- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
A.
narada, obradowanie, zgromadzenie (zjazd) obradujących; deliberatio, coetus (conventus) deliberantium.
Syn. et iuxta posita
contio (
DŁUG. Hist. I
p. 550
)
, deliberatio (
CodSil(M) I
p. 191,
a. 1201)
, tractatus (
Lites I
p. 242, a. 1339
et saepius).
Locut. potiores
α.
verbales consilium acticare, agere, agitare sim. (
PP II
p. 159, a. 1453
;
DŁUG. Hist. I
p. 293
;
ib. III
p. 192
;et saepius),
adhibere (
ib. I
p. 504
), celebrare (
Tom. III
p. 143,
a. 1514
et saepius), digerere (
DŁUG. Hist. I
p. 293
)
, facere (
Tom. III
p. 170, a. 1514
et saepius), habere (
CodSil(M) I
p. 191, a. 1201
et passim; item ministerium consilii:
KodWp III
p. 18, a. 1352
et saepius), subire (
DŁUG. Hist. I
p. 432
)
, tenere (
ib. IV
p. 367
et saepius), tractare (
MPH II
p. 112, Herbord
et saepius), item consiliis manum apponere (
CodEp I 2,
p. 52, a. 1448)
, consiliis potiri (
CodVit
p. 815, a. 1429).
Opp.
consilium distrahere (
Tom. II
p. 82, a. 1512)
, suspendere (
AAlex
p. 500, a. 1505).
β.
adi. arduum (
*KodWp II
p. 298, a. 1312)
, armatum et equestre (
Tom. III
p. 170, a. 1514)
, commune (
CodSil(M) I
p. 191, a. 1201
et saepius), maturum (
APozn I
p. 11, a. 1435
et saepius), mutuum (
CodVit
p. 815,
a. 1429
et saepius), plenum (et consessum:
KsgKaz
p. 65, a. 1375
;
KodWp III
p. 550, a. 1384
et saepius).
Constr.
a.
sq.
gen.
subi.
b.
sq.
de:
Lites I p. 122 (a. 1339) : habere cum peritis c-um de eisdem.Ita saepius. c. sq. super :
DŁUG. LibBen I p. 296 : maturo super eisdem habito c-o et tractatu.
PP II p. 159 (a. 1453) : c-o super huiusmodi articuli necessitate rite habito.d. sq. enuntiato interrogativo
Lites I p. 242 (a. 1339) : habito tractatu et c-o ... cui deberetur dictum regnum.
B.
meton.
1.
rada, tj. osoby składające radę, grono doradców; consiliariorum collegium.
Praec.
a.
ducis (ducale), regis
sim. et abs. : rada królewska (książęca); qui duci (regi) consilio adsunt
KodPol I p. 24 (a. 1221) : Obeczan comes cum c-o domini ducis Conradi.
KodWp III p. 455 (a. 1377) : supremorum consiliariorum c-ii nostri consilio requisito preconceptam villam ... eidem ecclesie ... restituimus.
KodMp IV p. 96 (a. 1405) : de consilio prelatorum et baronum nostri c-ij (sc. Wladislai II regis Poloniae ).Ita saepe. Additur supremum ( AUnii p. 76, a. 1432), item corpus consilii ( ib. p. 133, a. 1501).
b.
nobilium terrae
rada panów ziemi
CodEp II p. 8 (a. 1386) : de c-o ... nobilium illius terre (cf. contextum ).
c.
rada miejska; consulum civitatis collegium
KodUJ I p. 6 (a. 1364) : actum praesentibus ... aliis quam pluribus c-um ... civitatis nostrae Cracoviensis tangentibus.
KsgRachKr II p. 22 (a. 1369) : confudit c-um civitatis Cracoviensis.
d.
kolegium sędziowskie; iudicum collegium
AKapSąd III p. 106 (a. 1506) : fuit testis in castro coram capitaneo et c-o eiusdem.
2.
miejsce rady; locus consilii
DŁUG. Hist. V p. 158 : lacrimis obortis in c-ii vestibulo procubuerunt.
II.
1.
a.
zastanawianie się nad czymś, rozwaga, roztropność, rozum; deliberatio, consideratio, prudentia, ratio.
Syn. et iuxta posita
cogitatio (
Dogiel I
p. 192, a. 1537)
, animi deliberatio (
CodEp III
p. 474, a. 1500)
, prudentia (
ib.
p. 438,
a. 1496)
, ratio (
Inst.
p. 123
).
Additur gen.
beneplaciti (
NIC. BŁ. Serm. I
p. 100
)
, deliberationis (
PommUrk II
p. 10, a. 1254)
, humanae providentiae (
KodMp I
p. 9, a. 1266)
, rationis (
ZabDziej II
p. 334, a. 1486)
, propriae voluntatis (
DokSul
p. 345, a. 1329).
Constr. sq.
ut finali.
Locut.
α.
a consilio
umyślnie, z rozmysłu; consulto
GIEŁCZ. fol. K 5b : analogum siue equiuocum a c-o per se positum stat pro suo significato famosiori.
GŁOG. ExLog fol. 78a : a casu et a c-o.Ita saepius.
β.
de consilio
samowolnie; suo arbitrio
ArPrawn X p. 298 (a. 1410) : kmeto de suo c-o de area sua ... discurrit.
b.
troska, staranie; cura
Tom. VII p. 267 (a. 1525) : hostis ... reipublice parum aut nihil c-ii habens ... rempublicam perdere studens.
2.
a.
sposób, plan, zamysł, zamiar; ratio, mens, cogitatio, propositum.
b.
postanowienie, uchwała; sententia, constitutum.
Locut. ad
1—2: consilium accipere (
GALL
p. 437
= 80,23 M.
et saepius), agitare (
DŁUG. Op.
p. 61
)
, aggredi (
Tom. II
p. 146, a. 1513
et saepius), amplecti (
CodEp II
p. 243, a. 1430)
, anticipare (
*KodKKr I
p. 49, a. 1253)
, apponere (
MARTIN. OP. Serm.
p. 463
)
, apprehendere (
*Tom. III
p. 207, a. 1514)
, arripere (
BRUNO Pass.
p. 214
)
, capere, captare (
*CodSil(M) I
p. 79,
a. 1150
;
Dogiel I
p. 13, a. 1461
et saepius), depromere (
DŁUG. Hist. IV
p. 371
)
, firmare (
*Tom. VI
p. 268, a. 1523)
, inire, intrare (
Dogiel I
p. 29, a. 1526
;
Tom. VIII
p. 164, a. 1526
et saepius), struere (
Tom. II
p. 57, a. 1512)
, subministrare (
CRIC.
p. 284
)
, sumere (
CodEp III
p. 445, a. 1497)
, suscipere (
Tom. X
p. 449,
a. 1528).
Item
alicuius consilium probare (
Tom. II
p. 146, a. 1513),
opp. abicere (
DŁUG. Hist. IV
p. 352
)
, dissolvere et mutare (
CodVit
p. 827,
a. 1429
;
DŁUG. Hist. IV
p. 372
).
Additur
conveniens (
GALL
p. 437
= 83,23 M.
), debitum et necessarium (
CodEp III
p. 445, a. 1497)
, malum (
ADAM
p. 317
)
, maturum (
Tom. II
p. 191,
a. 1513)
, praeceps (
CodEp I 2,
p. 251, a. 1471)
, repentinum (
DŁUG. Hist. IV
p. 371
)
, salutare (
Tom. X
p. 449, a. 1528)
, sanum (
CodEp II
p. 84,
a. 1417
et saepius).
Constr.
a.
sq.
gen.
obi.
PommUrk II p. 457 (a. 1281) : iusticie et pacis semper c-a cogitantes.
DŁUG. Hist. IV p. 352 : abiectis... quietis c-iis.Ita saepius. b. sq. de.
III.
A.
1.
rada udzielana komuś, pomoc (także materialna); actus consulendi alicui, auxilium,
subsidium.
N. glossam Pol.
RFil XXIV p. 363 (a. 1446) : induxit in c-um «radzcz szye».
Syn. et iuxta posita
adiutorium (
*CodPom I
p. 42, a. 1149
;
StPPP II
p. 661, a. 1461)
, auxilium (
GALL
p. 465
= 130,15 M.
;
AConst
p. 146, a. 1279
et saepissime), favor (
KodMaz(K)
p. 154, a. 1206
;
AKapSąd III
p. 230, a. 1430)
, iuvamen (
CodEp II
p. 459, a. 1445)
, ops (
*CodSil(M) I
p. 53, a. 1148)
, opus (
CodEp III
p. 114, a. 1461).
2.
zachęta, namowa; adhortatio, persuasio.
Syn. et iuxta posita
adhortatio (
Lites I
p. 431, a. 1325)
, inductio
(
AKapSąd III
p. 374, a. 1490)
, persuasio (
ArHist VII
p. 476, a. 1397—1407 ).
Locut. ad 1—2:
α. consilium acquirere (
KodMp IV
p. 258, a. 1430)
, adimplere (
Tom. III
p. 293, a. 1514)
, adipisci (
AGZ XVI
p. 349, a. 1504)
, habere (
ChrHP
p. 509
et saepius), (pro) sequi (
DŁUG. Hist. IV
p. 66
,
GŁOG. Phys. fol. d 4b)
, suscipere (
ARect I
p. 380,
a. 1494),
item consilium ab aliquo captare (
AKap
p. 187, a. 1561)
, sumere (
CodVit
p. 480, a. 1420)
.
β. consilio (-iis) acquiescere (
Lites I
p. 431,
a. 1325)
, adhaerere (
*PommUrk II
p. 92, a. 1261—1264
), consilio uti (
ZabDziej I
p. 260, a. 1543)
.
γ. consilium affectare (
AKap
p. 19, a. 1531)
, implorare (
GŁOG. Alex. I
fol. 191b
)
, petere (ab aliquo:
Lites I
p. 373, a. 1339)
, quaerere, inquirere (
ZabDziej I
p. 32, a. 1419
;
CorpJP IV 1,
p. 92,
a. 1524
;et saepius), item in consilium aliquem advocare (
CodEp III
p. 115, a. 1461).
δ. consilium alicuius communicare (
Lites I
p. 15, a. 1320
et saepius), consilio alicuius informari (
DyplMog
p. 38, a. 1315).
ε. consilium alicui adhibere (
NIC. BŁ. Serm. II
p. 111
)
, dare (
Lites II
p. 93, a. 1413
et saepissime), exhibere (
*CodSil(M) I
p. 53,
a. 1148
et saepius), facere (
Dogiel I
p. 539, a. 1396)
, impendere (
*CodPom I
p. 42, a. 1149
et saepius),
impertiri (
*CodVit
p. 89, a. 1402)
, parare (
Dogiel IV
p. 162, a. 1463
et saepius), persuadere (
DŁUG. Hist. IV
p. 88
)
, praebere (
StSyn III
p. 8,
a. 1320
et saepius), praestare (
DŁUG. Hist. II
p. 325
)
, proferre (
DŁUG. Hist. V
p. 27
).
ζ. consilio aliquem hortari (
ListMił
p. 191
)
, suffragari (
Lites I
p. 433, a. 1326)
, suffulcire (
AKapSąd II
p. 62, a. 1425),
item consilio alicui assistere (
ib. III
p. 151, a. 1511)
, consilio alicui esse (
StPPP II
p. 661, a. 1461
et saepius), simili sensu a consilio esse (
*Dogiel IV
p. 272, a. 1530
et saepius).
η. consilio alicuius statur (
DŁUG. Hist. V
p. 617
)
.
θ. (cum, de, ex) consilio (
KodWp I
p. 15, saec. XII
;
PommUrk II
p. 47, a. 1257
;
CodVit
p. 392, a. 1417
et saepe).
Constr.
a. sq.
gen.
subi. b.
α.
sq.
dat.
β.
sq.
contra:
Dogiel I p. 539 (a. 1396) : castro nullum c-um seu auxilium ... contra dominum regem faciemus.
StSyn VI p. 31 (a. 1408) : nullus clericus ... contra nos ... c-um vel auxilium impendat.Ita saepius.
γ.
sq.
in
c.
acc.
CodEp II p. 459 (a. 1445) : in prefatos c-um parare.
DŁUG. Hist. IV p. 716 : regi in reditum c-um dedi.c.
α.
sq.
ad:
AKapSąd III p. 374 (a. 1490) : c-um vel inductionem dederunt palatino ad ... damnum ipsis ... illatum.
β.
sq.
de:
*CodSil(M) I p. 58 (a. 1149) : de expeditione ... rex c-um vestrum habere debet.
γ.
sq.
in
c.
abl.
AConst p. 146 (a. 1279) : qui ... c-um sive auxilium in aliquo impendunt.
δ.
sq.
enuntiato interrogativo
AKap Sąd III p. 292 (a. 1508) : ad ... iuris peritos recursum habeant pro c-o, qualiter ... decidi ... debeat.
AKap p. 187 (a. 1561) : a dominis tanquam consiliariis suis captabat c-a, quo modo et via ad executionem constitutionum procedere deberet.
B.
to, co strona może wobec sądu przytoczyć na swoje usprawiedliwienie, czym popiera swoją sprawę; omnia, quibus quis iudicibus causam suam probat, facta excusat
AKapSąd II p. 275 (a. 1475) : Morstin in captivitate appellationem ... interposuit ... apostolos tamen reportare nequivit ... nec c-a prebere aut ordinare procuratorem.
AGZ XVI p. 409 (a. 1490) : procurator ... Ieronimi reformavit sibi, ut si posset ante insinuationem alias «lupr» aut post habere c-um.
IV.
(confunditur c.
v.
concilii)sacrum
sobór;
episcoporum totius orbis Christiani conventus de rebus ecclesiasticis deliberantium
DŁUG. LibBen II p. 400 : acta sunt haec ... sacro c-o Basiliensi durante.Cf. CONCILIUM I 1.