- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- B.
- BJ.
- A.
- N.
I.
propr.
1.
rerum
a.
rozbicie, potłuczenie, pokruszenie, zburzenie; actus aliquid contundendi, confringendi, rumpendi
StPPP VIII p. 383 (a. 1397) : pro c-e amphorarum.
DŁUG. Hist. IV p. 450 : bombardae ... quatiebant et rumpebant murum ... Wladislao rege improbante murorum c-em.
RachKról p. 73 (a. 1471) : a c-e specieris appotekario decem ... gr.Ita saepius.
N.
clausurae :
StPPP VI p. 377 (a. 1530) : c-e seu apertione clausurae ... facta.Meton. armorum szczęk oręża; i. q. strepitus
Tom. VI p. 183 (a. 1522) : milites ... hostili fremitu et armorum c-e timorem omnibus incuterent.
b.
mielenie, przemiał; molitio
DŁUG. LibBen I p. 274 : a c-e mili duae partes capitulo et tertia molendinatori.
c.
wyrąb, ścinanie (drzewa); excisio
DŁUG. LibBen I p. 274 : a c-e quercus solvuntur capitulo duo denarii.
2.
hominum: pobicie, poturbowanie kogoś; actus aliquem feriendi, percutiendi, caedendi
AGZ XVI p. 48 (a. 1467) : tu invasisti violenter hereditatem ipsorum et «rostracilesz» ... Katherinam, que ab illa c-e subiit tercia die in mortem.
Inde sensu latiore
iudicii
rozpędzenie; actus dispellendi
ZabDziej II p. 430 (a. 1488) : procurator ... iudicii c-em revocat ad centum florenos.
II.
transl.
1.
wywoływanie wstrząsu, niepokoju, urządzanie napadów, (stąd) gwałt, bezprawie, krzywda; actus aliquem (aliquid) concutiendi, commovendi, irruptionem in aliquem (aliquid) faciendi, (inde) vis, terror, oppressio, iniuria, violatio.
Syn.
iniuria (
DŁUG. Hist. V
p. 284
et saepius), violentia (ib.
et saepius).
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
gen.
subi.
c.
sq.
gen.
obi.
StPPP II p. 497 (a. 1441) : rex exigit penam ... pro c-e vie regalis (cf. JusPol p. 276, a. 1454; VL p. 250, a. 1496; ŁASKI ComPriv fol. 93b; StPPP III p. 45, a. 1532).
Ib. p. 648 (a. 1458) : verecundiam violencie et c-is domus extimauit Petrus ad sexaginta marcas.
2.
wymuszanie czegoś od kogoś, przymus; actus ab aliquo per vim aliquid exigendi, vis, compulsio
CodSil V p. 223 (a. 1340) : rigor amplior, quam de iure debeat ymmo et c-o in eosdem pro predicto denario committatur.
AKapSąd I p. 522 (a. 1485) : casu, quo regens culpa sua aliquem agrum desertaret, sive per impressionem vel c-em, de qua posset convinci per kmethones eiusdem ville ... tenebitur ad solvendum censum et locationem eiusdem agri.
Constr.
a.
sq.
in
c.
acc.
, cf.
b.
sq.
quoad:
JAC. PAR. Serm. fol. 87a : primum vicium principum est c-o quoad pauperes se defendere non potentes et est iniuriosa et violenta oppressio ad exigendum aliquod indebitum.
Inde meton.:
przymusowa powinność, ciężar nakładany na kogoś, obciążenie, podatek; onus alicui per vim impositum, molestia, tributum
DŁUG. Hist. II p. 254 : Henricus dux ... maleficos et calumniatores exterminavit, leges c-is elisit scilicet «pomoczne» et virginale et viduale ... extirpavit (cf. id. in MPH III p. 677, MIECH. p. 127).
RHist III p. 340 (a. 1510) : dicunt ... subditos illos fuisse oppressos a fratribus multis iniuriis et c-is aliisque gravaminibus.
3.
naruszenie, pogwałcenie, przeszkoda; laesio, violatio, impedimentum
KodWp I p. 191 (a. 1240) : ut ... hec donatio robur sortiatur perpetue firmitatis et a meis successoribus inviolabiliter conservetur sine omni c-e (cf. ArHist IV p. 178, a. 1240; KodMaz(K) p. 457, a. 1239).Ita saepius.
4.
spiritus
walka wewnętrzna, przezwyciężanie samego siebie; actus animum suum vincendi, se ipsum superandi
NIC. BŁ. Serm. I p. 400 : propter quam mentis tranquillitatem possidendam et omnem laborem corporis et c-em spiritus indefesse quaerimus et iugiter exercemus.