Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CARDO-1

Gramatyka
  • Formycardo
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -inis
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. fulcimentum, quo fores vel fenestrae nituntur vertunturque.
    • 2. + rotae axis (quo molendini rota volvitur)
    • 3. ansa
    • 4. obex, pessulus
    • B.
      • 1. + mundi terrae aut mundi axis polusve.
      • 2. + caeli summum caelum
      • 3. astr. unum e quattuor punctis principalibus in planetarum orbibus constitutis
  • II. transl.
    • 1. res maximi momenti, summa, caput.
    • 2. eccl. Ecclesiae Romanae cardinalis dignitas

Pełne hasło

1. CARDO, -inis m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • A.
  • N.
[abl. pl. cardonibus:
Ztschr. II p. 243 (a. 1493) : pro cardonibus (ed. carbonibus) et claviculis ad fenestras.] I. propr. A.
I. zawias; fulcimentum, quo fores vel fenestrae nituntur vertunturque.
N. glossam Pol.
RachBon I p. 42 (a. 1535) : pro par c-um ... «haky» ad ostium turris.
N. per metonymiam:
drzwi; fores
KsgŁawKr p. 300 (a. 1396) : lapis hostii, seu c-is.
2. rotae oś (koła młyńskiego); axis (quo molendini rota volvitur)
KodMp IV p. 243 (a. 1427) : sepum etiam pro c-bus rotarum necessarium ipse molendinator ... ordinare tenebitur.
3. uchwyt, pałąk; ansa
RachBon p. 42 (a. 1535) : pro ... 8 paribus c-um «hantaby» ad armaria.
ArHist III p. 417 (a. 1559) : de armis Nowina in c-e ahenae spinam acus cum cruce ... deferentem.
4. zasuwa; obex, pessulus
RachWaw p. 91 (a. 1526) : pro 3 paribus c-um «ryglovanych» ad secreta tria.
B.
1. mundi et abs. : oś ziemska lub niebieska, biegun; terrae aut mundi axis polusve.
Inde sensu latiore
2. caeli niebiosa; summum caelum
KodUJ I p. 59 (a. 1404) : Deus de summo coeli c-e ... humanae fragilitatis aerumnas prospiciens.
*Tom. V p. 194 (a. 1520) : Deus pro tua salute ... de summo celi c-e descendere ... dignatus est.
Cf. Th. III 445,13 sqq.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 279 (a. 1449) : celi c-es «wiszokosczy sczezaye».
3. astr. jeden z czterech punktów kardynalnych na orbicie obrotu planet; unum e quattuor punctis principalibus in planetarum orbibus constitutis
COPERN. Rv. p. 110 : quomodo ... solis et lunae loca capiantur, quantum videlicet ab aequinoctio verno aliisque mundi c-bus distent.
Ib. p. 231 : fertur ... hic orbis lunae obliquus cum quatuor illis c-bus suis circa centrum terrae aequaliter.
II. transl.
1. główny punkt, podstawa, źródło; res maximi momenti, summa, caput.
N. syn.
DŁUG. LibBen III p. 1 : monasterium Miechoviense ... omnium coenobiorum ... potest... censeri vertex, c-o et caput.
CALLIM. Hist. p. 94 : tamen veros esse apud Deum religionis c-es et fundamenta.
2. eccl. godność kardynała; Ecclesiae Romanae cardinalis dignitas
DŁUG. Hist. V p. 200 : Sbigneus cardinalis etiam c-em Romanae Ecclesiae insigniens sua persona.
N. per metonymiam de homine
CRIC. p. 169, v. 3 : sacer culmen c-o venisset in altum (sc. Fridericus cardinalis Casimiri regis Poloniae filius ).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)