- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- BJ.
- A.
- N.
I.
propr.
A.
res
1.
przywozić, zwozić, sprowadzać;
advehere, comportare, conferre
StSyn III p. 47 (a. 1320) : decimas ... colligere et c-re non negligant.
KodWp II p. 395 (a. 1326) : decimas ... per homines ... qui ad eas dandas teneantur, c-i ... prohibentes.Ita saepius saec. XIV-XVI, praec. decimas, frumentum sim., item arbores
( CracArt V p. 409, a. 1541 : qui c-bant alias «sthaczaly» arbores).
N.
ducturam feni :
DŁUG. LibBen I p. 34 : ducturam foeni... in Cracoviam ex Bosschutow ... c-unt rustici.
Simili sensu
pratum :
StPPP VIII p. 495 (a. 1398) : prata collaborant (potius -ent) et c-ant Cracouiam.Indicatur quo
a.
sq.
ad :
APozn I p. 250 (a. 1456) : ligna ... ad allodium ... c-re.
StPPP VII p. 31 (a. 1497) : duas tunas cervisiae ... ad exercitum ... c-i.
b.
sq.
in
c.
acc.
ArPrawn V p. 486 (saec. XV) : que seminata iam in allodium sunt c-ta.
ArHist VI p. 47 (a. 1474) : decimas manipulares ... solvendum commiserunt in tanto et ad quantum possit illas in venditionem c-re.
StPPP XII p. 430 (a. 1502) : fimus non c-itur in agros.
Item sq. acc. loci, cf. supra 901.51
c.
sq.
in
c.
abl.
RachJag p. 7 (a. 1388) : siliginis LX capecia erant c-ta in allodio.Indicatur unde
a.
sq.
ab :
KodKKr II p. 368 (a. 1412) : cereuisiam ab aliqua ciuitate ... ad propinandum c-re.
b.
sq.
de :
AKapSąd II p. 6 (a. 1409) : c-et ... decimas ... de campo.
Ib. III p. 167 (a. 1513) : acervum siliginis ... c-xerunt de Dwyersno.
c.
sq.
ex, cf.
Indicatur modus
a.
sq.
abl.
, v. gr. navibus (
CorpJP IV
p. 99, a. 1524).
b.
sq.
adv. vel
locut.
adv.
DŁUG. Hist. V p. 672 : sacramentum ab haereticis confectum ... processionaliter c-tum.
KodKrak p. 204 (a. 1442) : merces pro precio c-unt.
N. locut.
vota alicuius
zanosić, przedkładać czyjeś prośby; ferre, referre
AH XXXIV p. 147 (a. 1490) : sancte Adalberte, vota nostra c-o per te ... ad Dominum Iesum Christum.
2.
iur.
violentiam
obwieść tj. dokonać wizji lokalnej miejsca przestępstwa; locum, quo facinus est commissum, lustrare
AGZ XVI p. 254 (a. 1494) : quam violentiam ego in hora et tempore c-xi alias «obwyodl» ministeriali et nobili.Cf. infra 45.
B.
homines
1.
ściągać, gromadzić w jednym miejscu; in unum locum congregare (saec. XVI).
N.
exercitum :
DŁUG. Hist. V p. 352 : exercitus regius ex proprio et mercennario milite c-tus.
2.
zaprowadzić, zawieść, sprowadzić; ducere, advehere, arcessere
CodVit p. 333 (a. 1415) : exercitus nostros contra insultus Turcarum ... c-re.
ArHist XI p. 443 (a. 1431) : equos ... ad c-ndum Bohemos.
ZabDziej II p. 572 (a. 1489) : eam ... c-xit in propriam caminatam.
AKap Sąd III p. 114 (a. 1507) : ut eum ad oppidum Plonsko c-ret.
Praec.
α.
iur. sprowadzić dla dokonania pewnej czynności prawnej; ad aliquid iure peragendum arcessere
TPaw VII p. 335 (a. 1423) : Florianus ... et Rosslaus ... debent arbitros ab utraque parte c-re.
StPPP IX p. 64 (a. 1467) : ministerialis me ad iuramenta c-re non valuit.
AGZ XVI p. 254 (a. 1494) : me ministerialem ... c-xit alias «swyodl» in domum suam c-ns alias «obwodząc» (cf. supra 25 ).
ZabDziej I p. 208 (a. 1529) : c-ns testimonium videlicet Iohannem.
β.
dostarczyć podwód; vecturam praestare (iuris feodalis onus)
KodPol I p. 224 (a. 1363) : scultetus ... nos ducem c-re tenebitur.
3.
odprowadzać, przeprowadzać, towarzyszyć w drodze; comitari, deducere, stipare
KodWp II p. 592 (saec. XIV) : qui exul sic c-tus infra annum ... regno ... nocumenta inferre non habebit.
Ib. III p. 540 (a. 1383) : altarista dominum suum ... archidiaconum ... ad ecclesiam et de ecclesia c-ndo sequetur.
RachJag p. 534 (a. 1419) : regina ... recesserat ad c-ndum ... regem ad expedicionem.
CodEp I 2, p. 106 (a. 1450) : de Buda usque Rosgony sumus c-ti.
N.
α.
corpus mortui
AKapSąd II p. 67 (a. 1426) : plebanus ... mortuum debet c-re.
Ib. III p. 125 (a. 1508) : si ... mortuus ... ad parochialem ecclesiam sepeliendus c-i non posset.
β.
iur. zabezpieczyć przez wystawienie listu żelaznego; scriptis securitatem itineris praestare
*CodVit p. 203 (a. 1403) : nos ... Ordinis Theutonicorum magister ... Boleslaum ... ducem ... presentibus litteris ... securamus et salve c-imus.
*Lites III p. 207 (a. 1414) : nos ... magister Ordinis ... dnum Johannem ... securamus et c-imus ... plenos XIIII dies.
4.
wyprowadzać, zabierać, sprowadzać; (secum) ducere, educere, adducere
DŁUG. Hist. I p. 122 : plures status ecclesiastici viros ... secum ex Polonia ... c-xerat.
Id. Op. p. 445 : quos clericos secum ... ex Italia c-xerat episcopus.Refl. wyprowadzać się; migrare
KsgCzer p. 62 (a. 1415) : debet se c-re vulgariter «wiprowadzicz» de predicta hereditate.
StPPP II p. 609 (a. 1451) : ut sibi daretur tempus ad c-nduin se de ibidem.Ad rem cf. P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie II p. 322.
II.
transl.
A.
trans.
1.
doprowadzić (do czegoś);
adducere
a.
res
Dogiel I p. 57 (a. 1440) : coronationem ... auspice Domino c-ximus ad effectum.
KodMp IV p. 420 (a. 1443) : bona nostra ... amplificare et ad nostras ampliores c-re commoditates.Ita saepius saec. XV-XVI, v. gr. aliquid in vigorem ( DŁUG. Op. p. 4 ) , ad concordiam ( *Dogiel IV p. 327, a. 1549) , pro meliori utilitate ( IusMet p. 221, a. 1517).
N.
bona in unius heredis possessionem (
PP II
p. 163, a. 1453).
b.
homines
nakłonić; impellere, inducere
PP II p. 68 (a. 1448) : c-ite uestros, ut ... subditos nostros ... hostilitate non vexent.
KodPol IV p. 124 (a. 1465) : nos ... mediatores ... regem ... et ducem ... ad huiusmodi c-ximus vnionem.
KodUJ III p. 35 (a. 1473): kmethones ... ad ... censum praefatum solvendum c-re cum effectu.Ita saepissime, v. gr., ad favendum actionibus regis ( DŁUG. Hist. I p. 177 ) , in acceptandam pacem ( ib. IV p. 27 ) , in suae opinionis votum ( ib. p. 88 ) et passim ap. DŁUG.
N. constr. sq. enuntiato finali
(syn.
molire)
Hist. IV p. 335 : non destitit ... animos ... baronum c-re et molire, quatenus, etc.Immo saec. XVI
*Tom. IV p. 251 (a. 1518) : ut Tartaros in fedus c-ret.
N. locut.
ad robora
wzmocnić; reficere
AH XLIV p. 72 (a. 1433) : hos exsangues mutilatos ... c-is ad robora.
2.
doprowadzić do skutku, przeprowadzić, uzyskać, perficere, adipisci
KodKWil p. 230 (a. 1451) : in quibus praedicti homines possent commoda sua attemptare et c-re melius.
StPPP IX p. 94 (a. 1470) : suam rem perducet seu c-et.
CodEp III p. 301 (a. 1479) : si istud apud dominum ... precibus ... c-re non possent.Ita saepius saec. XV-XVI.
Syn.
tractare, componere (
*Tom. III
p. 16, a. 1514
;
ib. V
p. 189, a. 1520).
3.
eccl. odprawiać, sprawować; (divina) peragere
CIOŁ. Carm. p. 66 : genticule gaudimonia Polonorum c-ntis cerimonia.
Tom. IX p. 205 (a. 1527) : in parochiali ecclesia missam c-ximus et ... Deum pro ... concordia petivimus.Ita saepius.
4.
umówić się, ugodzić;
convenire de re, pacisci
PEREGR. fol. 13a : due mulieres c-xerant pueros suos comesturos (i. e. comedendos ).
RachWaw p. 12 (a. 1507) : ad racionem c-tae mercedis.Ita saepius.
Syn.
acceptare (
Tom. VI
p. 210, a. 1523).
5.
powierzyć, poiecić; committere
DŁUG. Hist. II p. 91 : gregi a me ... mercennariis c-to.
ZabDziej IV 1, p. 49 (a. 1551) : consules ... c-xerunt ... muratori ... perficiendam turrim ... ecclesiae.
B.
intrans. przyczyniać się, być pożytecznym, korzystnym; prodesse, usui esse.
Syn.
deservire (
KodPol IV
p. 160, a. 1473).
Simili sensu pass.
CodEp I p. 121 (a. 1464) : id non c-tum iri future in Thurcos expedicioni.
Visit. p. 31 (a. 1511) : prout ei ... utilius c-i videtur.
Constr.
a.
sq.
dat.
b.
sq. ad.
N. impers. sq. enuntiato subiectivo
CodEp III p. 186 (a. 1474) : reipublice Cristiane c-re, si etc.Cf. DŁUG. Hist. IV p. 66 .
Dicitur etiam de personis
DŁUG. Op. p. 559 : advenas non minus ... ad formandum rei publice ... statum ... c-xisse.
Tom. VI p. 268 (a. 1523) : ad alendam ... benevolentiam inter nos ... plurimum c-it orator vester apud ... nepotem nostrum.
III.
iur.
t. t. i. nająć; pretio redimere, mercede sibi ad aliquod tempus parare.
N. glossam Pol.
GLb p. 23 : c-re ... «nayąncz» ([cf.] GLcerv p. 507 ).
a.
res,
v.
gr. domum, silvam, item ecclesiam (
StSyn IV
p. 67, a. 1420).
N.
missam (
AKapSąd II
p. 822, a. 1521
:
pro lectura missarum per ... episcopum c-tarum).
Additur
(pro) pretio ((
StZiem
p. 110, saec. XV exeunte
;
StPPP III
p. 186,
a. 1532).
;
Syn.
recipere (ad firmam :
StSyn IV
p. 67,
a. 1420
;
AKapSąd III
p. 72, a. 1499)
, pretium dare (
GŁOG. Alex. I
fol. 96b
).
Indicatur locator
CracArt I V p. 90 (a. 1434) : c-xit a domina ... mediam domum.
b.
homines.
Syn.
appretiare (
AKapSąd III
p. 104, a. 1506
et saepius), convenire (
ib.)
.
Constr.
a.
sq.
acc.
(praec. militem).
b.
sq.
ad.
c.
sq.
pro :
AKapSąd III p. 125 (a. 1508) : c-tus ... est ... murator ... pro circumducenda muro civitate Poltoviensi.
d.
sq.
inf.
ib. p. 105 (a. 1506) : idem c-tus est elevare altare maius.
2.
oddać w dzierżawę, wynająć, użyczyć za opłatą;
locare
KodWp I p. 284 (a. 1253) : ad deducendas uxores eorum ... idem abbas ... c-xit eis duos currus ... pro duabus marcis argenti.
KodWp II p. 128 (a. 1296) : pro nobis (sc. episcopo ) quatuor macellis carnium reservatis, que pro nobis ... c-antur.
KodKKr II p. 39 (a. 1372) : Hanco ... hortos eosdem ... Petro ... pro tribus marcis ... census annui c-xit perpetue, exposuit et locauit.Ita saepius saec. XIV-XVI.
Syn.
arrendare
(
CracArt V
p. 545, a. 1535),
locare (
KodKKr II
p. 39, a. 1372
et saepius). Additur
in arendam
(
ArHist VI
p. 44, a. 1473).
N. constr. sq.
ad:
DŁUG. LibBen I p. 9 : quem laneum cui vult, c-it ad colendum.
N.
pecuniam
pożyczać; mutuam dare
ZabDziej IV 1, p. 46 (a. 1551) : marcas decem peccuniae ... Gregorio ... c-xit utifruendum in annum integrum.
IV.
singularia
1.
noctem
spędzić; traducere
ArHist V p. 158 (a. 1475) : noctem ... insompnem c-xit.
2.
agrum fimo
nawozić; satiare
(e
Pol.
nawozić)
Visit. p. 428 (a. 1512) : agri ... steriles sunt, quia fimo non c-untur.