Ogólne
Pełne hasło
Więcej

ASCENSUS

Gramatyka
  • Formyascensus
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajmęski
Znaczenia
  • I. propr.
    • A. abstr.
      • 1. wstępowanie, wznoszenie się
      • 2. podróż w górę rzeki
      • 3. wyruszenie (zwł. na wojnę)
    • B. concr.
      • 1. dostęp, zbocze (jakiegoś wzniesienia)
      • 2. stopień
  • II. transl.
    • A.
      • 1. wyniesienie, wywyższenie
      • 2. + ad aliquam dignitatem dostąpienie jakiejś godności
      • 3. eccl.przejście na wyższe stanowisko (zwł. w piastowaniu beneficjów kościelnych)
    • B.
      • 1. phil. phil. dowodzenie indukcyjne
      • 2. gramm. stopniowanie

Pełne hasło

ASCENSUS, -us m.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • Dc.
  • A.
  • N.
[abl. sg. ascenso:
MPH III p. 201 (a. 1416) : Lithwani ... in ascenso eiusdem Vistulae igni ... cuncta consumentes.]
I. propr.
A. abstr.
1. wstępowanie, wznoszenie się; actus ascendendi.
Opp.
descensus.
Constr.
a. abs.
b. sq. gen. obiectivo, v. gr. equi ( ŁASKI ComPriv fol. 258a ), gradus ( MPH III p. 268, a. 1369). c. sq. in c. acc. d. sq. ad. e. sq. per:
CracArt V p. 65 (a. 1509) : a-us et descensus per gradus omnibus liber.
N.
α. mentis in (ad) Deum:
NIC. BŁ. Serm. I p. 79 : oratio non est aliud nisi a-us mentis in Deum (cf. ib. p. 401 et JAC. PAR. Serm. fol. 147b).
DŁUG. Op. p. 257 : spiritus ... elevationem ac a-um mentis iucundum in divini degustationem dulcoris.
β. diluculus wschód słońca; solis ortus
RFil XXXIII p. 154 (a. 1471) : a-u diluculo «od początką swytanya».
γ. maximus najwyższe wzniesienie (słońca) na sklepieniu niebieskim; solis in caelo summa elevatio
GŁOG. Alex. I fol. 43a : in festo Viti sol est in maximo a-u.
δ. vaporalis parowanie; aquae respiratio
DŁUG. Hist. I p. 93 : liquor ... vaporali a-u in summum evadebat.
N. locut.
aquam in ascensum ducere spiętrzyć wody; exaggerare
AGZ II p. 96 (a. 1433) : potestas aggerem ... in altitudinem erigere, aquasque causa maioris latitudinis ipsarum piscinarum pro libito suo ducere in a-um.
2. podróż w górę rzeki; adverso flumine navigatio
*CodVit p. 860 (a. 1429) : duodecim naves illos fustes in a-u attingentes.
PP II p. 201 (a. 1450) : mercator a-um et descensum per Wyslam cum mercibus suis in nauibus de Nyeschawa versus Cuyaviam fecerat.
Inde formula
in ascensu (per, versus ascensum) fluvii w górę rzeki; adverso flumine
KodMaz(K) p. 332 (a. 1230) : dedi ... hospitali Sancte Marie ... territorium ... per a-um Ose usque ad terminos Prucie.
KodWp I p. 288 (a. 1253) : Wartam in a-u unum milliare et in descensu ... pro piscatura ... concedimus.
SammlUB p. 35 (a. 1258) : quotquot rivi ... versus a-um Pregore ad ... dimidium miliare ... fluxerint.
3. wyruszenie (zwł. na wojnę); profectio (praec. ad bellum)
AGZ XIV p. 173 (a. 1445) : si autem fuerit arduus a-us ad bellum contra inimicos, extunc ad quatuor septim(anas) debebit cum ipsa reformari.
*Tom. V p. 393 (a. 1521) : nam incertum adhuc est hacne an altera parte Danubii hostis a-um et progressum contra nos moliatur.
B. concr.
1. dostęp, zbocze (jakiegoś wzniesienia); locus,per quem ascenditur.
2. stopień; gradus.
N. glossam Pol.
GLb p. 9 : a-us «wstopyen».
N.
siedzenie; sella
COPERN. Rv. p. 122 : stella in a-u medio Cassiopaeae.
II. transl.
A.
1. wyniesienie, wywyższenie; elatio,auctio
*CodVit p. 884 (a. 1429) : fortuna tuis plaudit a-bus.
DŁUG. Hist. IV p. 575 : indignum iudicantes, ut vir parum in republica meritus tam subitum ... haberet a-um.
N. in imagine
monetae :
DŁUG. Hist. IV p. 579 : non infitior equidem ... monetam nostram nunc in pondere esse, sed quanto maiorem a-um eius video, tanto maiorem casum. ... ei ... auguror.
Inde
2. ad aliquam dignitatem dostąpienie jakiejś godności; dignitatis accessio
CodEp I 1, p. 140 (a. 1444) : post patris vestri ad dignitatis regiae a-um.
DŁUG. Hist. I p. 376 : a-um ad quaelibet ecclesiastica officia ... interdixit.
N. sq. gen.
JAC. PAR. II p. 119 : gradatimque ad a-um artium, philosophicae et theologicae facultatis usque ad apicem summi magisterii in sacra theologia me vocavit.
3. przejście na wyższe stanowisko (zwł. w piastowaniu beneficjów kościelnych); promotio in officiis gerendis (praec. eccl. )
PommUrk IV p. 300 (a. 1308) : quod a-us ad prebendas ... in prebendis huiusmodi adoptandis conquiesceret.
ArLit I p. 6 (a. 1421) : ordo autem illius prepositure fiat semper per a-um incipiendo a iunioribus usque ad superiores iuxta vocationem ad collegium.
Ib. p. 13 (a. 1421) : de ordine et a-u magistrorum collegii in beneficiis, comodis et aliis proventibus.
N.
in optando :
ArHist X p. 363 (a. 1337) : sub pena privationis ville et a-us in optando.
Cf. ASCENDO II B 2.
B.
1. phil. dowodzenie indukcyjne; inductio
GIEŁCZ. p. 19 : quod fiat bonus a-us, id est ex descendentibus descense formalis illatio, vt dicendo ‛iste homo est animal et iste homo est animal’ et sic de aliis, ‛ergo omnis homo est animal’; et iste a-us nihil aliud est quam argumentatio inductiua.
Cf. ASCENDO II D .
2. gramm. stopniowanie; gradatio.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)