- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
Tom. I p. 176 (a. 1511) : ne in manus custodium incideret.
TPaw I p. 46 (a. 1503) : pro salariis equisonum seu c-ium.generis f. cf. infra 1552,44 sqq. atque
STOB. Aret. fol. f IIIa : leges, quarum ipsa iustitia est custos et obseruatrix.]
I.
propr. (et interdum meton.) stróż, strażnik;
qui custodit, vigil.
N. glossas Pol.
CorpJP III p. 221 (a. 1512) : c-es granicierum alias «pobrzeżniki» in terra Haliciensi.
RachBon II p. 109 (a. 1545) : c-bus alias «schopnemu» in Usczie pro 2 quartalibus dati sunt floreni.
GLcerv p. 520 : c-os «stróż».
Syn.
conservator (
StPPP III
p. 43,
a. 1532)
.
Inter permulta custodum genera distinguuntur
1.
saec.
XIII coloni oneribus quibusdam iuris ducalis obnoxii
a.
stróże, chłopi obowiązani do pilnowania dworu księcia w czasie podróży; coloni, qui curiam ducis iter facientis custodiebant
CodSil(M) I p. 254 (a. 1203) : eiusdem ville homines ... si me Hernicum Barbatum ducem iuxta transire contigerit, duo plaustra dent et duos c-es.
Ib. p. 268 (a. 1204) : in itinere ducis currus duos et c-es duos de toto circuitu conductumque militarem debent habere.
KodMp II p. 106 (a. 1256) : coloni ... c-es curie nostre (Boleslai ducis ) nunquam dare tenebuntur.
KodPol I p. 94 (a. 1275) : omnes incole ... «prevod» ducere non debent, nec c-em dare.
b.
pl.
villarum, silvarum, subditorum
tzw. gajownicy, specjalna służba do pilnowania lasów przed poddanymi, mieszkającymi po wsiach; ministri, qui silvas a colonis rura incolentibus custodiebant (ad rem cf.
K. Buczek, Stróże, studium z ustroju
społ. Polski wczesnofeudalnej, Roczniki dziejów
społ. i gosp.
XIX 1957
pp. 11—47)
KodKKr I p. 56 (a. 1254) : uille ecclesie Cracouiensis sunt libere ... a c-bus villarum (cf. p. 58).
DokKujMaz p. 188 (a. 1255) : c-es syluarum debent esse, qui dicuntur «gaiownici», tam ducales quam episcopales, sed ducales colendam apud asscripticios non accipient, sed eos cum ad ipsos venerint, in expensis ... procurabunt; liberi uero homines... c-es subditorum episcopales et ducales equaliter in expensis et colenda procurabunt.
KodMp I p. 125 (a. 1284) : ab his seruicijs et exactionibus, scilicet ... a c-bus uillarum et ab omni castro ... sint totaliter absoluti.
KodWp II p. 97 (a. 1297) : ibi resident nostri venatores seu silve c-es.
c.
pl.
castrorum
tzw. posada, tzn. dostarczanie przez chłopów załóg do grodów w czasie wypraw wojennych; onus castra praesidiis muniendi, quod colonis imponebatur, cum milites ad bellum profecti aberant (ad rem cf.
K. Buczek op. cit.
p. 35)
PommUB p. 390 (a. 1288) : a c-bus castrorum, quod «possada» nuncupatur.Cf. CUSTODIA I A 1 b.
d.
castorum
bobrownicy, służba, która strzegła i eksploatowała gony bobrowe; ministri, qui castorum habitacula custodiebant castoresque duci suppeditabant (ad rem cf.
K. Buczek, Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej, Wrocław—Kraków 1958, p. 42 sqq.)
*KodWp I p. 12 (a. 1136) : Nir ... cum castoribus et eorum c-bus, cum piscatoribus et villis eorum tantum archiepiscopo pertinet.Cf. CA STORARIUS.
e.
equorum
koniarze, poddani niewolni, mający pieczę nad końmi książęcymi; servi, quorum curae equi principis commissi erant (ad rem cf.
K. Buczek op. cit.
p. 29—33)
KodWp IV p. 10 (a. 1280) : et canum nostrorum ductores aut equorum nostrorum c-es non recipiant neque pascant coloni.
CodSil XIV p. 53 (saec. XIV in.) : in Scoczenicza villa domini morabantur pistores, c-es equorum et coci.Cf. CONARII.
2.
strażnik czuwający nad bezpieczeństwem w mieście; vigil urbanus
KodKrak I p. 44 (a. 1366) : pecuniam vigilialem, que pro circulatoribus seu c-bus ciuitatis Cracoviensis ... ab vna quaque domo colligitur.
3.
eccl.
t.t.
a.
kustosz, prałat kapituły (katedralnej lub kolegiackiej); munus et dignitas in capitulo ecclesiae cathedralis vel collegiatae
KodKKr I p. 2 (a. 1167) : in ipsa ciuitate Kracouiensi presentibus personis eiusdem ecclesię, uidelicet ... Arnoldo archidiacono ... c-e Hannibalo.
KodPol I p. 18 (a. 1207) : ego Henricus c-os consensi et subscripsi.Ita saepissime.
Constr.
α.
abs.
ut
sq. et saepius,
β.
sq.
gen. ecclesiae alicuius (
KodWp II
p. 16, a. 1299
et passim).
γ.
sq.
adi.
,
v.
gr. cathedralis (
AKapSąd III
p. 184,
a. 1515),
sed plerumque
adi.
a nomine urbis formato,
v.
gr. Cracoviensis (
StPPP VIII
p. 284,
a. 1388
et saepius), Gneznensis (
ib.
p. 751, a. 1399
et saepius), Kielciensis (
KodMp I
p. 15, a. 1212)
, Lanciciensis (
ib.
), Plocensis (
AKapSąd III
p. 11,
a. 1457
et saepius), Posnaniensis (
Tom. XV
p. 776, a. 1533)
, Sandomiriensis (
IANIC.
p. 300
)
, Visliciensis (
StPPP VIII
p. 202, a. 1386
et saepius) etc.
b.
kustosz, godność w zakonie męskim;
munus atque dignitas apud religiosos
Lites I p. 45 (a. 1321) : fratribus Francisco priore Poznaniensi Ordinis Fratrum Predicatorum, Wirchoslao c-e provinciali, Michaele gardiano Wladislaviensi Ordinis Fratrum Minorum.
PrzywKr p. 8 (a. 1364) : frater Eryk c-os domus Mechouiensis.Ita saepius.
N.
custos custodum
in Ordine Fratrum Minorum
KOMOR p. 363 : c-os c-um electus fuit frater Bernardinus.
c.
(generis f. ) zakonnica opiekująca się wyposażeniem kościoła klasztornego;
praefecta sacrario apud moniales
KodKKr I p. 90 (a. 1263) : in presencia ... Wencezlaue priorisse ... Voyzlaue c-is.
DŁUG. LibBen I p. 243 : Piechnam abbatissam, Hedvigim subpriorissam, Helenam cantatricem, Barbaram c-em totumque conventum sanctimonialium.Cf. CUSTODA CUSTODISSA CUSTRIX CUSTOSSA.
II.
nat.
acervi
żmijowiec zwyczajny; Echium vulgare Linn.
GLr I
p. 276
.