- F.
- Th.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
[
ind.
perf.
act.
admissit, admissimus, admisserunt
ZabDziej I
p. 105 (a.
1481)
:
ideo admissit superscriptionem suam
Indrych;
AGZ II
p. 50 (a.
1403)
:
petitiones ad exaudicionis gratiam admissimus;
ArPrawn VIII
p. 93
(a. 1405)
:
sub specie iuramenti admisserunt;
3.
sg.
con.
perf.
act.
?
admiterit
AGZ VI
p. 189
(a. 1478)
:
sin autem non protegeret et ob hoc in ius terrestre ... citari admiterit;
part.
praes.
admittantes
CodEp II
p. 390 (a.
1439)
:
ad iusticiam eum … non
admittantes.]
I.
aliquem
(etiam de animalibus):
dopuścić,
wpuścić,pozwolić wejść lub zbliżyć się; aliquem
immittere,aditum
praebere,intrare permittere.
1.
propr. do jakiegoś
miejsca; ad aliquem
locum.
Constr. :
a.
c. ad.
b.
c. in
sq.
acc.
c.
c. in
sq.
abl.
OSTR. p. 125 : congruum erit, ne tantus monachorum ... exercitus ... in urbibus a-atur.
DŁUG. Hist. III p. 50 : Przemek ... ecclesiam ... Posnaniensem incastellavit praesidiumque in ea hostile a-sit.
d.
abs.
2.
transl. do
jakiegoś grona;
ad aliquam
societatem.
Constr. :
a.
sq.
in.
b.
sq.
ad.
c.
sq.
dat.
ChrMP p. 487 : deprecans, ut sua obsequia recipere dignaretur, eum suis tributariis a-ns.
d.
abs.
3.
iur. do
posiadania czegoś;
ad aliquid possidendum
(hereditatem, ducatum, sortem)
;etiam addito:
ad possessionem
ArPrawn I p. 10 (a. fere 1400) : parati dictum Petrum a-re ad possessionem canonicatus et prebende dicte ecclesie.
AKapSąd II p. 72 (a. 1426) : ipsum ad possessionem a-sit et assignavit.
N. locut.
StPPP VI II p. 695 (a. 1399) : Dziuissius ... Machnam relictam Dziuissy ibidem a-sit ita videlicet, quod eadem relicta ubicunque in hereditate ibidem,α quidquid suum paratum circa conscientiam indicauerit, Dziuissius sibi debet assignare.
*Dogiel V p. 110 (a. 1399) : partes abolita iniuria et omni rancore dimisso huiusmodi dampnorum oblitae amicabiliter se a-ntes, cohabitantes et pertractantes, et sicut amicus amico communicant bona sua.
N.
constr. sq.
in
APozn I p. 242 (a. 1456) : domini ... a-erunt dominum Ioseph in eandem mediam domum in meliorationem ... ne domus ulterius fuit deserta.
DŁUG. Hist. I p. 508 : non ... quieturus, donec Sobieslaus ... in ducatus Bohemiae sortem a-ssus esset.
4.
ad praemium
KADŁUB. p. 111 : mors ... hominem non extinguit, set ad premium virtutis a-it.
5.
do jakiejś czynności,do pełnienia jakiejś funkcji; ad
aliquam actionem, ad fungendum
aliquo officio.
N.
α.
iur.
ad iusticiam
przyjąć usprawiedliwienie,pozwolić się komuś oczyścić z zarzutów;
excusationibus alicuius aurem praebere, excusare se sinere
CodEp II p. 390 (a. 1439) : contra quemlibet horum, qui essent nobis aut predicto regno suspecti ... debemus subitanee insurgere, ad iusticiam eum ... non a-ntes.
β.
eccl.
ad communionem ecclesiasticam
*KodKKr I p. 7 (a. 1186) : prohibemus ... ne parrochianos ... interdictos ... ad ... communionem ecclesiasticam ... quisquam a-at;ad divina
ConcPol V p. 262 (a. 1407) : procurans abortivum ad divina non a-atur;ad ecclesias cathedrales =ad dignitates in ecclesiis cathedralibus
ArHist VIII p. 363 (a. 1501) : plebei ad ecclesias cathedrales nullo modo a-antur.
N. constr.
sq.
ad
c.
gerund.
AKapSąd II p. 8 (a. 1414) : a-sit Jacobum ad triturandum decimam stantem de agris kmethoium.
6.
stanowić, dopuszczać samca do samicy; marem
gregis ad feminam admovere.
7.
Cf.
infra
IV 2 b.
II. aliquid
1.
propr.
alicui
dosłać, przesłać, włączyć; mittere ad aliquem, afferre,adiungere
Tom. XIII p. 229 (a. 1531) : de novis rebus mihi a-ssis maximas ago ... gratias.
KodUJ IV p. 134 (a. 1534) : quos ... citamus, ut coram nobis ... ad videndum ... census praedictos pro altari ... emptos a-i, incorporari ... ac inviscerari ... compareant.
2.
transl.
condiciones, excusationes, petitiones, preces
sim.
przyjąć,wysłuchać;
accipere, exaudire.
N. locut.:
α.
ad exauditionis gratiam, -as
(saepe),
ianuam, intra efficaciam exauditionis
*MPH II p. 11 (a. 1147) : orantes ut petitiones nostras ... intra efficatiam exauditionis a-atis.
AGZ II p. 50 (a. 1403) : petitiones ad exaudicionis graciam a-simus.CIOŁ. L
ib. I p. 191 : nedum preces nostras ... ad exaudicionis ianuam a-re voluit.
β.
in rationem
przyjąć do wiadomości; certiorem fieri
CodEp III p. 19 (a. 1447) : dignetur paternitas vestra ... cooperari, ut ea, que ... magister exposuit pro dicto concilio, antequam pro parte adversa facta fuit per regnum nostrum adhesio, sibi in rationem a-antur per dictum nuncium.
3.
a.
in animum
brać sobie do serca; aliqua re commoveri
Tom. VIII p. 333 (a. 1526) : neque ideo gravius quidquam de mte ... dicitur ... unde eam rem tam in animum a-renon deberet.
Ib. XII p. 195 (a. 1530) : cum ... nemo calamitates nostras benevolis inspiceret oculis et in animum a-ret.
b.
cordi, in pectus, in credulitatem
uwierzyć komuś lub czemuś; credere alicui vel alicui rei,alicui tribuere fidem
CodVit p. 938 (a. 1430) : que omnia a-re cordi nostro non possumus, ut ita procedant, ut famantur.
CodEp III p. 17 (a. 1447) : minime novitatem hanc indignam ... ad pectus alte tue prudencie ... a-as.
DŁUG. Hist. II p. 183 : in credulitatem rex Hungariae legatione Ruthenorum a-ssa filium transmittit.
4.
fisco
przejąć na rzecz skarbu; fisco subdere
DŁUG. Op. p. 527 : castrum ecclesiae ... ducali fisco ... a-re nitebatur.
III.
1.
dopuszczać coś wzgl. do
czegoś,przyjmować;
locum dare alicui rei,
recipere
ZABOR. p. 43 : illi (sc. ambitiosi ), quicquid proicit fortuna, avide a-unt.
DŁUG. Hist. V p. 398 : Thomyecz ... hostilem manum nihili pendens cladem ipsam, quam hostes pro summa vulgaverant victoria, a-sit.
Ib. IV p. 598 : vidi ... muliebrem personam ... in facie varias species a-ntem.Cf. AGZ VI p. 189
Inst. p. 103 : recentiores caere sigillum facillime a-unt.
CorpJP III p. 436 (a. 1519) : haec constitutio a-itur, quando Armenus alium Armenum vendiderit.
MIECH. p. 127 : illa sola beata foemina ([sc. Hedvigis)] in monasterio ... substitit nec lachrymas a-sit.
COPERN. Rv. p. 75 : una ejus superficies ... habeat ... latitudinem, quae sectionibus a-ndis sufficiat.
Ib. p. 305 : circumcurrentem ad diametrum minorem a-re rationem quam triplam sesquiseptimam.
N.
constr. sq.
ad
AKapSąd II p. 53 (a. 1420) : petente non a-i ad dictam suspensionem.
2.
zezwalać na coś,udzielać zgody; ermittere,concedere,sinere.
N.
locut.
iuncturas in manum
pozwolić założyć sobie szwy na rękę;
manum vulneratam consui sinere
AKapSąd II p. 657 (a. 1457) : intulit dicto Mathie clerico vulnus gravissimum ac enorme in manum, ita quod coactus fuit clericus ... sex iuncturas de arte cirurgici alias «haffti», quibus mederetur tanto cruento vulneri, in suam manum a-re.
Constr. :
a. alicui aliquid
(saepe
sq.
gerundivo)
KodWp II p. 10 (a. 1288) : nos Wladyssaus ... villam ... iure Teutonico collocandam ... magistro Wencesslao a-simus.
DokSul p. 334 (a. 1296) : abbati Suleiouiensi villas domus suae ... iure novo ... locandas a-imus.
N.
sine dat.
personae
APozn I p. 427 (a. 1469) : robora et ligna de ... silva ... dare et per eundem libere excidenda a-re tenebuntur.
b. alicui
sq.
inf.
DŁUG. LibBen I p. 505 : rex emere monasterio ... villam ... a-sit.
APozn II p. 204 (a. 1488) : fratres ... consenserunt et a-erunt dicto Caspar ... liberam habitationem cum ipsis habere in supradicta lapidea.
N. sine
dat.
personae
KodPol I p. 210 (a. 1354) : castra eciam ... in ... territorio Rzeschouiensi locare ... et firmare a-imus.
CodVit p. 195 (a. 1409) : Cruciferi promissis, litteris et sigillis quamvis ligant et involvunt homines, ipsa tamen implere non a-unt.
StPPP IX p. 106 (a. 1476) : homines ... presentes circa factum ... eum non a-erunt interficere.
DŁUG. Op. p. 255 : vini etiam usu repudiato rarissime de illo ... sumere a-bat.
c.
sq.
acc.
c.
inf.
KodPol II p. 124 (a. 1294) : Jacobus ... humiliter nos rogauit, ut ipsum ... hospitale ... edificare a-remus.
StP PP VI II p. 20 (a. 1377) : Derzco non a-ndo ipsum sanctam crucem tangere ... dixit.
d.
sq.
enuntiato obiectivo
KodMp II p. 238 (a. 1317) : a-imus eciam aduocato et posteritati … quod aduocaciam ... possint vendere.
StPPP VIII p. 653 (a. 1399) : a-sit, quod ... hoc totum ... Michael pro se obtinere habebit.
DŁUG. LibBen I p. 184 : tenentur autem regentes ... non a-re, ut aedificia stillent aut ruant.
e.
abs.
KsgŁawKr p. 138 (a. 1376) : quamdiu voluerint et a-erint.
ModlWW p. 32 (a. 1434) : et per tua gratissima suffragia michi famulo tuo … impetratur (-etur?) et a-atur.
3.
iur. zgodzić się
na coś,uzgodnić coś (o stronach); consentire
alicui rei (de partibus)
StPPP VIII p. 271 (a. 1388) : Rota: sic nos Deus adiuuat, quod Henricus a-sit et quod concordauerunt et hoc non compleuit.
TPaw IV p. 223 (a. 1410) : que venditio debet inviolabiliter observari sub vadio triginta marcarum ex utraque a-ssa parcium.
IV.
1.
aliquem
uznać w jakimś charakterze (np. za króla); agnoscere
(v.
g. aliquem regem)
StSyn III p. 5 (a. 1320) : duos tantum patrinos ... a-te.
SSrSil VII p. 35 (a. 1458) : opdium Yglow ... compulsum Georgium regem cognovit et a-sit.
Tom. I p. 54 (a. 1510) : post cujus mortem Fridericus dux ... ad magisterium per Cruciferos ... electus et per regem Joannem Albertum ... a-ssus fuit.
N.
constr.
pro aliquo
DŁUG. Op. p. 35 : non enim illius generis iudicium alium quam principem a-bat pro praeside.
2. aliquid iur.
t. t.
a.
uznać za ważne, przyjąć zatwierdzić; probare,ratum habere
KADŁUB. p. 96 : tam leges divine quam humane bonum dolum a-unt.
KodMp II p. 151 (a. 1281) : si ... dux ... nullam predictarum ordinationum uellet a-re.
KodWp III p. 100 (a. 1358) : heedem partes ... magestati nostre humiliter supplicaverunt, ut eandem permutacionem a-ntes dignaremur confirmare.
KodKKr I p. 299 (a. 1364) : quam ... commutacionem ... a-ntes approbamus.
Dicitur de admittendo:
commutationem
(cf.
),
condemnationem (AGZ III p. 256, a. 1488) , consuetudinem ( StPPP III p. 20, a. 1532) , donationem ( KodUJ I p. 108, a. 1415 ; APozn II p. 178, a. 1487 ;et saepius),dotationem ( KodUJ I p. 108, a. 1415) , erectionem ( ib. ),gratias ( PP II p. 9, a. 1455) , fundationem ( KodUJ I p. 108, a. 1515) , immunitates ( JusPol p. 250, a. 1438 ; PP I p. 17, a. 1447 ;et saepius),incorporationem ( KodUJ I p. 108, a. 1415), iura ( JusPol p. 250, a. 1438 ; PP II p. 17, a. 1447 ;et saepe),laudum ( KodTyn p. 301, a. 1439) , libertates ( JusPol p. 250, a. 1438 ; PP II p. 17, a. 1447 et saepe),litteram ( RHist LXIX p. 341, a. 1507) , locationem ( KodUJ I p. 108, a. 1415) , ordinationem (cf. supra; 246, 55; diploma a. 1468 ap. DŁUG. LibBen I p. 48 ) , permutationem ( KodWp III p. 100 cf. ), resignationem ( KsgŁawKr p. 297, a. 1396 ; KodUJ I p. 157, a. 1427 et saepissime),sententiam arbitralem ( KodTyn p. 301, a. 1439) , solutionem ( APozn II p. 263, a. 1494) , translationem ( KodUJ I p. 108, a. 1415).
N.
locut.
posito et non a-sso
KodUJ III p. 96 (a. 1482) : item dato, non tamen concesso, posito et non a-sso, quod praemissa non obstarent, prout de iure re verissima obstant ... adhuc dicta praetensa monitio debet cassari.
Syn. :
acceptare (
Dogiel I
p. 123, a.
1527)
; approbare (
KodKKr I
p. 299
cf.
supra 4
sq. et
saepius)
;
;confirmare (
KodUJ I
p. 108, a.
1415
et saepius);emulgare (
KodTyn
p. 301, a.
1439)
; gratificare (
KodUJ I
p. 108, a.
1415)
; ratificare (
KodUJ I
p. 108, a.
1415
et saepius);
recipere (
AKapSąd II
p. 99, a.
1437).
b.
uznać ważność czegoś wobec prawa; aliquid ius
ratumque agnoscere
AKapSąd II p. 115 (a. 1439) : in causa Johannis ... contra Laurencium ... procurator Laurencii ... produxit articulos elisivos in modum excepcionis, petens a-i.
ARect I p. 198 (a. 1483) : ad respondendum libello, dudum coram ... rectore oblato et, ut asseritur, a-sso.
AKapSąd III p. 168 (a. 1513) : petit procurator prefatorum nobilium rescriptum ad causam a-i.
Ib. p. 134 (a. 1509) : produxit certum rescriptum ex libro terrestri remissionem cause hic ad consistorium Plocense in se continens, petens per dominum a-i.
N. eodem
sensu
aliquem
AGZ XIV p. 39 (a. 1441) : quilibet ipsorum petebat se pro sua astiticione terminorum conservari et a-i.
V.
udzielić, użyczyć; conferre,
concedere
Kod Mp III p. 52 (a. 1342) : a-imus eciam ... scultetis alium loco ipsorum ... constituendi ... ad ... sculteciam regendam ... omnimodam facultatem.
AGZ XV p. 26 (a. 1457) : huic solucioni ipse Winniczski contulit alias «vziczil» vel a-sit terminum duarum septim.
N. locut.:
α.
consensum suum
wyrazić swoją zgodę;
consentire
StPPP IX p. 34 (a. 1431) : illa omnia recedo perpetualiter et consensum meum a-o vxori mee Margarete resignari
β.
plenam potestatem alicui in aliqua re
udzielić komuś prawa do ...; alicui facultatem tribuere
DŁUG. Hist. III p. 160 : quibus ... in admonendo se plenam rex potestatem a-serat.
γ.
potestatem alicui rei
nadać moc obowiązującą; aliquid
ratum esse iubere
AGZ XVI p. 416, a. 1493) : cui recognicioni ius potestatem a-sit et ligamen tribuit.
Syn. :
VI.
dopuścić się czegoś złego, popełnić; committere,
patrare.
Praeter crimina, facinora, scelera
dicitur de admittendo artes magicas (
CRIC.
p. 187
v.
17), defectus (
DŁUG. Hist. V
p. 562
)
, dolum (
KADŁUB.
p. 130
;
DŁUG. Hist. III
p. 241
)
;, libidines (
DŁUG. Hist. I
p. 358
)
, neglectum, neglegentiam (
DŁUG. Hist. IV
p. 227
;
AKap Sąd III
p. 119, a.
1508
;;
ARect II
p. 51, a.
1539)
, perfidiam (
DŁUG. Hist. II
p. 409
)
, scandala (
AKapSąd II
p. 707, a.
1502).
N.
locut.:
ex officio
w trakcie urzędowania;
fungentem officio
StPPP III p. 48 (a. 1532) : capitanei locorum de iniuriis ... suis vel capitaneatus sui subditis illatis respondere tum demum coram nobis debebunt, quando ex officio suo aliquid a-erint.
N.
constr.:
a. aliquid in se
DECIUS I p. 25 : Boleslaus facinora a nullo unquam ... principe commissa inse a-sit.
Ib.III p. 59 : Sigismundus comessationes potationesque supra quam naturae necessitas postularet in se ipsum nunquam a-sit.
b. aliquid contra aliquem
Tom. XIV p. 146 (a. 1532) : ne subditi nostri ... aliquid vicissim contra subditos maiestatis vestrae a-re cogantur;contra aliquid
MatPis II p. 16 (a. 1564) : ne quid forte praefatus Orzechowski contra iura sanguinis a-at.
VII.
iur.
i. t. dopuścić do jakiejś czynności prawnej (zwłaszcza przed sądem); permittere alicui potestatem alicuius actionis coram iudicio perficiendae
1. aliquid
a.
o sądzie; de iudicibus
AKapSąd III p. 347 (a. 1526) : in presencia dictorum liberorum ... allegandum, quia nunquam dabant decimum manipulum ipsi plebano nec volunt dare, habentes in hoc consuetudinem antiquam ... petencium eorum allegacionem a-i.
Ib. p. 72 (a. 1499) : petiverunt rmum dominum, qua tinus ... eosdem ad cautelam alias ad causam absolveret (ed. absolverent) allegataque a-eret (ed. admitterent) probare.
AKapSąd III p. 148 (a. 1510) : petivit intencionem suam ad probandum a-i.
StPPP III p. 30 (a. 1532) : quem ipse capitaneus pro damnis illatis in expedicione bellica tantum ... iudicare et probaciones actoris a-re ... tenetur.
KodUJ III p. 225 (a. 1504) : episcopus Cracoviensis praesentem processum in diocesi sua ad exequendum a-sit.
AKapSąd III p. 118 (a. 1507) : cautum est, ne processus peregrini ... exequantur, nisi ante omnia fuerint loci ordinario aut suo capitulo ... presentatiet a-ssi.
AKapSąd III p. 135 (a. 1509) : petens proposicionem suam a-i.
ArPrawn VIII p. 93 (a. 1405) : Clementis responsionem consciende sue sub specie iuramenti (iudices )a-erunt.
AKapSąd III p. 179 (a. 1514) : petens se absolvi et huiusmodi suam responsionem ad probandum a-i.
AKapSąd III p. 153 (a. 1511) : ipsorumque (scabinorum sc. )testificationibus creditur et testificationes eorum a-untur.
CodEp III p. 442 (a. 1497) : consules Premislienses testimonia ... Rutenorum ... non a-unt imo repellunt.
b.
o stronie; de parte
AKapSąd III p. 143 (a. 1510) : allegavit ... quod ... prefatus nobilis certa bona patrimonii sui ... patri dictorum puerorum dedit pro prefato debito eidemque intromissionem ad dicta bona a-sit.
ArPrawn I p. 266 (a. 1553) : prima vice introligacionem in bona ... non a-sit.
StPPP VII p. 19 (a. 1497) : si ... Iohannes ... praesumit iurare, quod ego sibi ipsum receperam violenter adolescentem, a-o sibi iuramentum.
AGZ XV p. 26 (a. 1457) : debuit ... Ianussium inpignorare pro istis pecuniis ipseque Ianussius nolens se a-re pignoracionem hodie pecunias ponebat.
DŁUG. Op. p. 636 : aut enim appellabit Marcissius aut replicationes a-et.
ZabDziej I p. 105 (a. 1481) : ideo a-sit superscripcionem suam.
2.
aliquem
AKapSąd II p. 667 (a. 1492) : ipsam a-sit (officialis sc. )ad iuratoriam et abiuratoriam caucionem, faciendo ... prefatas hereses et errores et omnem aliam heresim ... abiurare.
StPPP III p. 30 (a. 1532) : si actor id maluerit, reum ad iuramentum expurgatorium ... a-re tenetur (iudicium sc. ).
Ib.VIII p. 852 (a. 1400) : aduocatus penam XV contra Jaschconem ... pro eo, quod testes ad iuramentum ... super CCC marcis iurare a-sit.
AGZ III p. 256 (a. 1488) : quod (memoriale sc. ) iudicium recepit et ministerialem ad firmam pignorationem a-sit.
AKapSąd III p. 10 (a. 1457) : Petrus replicando petivit se a-i ad probandum.
Ib. p. 57 (a. 1488) : dictus ... plebanus petivit se ad probacionem a-i allegatorum suorum.
DŁUG. Op. p. 35 : obtulit se ... episcopus contractum ... testibus ... probaturum in eamque sententiam decreto regis facile a-ssus, testes apud tribunalia regis recitat.
Lites I p. 94 (a. 1339) : iudices ... noluerunt recipere iuramenta dictorum testium nec a-re eos m testimonium.
VIII.
liberum
et
abs.
uwolnić,zwolnić; dimittere,
liberare
AKap Sąd III p. 231 (a. 1430) : eos de dictis decimis ... liberos a-sit.
ZabDziej IV 1 p. 106 (a. 1559) : Kusma ... providum Ihnat... de foeno, quod emerat apud Maruskam ..., liberum pronunciavit a-sitque.
Constr. :
a. de aliqua re
cf.
sq.
b. circa aliquam rem
PrPol p. 316 (a. 1399) : visa iusticia, ipsum Stanislaum circa omne ius milicie a-simus.
IX.
Singularia.
1.
iur.
a. ad ius
α.
wydać decyzję według prawa; sententiam legi
congruentem dicere
StPPP IX p. 24 (a. 1423) : domine iudex, a-as ad ius, si Zauissius est lucratus rem istam, quod non per prolocutorem suum rogauit, sed per se.
β.
pytać sądu; iudices
interrogare
ib.
p. 218 (a. 1428) : nobilis Ioannes ... voluit audire condictum alias «przypowyeszcz» a parte, hoc est a nobili Nicolao ..., et audiendo a-sit ad ius, si habet habere ad duas septimanas.
b.
iudicio
poddać się wyrokowi sądu; iudicum sententiae
parere
RHist XVII p. 190 (a. 1437) : venit ad ius et dixit: volo pati ius et a-o iudicio pro omnibus causis et iniuriis.
c.
ad solvendum
wezwać do zapłaty wobec sądu; petere,ut debitor coram iudicibus pecuniam solvat
ZabDziej III p. 125 (a. 1491) : qui ... arbitri lites inter partes per prius motas singulas extinxerunt et suffocaverunt salvis dictis tribus marcis cum media solvendariis sibi dne actrici, petens eundem ad solvendum a-i.
2.
equum
popuścić cugli koniowi;
frena dare.
3.
w znaczeniu zupełnie niejasnym;
sensu admodum obscuro
ZabDziej I p. 175 (a. 1419) : eodem iudicio veniens quedam mulier Dorotha nomine palam recognovit, quia ei facta est solutio totalis, quid factum fuit, quod a-ssa fuit puerum, et inculpaverat filium Gorilo Adam, qui palam recognovit, quia ei satisffactum est et debet esse liber eviterne, quod Gorilo suo solido confirmavit.