Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CORNU

Gramatyka
  • Formycornu
  • Etymologiaa. 1535 : cum cornuis cervorum.
  • Odmiana -us
  • Część mowyrzeczownik
  • Rodzajnijaki
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. cornu animalium (v. gr. vaccarum, cervorum)
      • α. + cornuum exactio vectigal, quod de pecude solvebatur
      • β. pl.
    • 2. materia cornea.
    • 3. buccina.
  • II. + montis ripae silvae horti pannicidarum camerarum acies arcus (ballistae altaris crucis stellae mitrae episcopalis capitis latus extremum, angulus
  • III. transl.
    • A. concr.
      • 1. aciei instructae pars, quae extremum latus occupat.
      • 2. ager in acutum desinens
      • 3. episcopi mitra
      • 4. vas in acutum desinens (scyphus, pyxis), olim fortasse ex ipso animalis cornu factum
    • B. abstr.
      • 1. ferocitas, audacia, arrogantia, superbia.
      • 2. vis, potentia.
      • 3. abundantia.

Pełne hasło

CORNU, -us n.
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • BJ.
  • A.
  • N.
[gen. sg. cornus nusquam occurrit, cornui cf. infra 1340, 38. gen. pl. cornuorum cf. infra 47. cornium:
StPPP II p. 248 (a. 1420) : de ... clenodio duorum cornium pisancinorum (i. e. bisontinorum ).
Ib. infra de ... clenodio duorum cornium ceruorum.
dat. -abl. pl. cornubus: ZapHer p. 21 (a. 1451) ; AAlex p. 210 (a. 1502) ; RachWaw p. 226 (a. 1536), cf. Th. IV 963, 7. cornis:
StPPP I p. 232 (a. 1388) : pro cornis vacce.
cornuis: CracArt V
p. 314 (a. 1535) : cum cornuis cervorum. Cf. Th. IV 963, 6.]
I. propr.
1. róg (zwierząt); cornu animalium (v. gr. vaccarum, cervorum).
N. glossam Pol.
ArHist III p. 311 (a. 1414) : c-a cerui wlgariter «gelene porosze».
N.
α. locut. cornuum exactio podatek od bydła; vectigal, quod de pecude solvebatur
AAlex p. 210 (a. 1502) : in Oswiaczimensi terra ... c-orum exactio erat constituta.
Simili sensu
de cornubus ( ib. ).
β. cornu cervi ustum in arte medica adhibitum GLr I p. 447 . Occurit plerumque (praec. pl. ) in descriptionibus insignium nobilium, v. gr. agni (agnina: StPPP VIII p. 547, a. 1398 ; ib. VII p. 290, a. 1404 et saepius), bisontina (cf. ), cervi (cervinum, cervina: ArPrawn VIII p. 103, a. 1409 et passim).
N.
planum quod in ipso clipeo depictum est, opp. cornutum, quod ex corona super clipeum posita exstat
DŁUG. LibBen II p. 340 : deferens unum cornu planum, alterum cornutum ex corona gens Biberstein.
2. róg jako materiał; materia cornea.
N.
kość słoniowa? ebur?
AKapSąd I p. 414 (a. 1455) : asser ... in cuius medio ymago ... Christi ... et Ewangeliste de c-bus facti.
Cf. Th. IV 967, 25 sqq.
3. róg jako instrument muzyczny; buccina.
II. meton. skraj, róg, kąt, występ; latus extremum, angulus , v. gr. montis ( AGZ XVI p. 25, a. 1465) , ripae ( PommUrk IV p. 136, a. 1304) , silvae ( ib. p. 207, a. 1305 ; AGZ XIX p. 536, a. 1480) , horti ( ŁASKI LibBen I p. 164 ), etiam pannicidarum camerarum (syn. acies : KsgKaz p. 371, a. 1397). Praeterea arcus (ballistae : AGZ XV p. 44, a. 1466) , altaris ( KADŁUB. p. 192 et saepius), crucis ( ZapHer p. 3, a. 1407 : crucem cum octo c-bus wlgariter «hosmorog»), lunae, semilunii ( StPPP VII p. 471, a. 1492 ; CRIC. p. 116, v. 3 ), stellae ( DŁUG. Op. p. 570 ) , mitrae episcopalis ( CRIC. p. 161, v. 1 ), etiam capitis ( MatRef p. 31, a. 1574 : vulnus cruentum in c-u capitis partis dextrae ).
III. transl.
A. concr. de variis rebus, quae cornus formam referunt
1. skrzydło wojska; aciei instructae pars, quae extremum latus occupat.
2. klin gruntu; ager in acutum desinens
PommUrk IV p. 136 (a. 1304) : in c-u, ubi fluvius Kregenyk influit fluvium Regelitz.
ArSang V p. 193 (a. 1527) : quercus ... in c-u seu angulo Trawne Kasziszka.
3. infula biskupia; episcopi mitra
PommUrk VI p. 29 (a. 1321) : arborem signatam c-u et baculo episcopali.
4. spiczasto zakończone naczynie (czarka, słoik); vas in acutum desinens (scyphus, pyxis), olim fortasse ex ipso animalis cornu factum
RachJag p. 165 (a. 1393) : aurifabro ... a labore vnius c-ui regalis ... et pro reformacione cantri magni argentei.
Ib. p. 218 (a. 1395) : cantaros, c-a, scultellas, cupcos et aliud argentum.
RFil XXIV p. 360 (saec. XV med.) : c-u olei «szloyek z oleyem»
.
B. abstr.
1. in malam partem: buta, zuchwałość, pycha; ferocitas, audacia, arrogantia, superbia. Additur superbiae ( KodLit p. 221, a. 1418) , acerbitatis ( *SSrSil IX p. 168, a. 1466).
N. locut.
cornu (-ua) superbiae contra (adversus) aliquem elevare ( *Lites II p. 367, a. 1342) , erigere ( *SSrSil IX p. 168, a. 1466 et saepius).
Opp.
cornu (-a) (superbiae) alicuius conculcare ( KodLit p. 221, a. 1418) , infringere ( *CodPom I p. 726, a. 1245).
2. in bonam partem: potęga, moc; vis, potentia.
Dicitur de
cornu salutis (ex Vlg. Luc. 7, 69 BRUNO Qfr. p. 388 ).
N. locut.
cornu (humilitatis) alicuius exaltare (de Deo, ex Vlg. Ps. 88, 25 et passim GALL p. 407 = 31, 7 M., ib. p. 476 = 150, 17 M. et saepius).
3. obfitość; abundantia.
Praec. in locut.
benigno (pleno) cornu aliquid tribuere ( PAUL. CR. p. 69, v. 23 ), profundere ( VAdAnt p. 182 = 45, 7 K. ), item tenere ( MIECH. p. 375 ) .
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)