp I p. 162, a. 1303) , nobilitatem (i. e. gentem nobilium
DŁUG. Op. p. 564 : nobilitas Polonica a Wladislao Loktek ... c-ta).
b. sq. de vel ex, v. gr. locum conventualem de ecclesia parochiali ( KodWp II p. 124, a. 1296) , archidiaconatum ex ecclesia parochiali ( DŁUG. LibBen I p. 198 ) . c. sq. in c. acc.
KodKWil p. 63 (a. 1398) : loca pro ecclesiis parochialibus fundata ... in ecclesias parrochiales volumus c-re.
DokPaul p. 182 (a. 1429) : dictam ecclesiam novam ... in parochialem c-vimus et ereximus.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)