Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONSERVATOR

Gramatyka
  • Formyconservator
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -oris
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. qui conservat aliquem, defensor, tutor, patronus.
    • 2. qui asservat aliquid, custos
    • 3. qui iuris violatori perfugium praebet
    • 4. + pecoris (-um) qui pecus alienum in agro suo deprehensum tenet
  • II. transl.
    • 1.
      • a. eccl. iudex a Sede Apostolica ad alicuius (praec. monasterii) iura tuenda datus
      • b. iurium, privilegiorum, bonorum sim. universitatis Cracoviensis custos perpetuus (ad rem cf. K. Morawski Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego II p. 367-370)
    • 2. magistratus Romae

Pełne hasło

CONSERVATOR, -oris m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • H.
  • Ha.
  • N.
I. propr.
1. zachowawca, obrońca, wybawca; qui conservat aliquem, defensor, tutor, patronus.
2. ten, kto coś przechowuje; qui asservat aliquid, custos
CorpJP III p. 439 (a. 1519) : si aliquis dederit alicui ad servandum equos, boves ... et si talia pecora aut laesa aut mortua aut ... ablata fuerint ... tunc ille c-or iuramento corporali evadet ( ib. infra saepius ).
ArHist X p. 146 (a. 1526) : ut inquirerent de hereticis ... et eorum ... scriptorum c-bus.
StPPP III p. 43 (a. 1532) : thesaurarius regni ... coronarum et thesaurorum regni ... c-or et custos.
3. ten, kto udziela schronienia przestępcy; qui iuris violatori perfugium praebet
StPPP II p. 952 (a. 1504) : sub penis in tali casu seruari solitis erga omnes c-es extendendis.
RHist XL p. 265 (a. 1532) : talis c-or homicidae tenebitur homicidam ... tradere officialibus.
Cf. ArPrawn I p. 315 (a. 1553), ubi iuxta ponuntur fautores, consiliarii et auxiliatores. Cf. CONSERVO I A 3 c.
4. pecoris (-um) ten, kto zajął czyjeś bydło w szkodzie; qui pecus alienum in agro suo deprehensum tenet
VL p. 331 (a. 1505) : pro qualibet vice abactor seu c-or pecoris dabit burgrabio fertonem juris regij.
ArPrawn VI p. 171 (a. 1554) : domino ... pecorum non veniente, pecora divident inter se burgrabius cum c-e pecorum; qui c-or seu damnum passus pro damno contentus esse debet.
Simili sensu
KomKadł p. 407 : tales pecorum c-es ... officiales ... Mieszkonis principis ... reos criminis abigeatus asserebant (supra qui pecora vel pecudes errantes vicinorum inuenientes conseruabant et retinebant).
II. transl.
1.
a. eccl. sędzia wyznaczony przez Stolicę Apostolską dla bronienia praw czyichś (zwł. klasztoru); iudex a Sede Apostolica ad alicuius (praec. monasterii) iura tuenda datus
*KodKKr I p. 35 (a. 1247) : nullus delegatus Sedis Apostolice uel ... subdelegatus ... aut c-or seu etiam executor a Sede deputatus ... sententiam ualeat promulgare.
*KodWp II p. 390 (a. 1325) : ne iudices et c-es a Sede deputati ... extra civitatem seu diocesim, in quibus deputati fuerint, contra quoscumque procedere ... presumant.
Ita saepissime.
Iuxta ponitur
iudex ( et saepius). Additur iurium ( DyplMog p. 84, a. 1389) , iurium et bonorum ( MPVat III p. 308, a. 1344 et saepius), iurium, libertatum et privilegiorum Ecclesiae ( ArPrawn V p. 79, a. 1433) , privilegiorum ( KodMp I p. 252, a. 1340).
b. stały stróż praw, wolności, własności i przywilejów uniwersytetu krakowskiego; iurium, privilegiorum, bonorum sim. universitatis Cracoviensis custos perpetuus (ad rem cf. K. Morawski Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego II p. 367-370)
KodUJ I p. 29 (a. 1400) : episcopum Cracoviensem, qui pro tempore fuerit, omnium et singularum libertatum, immunitatum, exemp tionum et statutorum studii supradicti c-em constituimus.
Concl. p. 67 (a. 1491) : magister Iohannes de Glogovia si ... de censu ... non satisfecerit sponte, moneatur monitorio c-is.
ARect I p. 528 (a. 1514) : Franciscus Zaborowski studiosus noluit sentencyam domini ferre, sed revocauit se ad consiliarios aut alias ad totam vniuersitatem vel c-em vniuersitatis.
Ita saepius.
2. urzędnik miejski w Rzymie; magistratus Romae
DŁUG. Hist. V p. 120 : cui in obvium omnes cardinales ... ambasiatores, senatores et c-es et seniores Urbis venerant.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)