Ogólne
Pełne hasło
Więcej

BOS

Gramatyka
  • Formybos
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęskiżeński
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. wół lub krowa
    • 2. ciołek
    • 3. byk
    • 4. + silvestris bawół
  • II. transl.
    • 1. tzw. wół opolny, tj. obowiązek związku opolnego do uiszczania daniny w wołach
    • 2. tzw. powołowe, danina wymierzana według ilości wołów używanych do uprawy roli
    • 3. (na Rusi Czerwonej) tzw. powołowczyzna, danina w formie wołu od gospodarstwa kmiecego, składana na rzecz pana co określoną ilość lat

Pełne hasło

BOS, bovis m. et f.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
[acc. sg. bovum: KsgMaz I p. 138 (a. 1413) . nom. pl. bovi: StPPP XI p. 99 (a. 1524). gen. pl. bovium: KADŁUB. p. 19 . bobum: AGZ XI p. 13 (a. 1424) . bovum: ArPrawn IV p. 257 (a. 1347) ; StPPP VIII p. 342 (a. 1389) ; ib. p. 376 (a. 1394) ; ib. p. 560 (a. 1398) ; ib. p. 833 (a. 1400) ; KsgPrzem I p. 137 (a. 1425) ; CodEp II p. 327 (a. 1434) ; AKapSąd II p. 119 (a. 1440) ; KsgPrzem II p. 11 (a. 1446) ; AGZ XII p. 219 (a. 1452) ; StPPP XII p. 438 (a. 1508). ;abl. pl. bovibus: PrPol p. 46 (a. 1400) ; KsgMaz II p. 55 (a. 1424) ; AGZ XIII p. 244 (a. 1447) ; ib. XV p. 378 (a. 1499) . bovis: KsgGrWp I p. 184 (a. 1393) ; TPaw IV p. 103 (a. 1403) ; KsgMaz II p. 28 (a. 1424) ; KsgPrzem I p. 137 (a. 1425) ; StPPP XI p. 286 (a. 1550). ;]
I. propr.
1. wół lub krowa; Bos Taurus Linn. (mas vel femina). Delectus appositionum arator, aratorius, armentalis ( PomnLw II p. 44, a. 1407 et saepius), incrassatus ( RachJag p. 540, a. 1419) , inpinguatus ( ib. p. 39, a. 1390) , iugalis ( Visit. p. 708, a. 1557) , laborativus ( RachJag p. 234, a. 1394) , laborator ( AGZ XIII p. 62, a. 1438) , laboriosus ( StPPP VI p. 349, a. 1527) , raedarius (( ib. VII p. 52, a. 1497 ; ib. p. 35 . ;
N. glossam Pol.
AGZ XVIII p. 520, a. 1494 : duos b-es redarios alias «woschnyky».
Cf.
ib. p. 367, a. 1495 : pro duobus b-bus alias «voschnyky»).
N. in statutis Casimiri Magni (saec. XIV medio) saepissime
boves
loco pignoris accipi scribuntur. N. locut.
ager ad duos (quattuor, sex etc.) boves pole, które można zaorać dwoma (czterema itd.) wołami; qui duobus (quattuor sim.) bubus exerceri possit, cf. Eodem sensu campus unius bovis :
StPPP VIII p. 368 (a. 1394) : Martinus ... non expectans finem cause ... recessit a iudicio, quare iussimus scribere super ipsum campum unius b-is etc.
2. ciołek; vitulus
ZabDziej I p. 101 (a. 1479) : Nicolaus ... astitit coram iudicio banitho ... pro b-e alias «o czyelcza».
IANIC. p. 6, v. 54 [(liber Ianicii loquitur)]: utque tuus (sc. Samuelis Maciejowski, episcopi Cracoviensis, qui in stemmate vitulum, Pol. Ciołek, coloris rubri in campo albo gerebat ) credar, coetuque agnoscar in omni, quem geritis, rubrum da mihi ferre b-em.
3. byk; taurus (non nisi de constellatione)
CRIC. p. 5, v. 2 : ora, quam vaga septeno circuit Ursa B-e.
4. silvestris bawół; Bos buballus Linn.
KodMaz(L) p. 111 (a. 1391) : in medio ... clipei caput coronatum b-is silvestris in naribus circulum habens.
GLr I p. 444 .
II. transl. tributorum quorundam appellationes
1. tzw. wół opolny, tj. obowiązek związku opolnego do uiszczania daniny w wołach; bos, qui a vicinia quae vocabatur (cf. s. v. ) praestabatur
KodWp I p. 199 (a. 1242) : dedimus (sc. dux ) eis monachis vaccam et b-em in perpetuum, que pro usu nostre mense de ipsorum vicinia annuatim pertinebat.
DyplMog p. 27 (a. 1278) : eximentes ipsius praedii possessores ... ab omnibus Polonicis servitiis et vectigalibus, sive illud sit «prevod» vel «povos», «strosa» vel «stan», bos, vacca vel ovis.
KodWp II p. 5 (a. 1288) : prefatam hereditatem ab omni solucione facimus libe ram et immunem, vedelicet a «naraz» ... a «podvorove», a b-e et vacca, ab «opole» etc.
Ita saepissime usque ad saec. XIV.
2. tzw. powołowe, danina wymierzana według ilości wołów używanych do uprawy roli; vectigal, quod secundum boum aratorum numerum solvebatur
KodPol III p. 9 (a. 1170-1176): addens insuper hominibus omnibus S. Johannis libertatem omnium tributorum vel seruitiorum, quae more Polonico ab alijs rusticis fieri solent ... ne ... b-es soluant.
KodMp I p. 17 (a. 1228) : constituimus, ut ipsi nec solutioni de b-bus subiaceant etc.
3. (na Rusi Czerwonej) tzw. powołowczyzna, danina w formie wołu od gospodarstwa kmiecego, składana na rzecz pana co określoną ilość lat; (apud Ruthenos Rubros)bos, qui domino terrae certis quibusdam annis a colonis solvebatur
AGZ XII p. 135 (a. 1445) : eciam b-es alias «powolczysny» obligat se de kmethone in bonis puerorum non capere.
Ib. p. 181 (a. 1448) : frater senior debet recipere per b-em «powolowczyzna» de eisdem bonis infra spatium quinque annorum semel et non plus.
Ib. p. 219 (a. 1452) : intromissionem in villam ... cum exaccione b-um, morticyniis, campis, agris.
Ita in AGZ saepissime, semel etiam in ZabDziej III p. 112 (a. 1491). Cf. BOVALIS II BOVARIUM BOVINALIS BOVINUS α.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)