- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- A.
- BJ.
- A.
- N.
AGZ XII p. 195 (a. 1449) : domini concluderunt... hanc causam ... ad generale colloquium.]
I.
propr.
1.
a.
zamykać, zatykać; occludere, obserare, operire
(v.
gr. foramen, valvam sim.).
N. part.
perf.
de utero feminae
DŁUG. Op. p. 76 : uterque ex sterili et diu c-so utero progenitus.
N. glossas Pol.
RFil XXII p. 42 (a. 1451) : c-itur «swarta biwa».Sensu latiore
α.
viam :
Lites III p. 185 (a. 1414) : c-sit idem commendator vias communes inter Prussiam et terram dni ducis.
β.
os :
CIOŁ. Lib. II p. 137 : ut de nobis os loquencium nunquam c-atur.
b.
zagrodzić; obstruere, prohibere
PommUB p. 362 (a. 1286) : potestatem ... dedisse utrumque litus c-ndi, prout necessitas exegerit molendinorum.
c.
pokryć; tegere
CracArt V p. 384 (a. 1540) : cellarium testudine c-re.Inde: wykończyć, zbudować; complere, exaedificare
StPPP XII p. 536 (a. 1527) : item alia mellificia ... in silva habentur ... etiam opera ... regentis ... extructa seu c-sa.
2.
umieszczać, składać, zamykać w jakimś miejscu; collocare, ponere, includere
a.
res.
N.
pass. mieścić się, znajdować, zawierać się w obrębie czegoś; exsistere, esse, contineri aliqua re.
Dicitur praec. de fundis
KodWp II p. 275 (a. 1310) : pascua ... pecorum ... prout ... in suis graniciis c-untur.
KodMp IV p. 69 (a. 1399) : vt ... aream suam, prout in suis terminis est c-sa, possiderent.
Item transfertur ad abstr. ,
v. gr. vis in empirico (
NIC. POL.
p. 50, v. 90
).
b.
homines,
praec. (in) carcere.
N. refl.
KomKadł p. 170 : rex ad castra profugit se in ipsis c-ndo.
MIECH. p. 27 : princeps ... c-erat sese cum ... filio ... in castro Vissehrad.
Constr.
a.
sq.
abl.
b.
sq.
in
c.
abl.
c.
sq.
sub :
DŁUG. LibBen III p. 107 : extant ... in eodem monasterio ... habitacula sub clausura muri c-sa.
3.
a.
(animantia) otaczać, opasywać, oblegać, ograniczać; circumdare, cingere, obsidere, continere.
Syn.
circumdare (
KomKadł
p. 517
).
Additur retibus (
SSrSil I
p. 51, a. 1482).
N.
pisces
tyle co: łowić;
i. q. capere
JAC. PAR. Serm. fol. 124b : piscatores c-erunt pistium multitudinem copiosam (e Vlg. Luc. 5,6 ).
DŁUG. Hist. I p. 41 : multitudinem piscium facile a piscatoribus c-ndam et comprehendendam.
N. constr. sq.
sub:
MARTIN. OP. Chr. p. 76 : reges cum exercitu ... sapienter c-sit sub Hyperboreis montibus.
b.
terram palma(-o)
obejmować, ogarniać; complecti, comprehendere
PommUrk V p. 556 (a. 1320) : universis ... fidelibus ... salutem ... in illo, qui c-it terram palmo.
ModlWW p. 16 : Rex potentissime ... qui celos formasti et terram palma c-is.Ita saepius.
4.
a.
bona
łączyć, scalać; coniungere
KodWp II p. 363 (a. 1322) : hereditates eiusdem ecclesie ... Golkovici et Czecziczi ... in unum c-ntes.
b.
tworzyć, formować; facere, efficere
FormJ p. 85 : scintillaque flammam multa parit multusque lapis c-it acervum.
DECIUS p. 38 : magister ... ex auxiliarijs copijs sociorumque militibus aciem c-sit.
c.
manus in unum
składać (np. do modlitwy);
complicare
RHist XXIII p. 152 (a. 1431) : manibus c-sis in unum et capite inclinato ... infra missarum solempnia.
II.
transl.
et in imagine
A.
1.
krępować, uciskać, dręczyć; inhibere, premere, vexare.
N.
morbo
sim.
DŁUG. Op. p. 19 : ferre oppresso refugium, defensionem infirmo, praesidium quantalibet calamitate c-so.
Ib. p. 107 : cum aeger a morbo c-sus nullum sermonem fari posset.
Syn.
percuti (
id. Hist. V
p. 536
).
2.
pokonać, przekonać (np. w dyskusji); redarguere, convincere
*CodEp III p. 579 (a. 1451) : ut ego ab illo devictus meis predicacionibus silendum imponam, aut ille a me superatus et c-sus fiat illis causa salutis.
N. iur.
ArPrawn VIII p. 139 (a. 1416) : Gnewosius querulauit super ... Iacobum pro eadem infamia, pro qua ipsum c-sit iure et se clare elucidauit.
3.
wytłumaczyć; persuadere
FormJ p. 14 : racionalis philosophia ... licet doceat c-re omnibus, non tamen dyabolo.
StPPP X p. 22 (saec. XV) : racionalis philosophia licet non c-it dyabolo, tamen defensionis arma acuit ad repugnandum dyabolice pravitati.
B.
ujmować w słowa, przedstawiać, wyrażać, opisywać, mówić; verbis exprimere, complecti,
dicere.
Additur abl. modi
nomine (
KsgŁawKr
p. 93, a. 1373)
, orationibus (
URSIN. fol. F Va= 178,20 W).
C.
kończyć coś
1.
doprowadzać do końca (skutku), dokonywać czegoś; aliquid ad exitum perducere, perficere, finire.
Opp.
inchoare (
NIC. BŁ. Serm. III
p. 157
).
Praec.
a.
concordiam, pacem
sim.
zawierać; inire, componere
Lites II p. 436 (a. 1405) : pacta ... inter nos ... solempniter c-sa.
Ib. p. 249 (a. 1412) : speciali tunc contractu et concordia c-sis.Ita saepe.
Syn.
componere (
KodMp IV
p. 490, a. 1449),
facere (
KodPol I
p. 319,
a. 1437
et saepius), inire (
ZabDziej III
p. 27,
a. 1490)
, praestare (
KodPol I
p. 319, a. 1437)
.
N. constr.
α.
sq.
cum:
ZabDziej III p. 442 (a. 1497) : ex contractu cum actore c-so.
KodMp IV p. 167 (a. 1418) : super contractu ... cum Alberto ... finaliter c-so.Ita saepius.
β.
sq.
inter, cf.
CodEp III p. 186 (a. 1474) : perpetuam pacem et concordiam inter hec duo inclita regna c-simus et pariter fecimus.
b. matrimonium
α.
zawierać; contrahere
DŁUG. Hist. V p. 124 : ut ... dispositionem Kazimiri regis ... significet de die et loco, quo matrimonium huiusmodi solennius tractari c-ique debeat.
β.
kojarzyć; iungere, copulare
ib. III p. 454 : Elisabeth regina notabiles nuntios ... in Gallias destinaverat matrimonium huiusmodi c-suros.
Ib. IV p. 279 : datur ... omne c-ndi huiusmodi matrimonii onus Zawissio Nigro de Garbow.
c.
negotium
załatwić; conficere, transigere
CodEp II p. 449 (a. 1444) : negocia publica agere, tractare, disponere et c-re.
d.
vitam
sim.:
umierać; mori, obire
GALL p. 411(=36,19 M.): Bolezlavus rex felicem vitam laudabili fine c-ns.
KADŁUB. p. 188 : supreme voluntatis arbitrium Lestco dux die supremo c-sit.Ita saepius. Cf. Th. IV 76,68 et 75. Abundanter finem suum :
NIC. BŁ. Serm. III p. 13 : finaliter ignoramus, qualiter vnusquisque finem suum c-et.
2.
robić coś na zakończenie, oświadczać na końcu; aliquid postremum facere, dicere.
N. constr.
a.
sq.
inf.
KodPol IV p. 46 (a. 1448) : in fine litterarum c-it vestra fraternitas post expeditionem illius vestre diete versus Cracoviam tendere.
b.
sq.
quod:
ArHist VI p. 207 (a. 1466) : qui c-it cum protestatione, quod ... tractata... tenebuntur.
3.
być końcem, stanowić zakończenie czegoś;
terminum esse, terminare aliquid
DŁUG. Hist. I p. 3 : Tanais ... Asiae et Europae, alteram c-ns, alteram initians, famosus limes.
4.
kłaść kres czemuś; finem imponere, statuere.
Syn.
finem facere (
GŁOG. Alex. I
fol. 99a
)
.
N. pass. sensu refl.
ArHist XII p. 294 (a. 1372) : status mortalium sic c-itur, ut deposito carnis onere anime electorum felici iociinditate letentur.
5.
(ostatecznie) uchwalać, postanawiać coś, orzekać, (także) rozstrzygać, wydawać wyrok w jakiejś sprawie; aliquid constituere, edicere, praescribere, (item) decernere, sententiam ferre (praec.
iur.)
KodMp I p. 82 (a. 1263) : ut in eo, quod cor nostrum specialiter tangit ... breuiter c-amus.
Lites I p. 47 (a. 1320) : cum de causa sit cognitum et quasi c-sum.Ita saepissime usque ad saec. XVI.
N.
diem
sim.
DŁUG. Hist. IV p. 611 : dies nativitatis Sanctae Mariae pro conventione personali regum designatus et c-sus est.Ita saepius.
Syn. et iuxta posita
arbitrari (
Lites II
p. 442, a. 1409)
, claudere (
*Dogiel I
p. 155,
a. 1439)
, decernere (
KodMp IV
p. 93, a. 1404
et saepius), decidere (
Lites II
p. 442, a. 1409)
, discutere (
KodWp I
p. 368, a. 1266)
, ordinare (
KH IX
p. 661, a. 1447)
, sententiam ferre (
AKap Sąd II
p. 615, a. 1474)
, statuere (
ArHist V
p. 262, a. 1506)
, terminare (
ArPrawn VIII
p. 132,
a. 1415).
Additur
iudicialiter (
StPPP VIII
p. 361,
a. 1390
et saepius), sententialiter (
KodMp IV
p. 93, a. 1404).
N.
part.
perf. loco adi. stanowczy, decydujący, nieodwołany; decretorius, ultimus
AGZ XIX p. 368 (a. 1487) : fratres sunt obligati ... predicte ... solutioni finem c-sum et certum imponere.
Constr.
a.
sq.
acc.
b.
sq.
de:
AKapSąd II p. 61 (a. 1425) : ad tractandum, consulendum (ed. conculendum) et c-ndum de viis modisque ... quibus aditus ... pravitati heretice ad Gnesnensem provinciam precludatur.
DŁUG. Hist. III p. 417 : rogans ... ne quicquam certi de rege c-ant.Ita saepius.
c.
sq.
in
c.
acc.
Lites I p. 47 (a. 1320) : cum de causa sit cognitum et quasi c-sum in ipsam.
AKap Sąd I p. 332 (a. 1422) : conclusionaliter consenciendum in illam summam, in quam dnus archiepus ... cum episcopis ... c-rint.
d.
sq.
in
c.
abl.
AKapSąd III p. 219 (a. 1422) : petiverunt in causa c-i.
Ib. II p. 69 (a. 1426) : petens in causa c-i.Ita saepissime.
e.
sq.
pro:
StPPP IX p. 65 (a. 1467) : antequam c-sum fuit pro iuramentis.
f.
sq.
inf.
SSrSil VII p. 6 (a. 1454) : communitas ... obedienciam negare c-sit.
g.
sq.
acc.
c.
inf.
KodKKr I p. 192 (a. 1332) : c-sum fuit in causa ... sententiam ferri diffinitiuam.
AKap Sąd I p. 2 (a. 1429) : canonici 1/2 c-erunt contributionem eandem per eos non esse dandam.Ita saepius.
h.
sq.
quantenus:
ArPrawn VI p. 42 (a. 1520) : dni ... c-erunt et decreverunt, quati nus ... possessores bonorum ... non vendant mei.
i.
sq.
enuntiato
obi.
α.
c.
quod :
KodWp II p. 364 (a. 1322) : in ipso permutacionis bonorum exordio ita conceptum et ex utraque parte c-sum fuit, quod etc.
KodMp IV p. 93 (a. 1404) : decreuimus et sentencialiter c-simus, quod ... rex ... propior est ad obtinendum predictum opidum ... quam etc.Ita saepe.
β.
c.
ut :
APozn I p. 51 (a. 1438) : c-simus, ut dicta bona et res ... restitui debeant.
ArPrawn VI p.39 (a. 1520) : dni... in eodem capitulo unanimi voto c-erunt, ut executio rei iudicatae ... fieret... post festum s. Martini.
D.
1.
phil.
t. t. wnioskować, wyprowadzać wniosek, podawać we wniosku; ex praemissis colligere, cogere (inde saepe latius translatum).
N.
pass. wynikać, wypadać; sequi, effici
Lites I p. 37 (a. 1320) : c-itur ex premissis, quod etc.
STOB. Intr. fol. b 4a : maior differentia manifesta est et ex illa c-itur frequenter minor.Ita saepius. Additur universaliter ( BYSTRZ. Log. fol. E 6b) .
N.
part. praes, loco adi. : przekonywujący;
convincens
RHist III p. 317 (a. 1510) : illa iura ... fuerunt cassata ... ac pro nullis tenta ... ex multis iustis et c-ntibus causis tunc adductis.
Constr.
a.
sq.
acc.
GŁOG. ExLog fol. 63a : elenchus ... c-it propositionem.Ita saepe.
b.
sq.
ex
cf.
GOST. Th. fol. a IIIa : c-itur ex ordine partis ad totum.Ita saepius.
c.
sq in
c.
abl.
WROCŁ. EpitConcl fol. t Vb : hec enim locutio est methaphorica tropica et impropria, que in theologia non c-it.
d.
sq.
per:
GŁOG. ExLog fol. 104a : elenchus est talis contradictio, que est c-sa per syllogismum.
e.
sq.
quod:
AEG. Th. fol. B IIIa : secundo c-it, quod esse non potest esse terminus transmutationis.
WROCŁ. Epit. fol. e 111a : c-itur ergo, quod tempus est aliquid ipsius motus.
2.
dowodzić, wykazywać; demonstrare, probare
DŁUG. Hist. V p. 278 : papa privatus consistens ... edidit tractatum de potestate concilii et Ecclesiae, c-ns fortissimis rationibus concilium esse supra papam.
Dicitur etiam de rebus
CodEp III p. 42 (a. 1450) : qui tortus est, claudicat ex tortura, quod si irremediabile factum est, mutilacionem c-it evidenter.
DŁUG. Hist. IV p. 121 : signum ... ab adversario productum non solum me non vicisse, sed adversarium pugna omissa ... decidentium insignium collectioni ... c-it vacavisse.