- F.
- Th.
- Bl.
- S.
KsgMaz III p. 120 (a. 1435) : quod sibi trabes reciperet et angulos domus concutterit.part. perf. concusus:
CracArt V p. 529 (a. 1530) : campana ... erat mala et turpem habens sonum, qua re ex mandato dominorum concusa.]
I.
propr.
A.
res
1.
a.
silnie wstrząsać, uderzać czymś o coś, bić, razić; vehementer movere, conquassare, percutere, ferire,
v.
gr. caeli templa sonitu (
CodVit
p. 976, a. 1409)
, fulmine sim.
orbem, turrim sim.(
SSrSil XII
p. 81, a. 1464
;
CRIC.
p. 66, v. 101
).
N. imaginem
KodWp II p. 379 (a. 1325) : ne iurgiorum in posterum monasterium c-atur procellis.
Dicitur etiam de cute in opere cerdonico
KodMp IV p. 472 (a. 1447) : in fluuio ... cerdones ... cuttes ... cerdonicare, c-re et tundere ... debebunt.
b.
uderzać o siebie;
res inter se collidere (v.
gr. manus).
N.
dentes adinvicem
zgrzytać zębami; frendere
GŁOG. Alex. I fol. 54a : frendo ... -ere id est dentes adinuicem c-re.
2.
a.
potłuc (na kawałki), pokruszyć, połamać, rozbić, rozwalić; contundere, confringere, rumpere
STAN. OP. p. 859 : omnia, que habui in campis, sunt grandine c-ssa et anihilata.
ChrPP p. 511 : tantus est factus impetus mulierum, ut quelibet amphoram suam c-ret et sic fractis vasis contendere simul ceperunt.Ita saepissime.
N. glossam Pol.
AGZ XV p. 181 (a. 1475) : stubam molendini ... et fornacem disiecerunt et c-erunt alias «roszmyotaly y stlvkly».
Dicitur praec. de
concutiendo domum, testudinem sim.(
KsgMaz III
p. 120, a. 1435
et saepius), cistam, seram
sim.(
ArPrawn X
p. 361, a. 1412
et saepius),
portam sim. (
AGZ XIV
p. 168, a. 1445
et saepius), item murum, turrim sim. (
DŁUG. Hist. I
p. 458
et passim.
N. imaginem
CodEp I 2, p. 44, a. 1448 : ad c-ndum orthodoxae murum fidei).
N.
α.
salem
kruszyć, rozbijać na części określonej
wielkości, zwł. na tzw. kruchy, tj. bałwany soli, ważące około 1 cetnara; in frusta concidere, praec.
centum libras continentia
StPPP I p. 219 (a. 1368) : Ungaris c-itur unus bancus salis, qui valet duas marcas, postea quando c-ssus fuerit, vix solvet unum florenum cum medio ad Ungariam et illud est damnum zupparum (cf. JusPol p. 178; IusMet II p. 112; ŁASKI ComPriv fol. 78b).
RachBon II p. 11 (a. 1545) : praeter bancos integre venditos c-ssi sunt in frusta et centenariatim venditi banci salis 16.
Inde
sal concussum
sól sprzedawana na cetnary; qui in centenariis venibat
StPPP X p. 95 (saec. XV) : sal ... centenariatum seu c-ssum libere ... propinabunt atque ad venditionem exponent, bancatum verum sal seu non c-ssum vendere possunt intacte etc.
β.
sigillum
kruszyć pieczęć, tj. łamać ją na znak śmierci osoby uprawnionej do posługiwania się nią; frangere mortuo eo, cui illo uti licuit
AKapSąd I p. 539 (a. 1493) : que sigilla c-ssa et confracta sunt in presencia dnorum canonicorum.
Syn. et iuxta posita
annihilare, in nihilum reducere (
MPH IV
p. 859, a. 1352
;
StPPP IX
p. 252,
a. 1545)
, confringere (cf.
),
demolire (
ArPrawn VI
p. 37, a. 1518)
, destruere (
AKap Sąd II
p. 905, a. 1460
et saepius), (di)rumpere
(
ib. II
p. 67, a. 1426
et saepius), dispercutere
(
N. glossam Pol.
«roszbycz»
AGZ XV
p. 181,
a. 1475)
, distinguere (
ib.
p. 44, a. 1466)
, frangere (
DŁUG. Hist. III
p. 143
et saepius), repercutere (
StPPP II
p. 927, a. 1498).
N. constr. sq.
in
c.
acc.
AGZ XV p. 181 (a. 1475) : lapidem inferiorem molendini in tres partes c-erunt.
b.
zniszczyć, zepsuć, uszkodzić; delere, violare, corrumpere
ArPrawn X p. 430 (a. 1414) : poterit cingulum eundem vendere, obligare, alienare, c-re vel disponere cum eodem secundum suam voluntatem (cf. StPPP II p. 340, a. 1429).
AKapSąd III p. 48 (a. 1478) : Mathias c-ssit citharam.
RachWaw p. 394 (a. 1548) : pro 1 fenestra nova ... et a reformatione veterum c-ssarum (ed. concussorum)... mrc. 1/9.
3.
zetrzeć na proch, na miazgę; in minutissimas partes conterere, contundere
StPPP II p. 957 (a. 1506) : frugibus in ... molendino commolendis et alijs omnibus rebus quocunque modo in eodem conminuendis, c-ndis seu conterendis.
B.
homines
1.
zbić, uderzyć, poturbować, złamać komuś jakąś część ciała; contundere, percutere, caedere aliquem, membra perfringere
StPPP VIII p. 306 (a. 1389) : ancillas in domo c-ssit violenter.
AKapSąd II p. 751 (a. 1510) : curienses ... predicatorem percusserunt ... et sibi manum c-erunt.Ita saepius.
N.
glossam
Pol.
AGZ XV p. 148 (a. 1472) : c-ssisti alias «rostraczylesz» uxorem ipsius Pauli ... impregnatam, qua con cussione interemisti in ipsa ipsius ... natum.
Additur
vulneribus
ranić; vulnerare
SSrSil I p. 26 (a. 1300) : Henricum ducem ... lecto pausantem, multis vulneribus c-ssum ... derelinquunt.
Inde
vulnus concussum:
MonStp p. 409 (a. 1592) : vulnus cruentum c-ssum in vertice capitis.Sensu latiore: rozpędzić; discutere, dispellere
ZabDziej II p. 430 (a. 1488) : regestrum scabinorum violenter ... arripiens laniavit et iudicium bannitum c-ssit.
Constr.
a.
sq.
in
c.
acc.
ARect I p. 98 (a. 1475) : ad terram prostratam genibus in pectus c-bat inhumaniter.
b.
sq.
in
c.
abl.
*KH III p. 211 (a. 1352) : regem in capite ... cum malleo ligneo c-erunt.
2.
pass.
a.
singultibus, cachinno
trząść się, zanosić się (od śmiechu, płaczu); quati, rumpi
KADŁUB. p. 29 : ut iam non simulatis, set lacrimosissimis omnes c-antur singultibus.
Ib. p. 115 : scurra ... chachinno c-itur.
b.
(de capite) trząść się; contremescere
FormJ p. 44 : cor senis affligitur, caput c-itur, languet spiritus, fetet anhelitus.
II.
transl.
1.
a.
motu animi
et
abs.
:
wstrząsać, przejmować, ogarniać, wzruszać; commovere, mollire, percutere, percellere,
v.
gr. dolore, pavore, terrore sim.
Item
pavor, tremor sim. aliquem concutit (
ArHist X
p. 311, a. 1449
;
DŁUG. Hist. IV
p. 463
).
Additur abl. limitationis
Tom. VI p. 276 (a. 1523) : c-bantur animis.
N. glossam Pol.
RFil XXIII p. 305 (a. 1444) : si quem passio Christi non c-it «nye vmiakczy».
Syn.
atterere (
DŁUG. Op.
p. 314
)
, (per)turbare (
Lites II
p. 119,
a. 1260
;
CodVit
p. 475, a. 1420).
N. constr.
a.
sq.
per :
Lites II p. 119 (a. 1260) : nos ... per aliquos Christiane fidei inimicos et aliquorum apostasiam sic turbati fuerimus et c-ssi, quod etc.
b.
sq.
ex :
GALL p. 447(=96,20 M.): ex quo facto natio tota barbarorum c-ssa vehementer exhorruit.
b.
straszyć kogoś czymś, szantażować; terrere, timore iniecto aliquem ad aliquid faciendum inducere
CodEp II p. 259 (a. 1431) : comminationibus mortis ipsos c-re.
ArHist V p. 101 (a. 1440) : ipsa huiusmodi minis et terroribus c-ssa.Ita saepius.
2.
a.
wstrząsać, niepokoić, gnębić, targać, nadwerężać, osłabiać, wyniszczać; affligere, perturbare, vexare, labefactare, opprimere, attenuare,
v.
gr. terram, populum sim. (guerris, rapinis, tumultibus sim.
MPH II
p. 75
Herbord
;
KodWp I
p. 575, a. 1285
;et saepissime), item casibus adversis concuti (de homine
Tom. VII
p. 336, a. 1525),
denique
abstr.
v. gr. auctoritatem (
CodEp III
p. 8, a. 1447)
, ecclesiam (opprobriis:
CodVit
p. 738, a. 1426)
.
Syn. et iuxta posita
desolare (
CodEp I 1,
p. 138,
a. 1443)
, (de)vastare (
MPH II
p. 75
Herbord
et saepius), opprimere (
KodWp I
p. 575, a. 1285)
, populari (
MPH II
p. 75
Herbord)
, spoliare (
DŁUG. Op.
p. 117
).
b.
viam regalem
złamać
pokój na drodze królewskiej; pacem in via regali observandam violare
StPPP VII p. 386 (a. 1448) : c-ssa uia regali recepit sibi ... pallium.
Ib. II p. 582 (a. 1449) : vos venientes in viam publicam regalem c-ssa via recepistis ... virginem Elizabeth.
N. constr. sq.
super
ib. VII p. 386 (a. 1448) : idem Philippus non c-ssit uiam regalem super Stanislaum.
3.
przezwyciężyć, pokonać; vincere, superare (v.
gr. naturam).