- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- A.
CodSil XV p. 76 (a. 1441) : aures vestras inclinate et ... adhibite promptitudinis intellectum.
ZABOR. p. 87 : adhibite vobis et vires et vim;abl. pl. part. perf. adhibitatis
AGZ XVII p. 49 (a. 1471) : minister regni ... cum ... Johanne ... et Alberto ... sibi adhibitatis recognoverunt.]
I.
trans.
aliquid corporeum
1.
alicui
aut
alicui rei, ad
aliquid, in aliquo loco
przystawiać, przykładać, przysuwać, przymocowywać do czegoś, umieścić na czymś, przy czymś, dodawać;
admovere,
adiungere, accommodare, addere alicui rei.
N.
locut.
capiti
wkładać na głowę, nosić na głowie; capite gerere
ROYZ. I p. 12 v. 274: ferre nefas sceptrum capitique a-re tiaram.
2.
posługiwać się
czymś, używać czegoś, stosować coś (np. narzędzia, lekarstwa);
uti aliqua re, usurpare aliquid (e.
g. instrumenta), offerre (medicinam aegrotanti, remedium morbo).
II. aliquem
1.
alicui
przydać (komuś), przybrać (sobie) kogoś do pomocy; adiungere, appli
care ałicui, assumere sibi
aliquem.
2.
alicui rei
vel
actioni (in aliquid, pro aliqua re)
użyć do czegoś,
poddać czemuś; admovere, subicere alicui
rei
a.
mensae
zapraszać do stołu;
invitare ad
cenam.
b.
navi
powierzyć ster okrętu;
navem alicui gubernatori
committere
CALLIM. Rhet. p. 54 : nec navi quidem sorte, sed electione peritus gubernator a-etur.
c.
laboribus, officio
zatrudnić;
occupare
Tom. I p. 199 (a. 1511) : eosdem Cracoviam ... adduci curet, ut aliis Tartaris et laboribus castri a-antur.
Ib.III p. 278 (a. 1514) : eundem ... exercendo officio a-atis.
d.
quaestioni
wziąć na spytki, na męki; per tormenta interrogare
Tom. IV p. 242 (a. 1517) : nec ... si questioni a-remur, mtem vram certiorem facere possumus, quo tempore etc.
WAPOW. Chr. p. 118 : nuncius … in potestatem redactus ac quaestioni a-tus ... per tormenta omnia patefecit.
e.
testem alicui actioni
wziąć kogoś na świadka jakeijś czynności prawnej; teste uti
DŁUG. Hist. I p. 351 : venditioni ... plures testes vendens et emens a-uerant.
Id. Op. p. 33 : contractui ... ne ... in dubium revocari ... posset, testes legitimos ... a-uerat.
Eodem sensu abs.
DŁUG. Hist. IV p. 209 : quot sint postmodum testes a-ti.
f.
in consilium
zasięgnąć rady u kogoś; alicuius consilium exquirere.
g.
pro aliqua re facienda
polecić komuś coś zrobić; alicui
aliquid faciendum mandare
DŁUG. Op. p. 7 : constat nonnullos ... viros ... pro gestis suorum operum scribendis peritiores quosque ... a-isse.
3.
abs. użyć kogoś jako
... powołać do pomocy;
alicuius auxilio uti.
N. locut.:
α.
custodem
WAPOW. Chr. p. 102 : ingressus clausi erant, custodes etiam a-ti, ne quid ... inveheretur.
β.
vectorem
KodWp III p. 301 (a. 1367) : incole … cum uno curru duobus equis adiunctis, vectore proprio a-to obsequentur.
III.
aliquid incorporeum
1.
używać, stosować; aliquid
accommodare, aliqua re
uti.
N.
locut.
convenientia linguae
mówić prawdę; verum dicere
COPERN. OpM p. 86 : convenientia igitur linguae tuae a-eto, ne amicis odio habearis mendax.In abl. abs. valet idem fere atque prp. cum: a-ta auctoritate ( Dogiel I p. 578, a. 1524) ; cautela ( DŁUG. Hist. V p. 24 ) ; condicione ( TPaw IV p. 329, a. 1416 ; DŁUG. LibBen II p. 258 ) ; ; a-to moderamine ( KodMaz(K) p. 439, a. 1238—47) ; testimonio ( KodMp II p. 82, a. 1250) ;uno viso (visu?) a-to za jednym rzutem oka; uno aspectu
VITELO Opt. p. 125 : de nocte uel in crepusculis, et maxime uno uiso a-to, uidebuntur illi homines et uel res aliae sibi quasi cohaerere.
N.
iuncturas:
a. adiectionem vel detractionem alicuius rei =aliquid
adicere vel detrahere
(
DŁUG. Op.
p. 3
ex Cassiod. hist.
trip.l. 1
p.
883 d?);coertionem =coercere (
DŁUG. Hist. V
p. 565
)
; conatum (-us) pro aliqua re, circa aliquid, ut aliquid fiat et
abs.
=conari (
CodVit
p. 430, a.
1418
;
CodEp II
p. 453, a.
1445
;et saepias); confessum ad aliquid
=confiteri aliquid (
StPPP VIII
p. 535, a.
1398)
; consilium =
consulere (
DŁUG. Hist. I
p. 504
)
; executionem iustitiae =iustitiam exercere (
*KodWp III
p. 395,
a. 1373)
; litterarum monumenta gestis (
RHist X
p. 262, a.
1501)
; medelam morbo, vulneribus =
mederi(
AConst
p. 195, a.
1326
;
*KodWp III
p. 396, a.
1373
;
DŁUG. Hist. II
p. 362
)
; planctum alicuius
re\=aliquid plangere (
FormJ
p. 104
).
b.
animum
zwrócić uwagę;
animum advertere, attendere.
Constr. c.
ad et
c.
dat.
rei.
N.
constr.
abs.
a-tus
z uwagą; animo
attento
Tom. IV p. 323 (a. 1518) : nam quid (quod ed. ) scripturus sum in hac presertim temporis angustia cum biduo nec integre videre nec satis mirari diligenter a-tus potuerim?
c.
caerimonias, celebritatem, ritus
obchodzić
uroczystości,dokonywać formalności;
celebrare,rite
peragere
KodMp IV p. 35 (a. 1391) : ipsum de eadem prebenda ... inuestire ... debeatis, a-tis ceremonijs circa talia consuetis.
DŁUG. Op. p. 33 : omnem celebritatem, qua hereditatum emptio et resignatio apud Polonos ea tempestate gerebatur, a-uerat.
CorpJP III p. 12 (a. 1506) : (rex sepultus est ) caerimoniis ad hoc dignissimis funeralibus ... a-tis.
ConcPol VI p. 334 (a. 1586) : quive ritus sint a-ndi.
d.
cautionem
zachowywać ostrożność,środki ostrożności;
cautione uti; eodem sensu:
cautelam (alicui rei, circa aliquid, ne aliquid fiat), providentiam, provisionem (super aliqua re,
contra aliquid)
AKapSąd II p. 61 (a. 1425) : salubris contra pestem huiusmodi (sc. haereticorum ) a-nda provisio.
DŁUG. Op. p. 42 : quantam debeant causis iustis ... providentiam et cautelam a-re.
Hist. V p. 564 : viginti millia hominum ... in ... servitutem ... abegit ... imperatore ... nullam super his provisionem a-nte.
NIC. BŁ. Tract. fol. 6b : nunc de cautelis circa istud sacramentum a-ndis est videndum.Ita saepius.
e.
curam,
curas vigilantiae, diligentiam, diligentiae partes, industriam, operam (fidelem, sollicitam),
studium, studium
diligentiae (alicuius rei, ad, in aliquid, de, in, pro aliqua re, circa, in aliquem,
ut
vel
ne aliquid fiat)
dbać o coś, starać się,pilnować, mieć staranie o coś lub o kogoś;
curare aliquem vel aliquid, consulere alicui
rei.
N.
constr.
super aliqua re
*DogieI V p. 153 (a. 1480) : nos, quorum interest super his a-re vigilantiae nostrae curas.
Simili sensu:
custodiam (bonam, diligentem) alicuius rei, alicui (rei), in
aliqua re, industriam,
sollicitudinem custodiae, partes solli
citudinis, ut ...
ChrHP p. 510 : monuit illos ... novellae plantationis christianitatis custodiam a-re.
KodMaz(K) p. 436 (a. 1238) : omnem custodiam a-ndo.
KodUJ I p. 123 (a. 1419) : ut illa ... illibata persistant, partes nostrae sollicitudinis a-emus.
Tom. I p.43 (a. 1509) : a-etur diligens custodia ... in finibus terrarum.Ita saepius.
Opp.
negligentiam
Inst. p.106 : parentes, qui ... liberis ... patrimonium relinquere student, in eis uero educandis ... negligentiam a-ent.
N.
locut.
modum et operam
postarać się o to,
żeby...; perficere, ut...
CodVit p. 777 (a. 1427) : tibi et tuis complicibus … nostra maiestasa-bit modum et operam, per quos ... Vincencium in possessionem tenute ... ponemus (ponemut ed. ).
f.
fraudem
popełniać;
committere.
g.
peccatum peccato
na grzech odpowiedzieć grzechem; peccatum suum
alterius peccato addere
GALL p. 422 : illud ... multum sibi nocuit, cum peccato peccatum a-uit.
2.
udzielać czegoś, użyczać, nadawać, dawać;
praebere, offerre,dare
auxilium pro aliqua re
(
*KodKWil I
p. 109, a.
1422)
; consilium alicui
(
NIC. BŁ. Serm. II
p. 111
)
; vim creditivam litteris (
StPPP IX
p. 157, a.
1495)
; confirmationem villis (
*KodMaz(K)
p. 133, a.
1198),
gratiam
(
KodWp III
p.500, a.
1380)
; honorem alicui
(
PEREGR.
fol. 132a
;
ROYZ. I
p. 284
v.
; 66); lucem litterarum dictis (
CALLIM. Hist.
p. 20
)
;
;
opem et defensionem (
KodMaz(K)
p.357, a.
1231)
;
patrocinium iustitiae alicui
(
ŁASKI ComPriv
fol. 16a
)
,praemium (
CodEpIII
p. 15,
1447)
, veritatem rei subscriptae (
DyplMog
p. 13, a.
1239)
,
visum alicui (
GALL
p. 398
)
; aliquid obtutibus
przywieść przed oczy, pokazać; facere,ut aliquid in
conspectu sit, ostendere
KodMaz(L) p. 40 (a. 1319) : ut ea que ... ordinantur ... si per obliuionem decidant, per literam scripti caucione obtutibus a-ta ... rursus ad memoriam valeant renouari.
N.
iuncturas:
a.
admissionem, annuentiam, assensum, consensum
(saepissime),
voluntatem (ad aliquid, super aliqua re, alicui rei, ut aliquid fiat)
udzielić na coś swojej zgody, swego pozwolenia; assentiri alicui rei, aliquid probare
KodMp II p. 47 (a. 1232) : ad peticionem fratris nostri ... consensum a-ntes.
Lites I p. 238 (a. 1339) : et ipsi suum assensum a-erunt et consensum expresse.
Dogiel I p. 540 (a. 1396): super quibus ... articulis ... nostram voluntatem a-ntes ipsa rata atque firma tenere promittimus.
CodSil I p.73 (a. 1398) : consensum nostrum iustis precibus ... Pauli ... unanimiter a-uimus.
Tom. II p. 6 (a. 1512) : voluntatem a-eatis, ut ... propulsentur pericula sc.)
b.
auditum, aurem, -es (accommodas, patulas), aurem exauditionis
alicui
vel
alicui rei (petitioni)
przychylić ucha,wysłuchać; aurem
praebere, audire
GALL p. 450 : Bolezlavus ... aurem correctoribus non a-uit.
KodWp II p. 2 (a. 1288) : ipsorum postulacionibus tamquam iustis ... aures accomodas a-ntes.
CodEp III p. 21 (a. 1447) : suis precibus piie exaudicionis aurem a-ndo.
c.
fidem (creditivam, credulam, indubitatam, plenam, plenariam,
credentiae plenam) alicui
rei, ad aliquid, alicui in aliqua re
dawać wiarę komuś lub czemuś, wierzyć, ufać;
credere, confidere alicui vel alicui rei.
Eodem sensu etiam
credulam alicui rei, credulitatem in aliqua re, credulitatis consensum,
fiduciam alicui
ArPrawn X p. 470 (a. 1415) : quatenus dignemini credulam a-re literis nostris.
*JAC. PAR. II p. 126 : si narretur, vix forte credulitatis consensus a-retur.Cf. KodKKr I p. 47 (a. 1253), *CodVit p. 985 (a. 1409) .
3.
zachowywać;
servare
Tom. III p. 260 (a. 1514) : tantam in rebus sibi mandatis obeundis explicandisque moderationem a-uit, ut etc.
Inst. p. 134 : (puer regius ) in omni corporis motu urbanitatem a-eat, rusticitatem exterminet.
IV.
1.
alicui
należeć do kogoś,być u kogoś,przy kimś; ad aliquem pertinere,apud aliquem esse
PP III p. 40 (a. 1434) : plus michi ... a-uerunt ([sc. panni)], quam … Augustino, et racione istius sum propinquior.
N.
locut.:
alicui auxiliis, cum servitio
pomagać komuś, służyć;
alicui auxilio esse,
servire
*PreussUB I 2 p. 349 (a. 1290) : nobis ... cum servitio unius dextrarii et duorum sagittariorum debeat a-re.
*Somm. I p. 807 (a. 1359) : debebunt ... efficacibus auxiliis a-re.
2.
iur.
iurisdictioni
stawić się w sądzie?
in iudicio comparere?
TPaw III p. 457 (a. 1399) : erga Johannem comparuit … sed ipse iuridicioni non a-uit super eo ... coram ... iudice.Cf. ib. IV p. 743 .