Ogólne
Pełne hasło
Więcej

AD-1

Gramatyka
  • Formyad
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana
Znaczenia
  • 2.
    • a. gen. gen.
    • b. abl.+ c. Th.
    • c. inf.+ Th.
    • d.
  • 3. + Th.
  • I.
    • A.
      • 1. indicat, quo motus aliquis dirigatur.
      • 2. + a …ad usque ad);
      • 3. quo respiciatur, ad quem dicatur, scribatur, quo aliquis vocetur, aliquid addatur vel pertineat.
        • a.
        • b. + a ad de... ad
    • B.
      • 1. + Th. idem significat atque apud bonos auctores in c. acc., id quod a consuetudine recentioris Latinitatis minime abhorret
      • 2. acc.+ Th.
      • 3. + caedere, dare (maxillam, plagas, vulnera, post verba percutiendi sim. et substantiva ad id spectantia indicat partem corporis laesam.
  • II.
    • A.
      • 1.
        • a.
        • b.
        • a.
        • b.
          • α. + ad (nudam) carnem nudo corpore
          • β. + laborare
      • 2. hominem, apud quem aliquid situm sit vel fiat.
        • a. + ecclesia, monasterium ad sanctum N. sancto N. dedicata inde per elipsim de hominibus
        • b. adhibetur ad nomina sanctorum propius designanda
    • B.
      • 1. indicat locum,quo aliquid situm sit vel fiat; qui usus iam bonis auctoribus minime incognitus
      • 2. valet idem atque: adversus
  • I. wskazuje,jak długo coś trwa; indicat,quam diu aliquali duret.
    • 1. temporis punctum, quo finem capiat
    • 2. temporis spatium.
      • a.
      • b. + ad dies antiquos in reliquum tempus
      • c. + ad modicum tempus)
      • d. + ad vitam ArPrawn VIII quousque vivet
      • e. + ad futura tempora)
      • f. + ad in perpetuum, ad in aevum in perpetuum
      • g. + de (ab) anno ad annum unoquoque anno
    • 3. + (ad annum, ad quartale, ad mensem, ad hebdomadam septimanam, ad diem) spatium temporis,pro quo aliquid alicui detur vel debeatur
  • II. wskazuje moment, w którym coś się odbywa; indicat punctum temporis, quo aliquid fiat.
    • 1.
      • a.
      • b.
      • c. + ad annum
      • d. + ad futurum tempus
    • 2. tempus varie indicatur
    • 3. de die iudicii indicendo
      • a.
      • b.
  • I.
    • 1. indicat alicuius actionis finem vel agentis propositum,id quod imprimis perspicuum fit sq. gerundio vel gerundivo.
      • α. + ad finem
      • β. + ad effectum
      • a.
        • α. + ad noctem, ad prandium
        • β. + arare ad aestivalia, ad hiemalia ad aestatem, ad hiemem seminare: laborare
        • γ. + ad idem
        • δ. + ad quid (quod)quomodo).
      • b. + signum ad sagittam ad sagittandum
    • 2.
      • a. destinationem alicuius rei (post verba dandi,conferendi sim.)
      • b. cuius commodo aliquid fiat
        • α. + ad partem alicuius
        • β. + perdere ad aliquem
        • γ.
    • 3. finem et consecutionem.
      • α.
      • β.
      • γ. post verba condemnandi sim.
  • II.
    • 1. indicat id, quocum aliquid comparetur.
    • 2. mensuram vel aestimationem minus accuratam (i.q. fere, ferme, circa).
      • a. + ad numerum, ad mensuram, ad valorem;
      • b. + aestimare, pensare, taxare ad
      • c. + damnare, damnificare aliquem ad
      • d. + ager ad (duos, sex) boves qui duobus (sex etc.) bubus exerceri possit
      • e.
    • 3. distantiam vel altitudinem
    • 4. usurpatur post verba dividendi
  • III.
    • 1. indicat causam, qua quis adducatur ut..
    • 2.
      • a. pretium census sim.
      • b. + V apparet in locutionibus significantibus cautelam,condicionem sim.
  • IV.
    • 1.
      • a. phil.+ ad aliquid idem valet atque: adversus,erga aliquem vel aliquid,respectu alicuius (rei); categoriam significat relationis; pendet hoc sensu ex verbis, sed saepius ex substantivis et adiectivis etiam iis, a quibus illud regimen antiquis temporibus alienum fuit.
      • a.
      • b. + quid mihi (tibi) ad aliquid
      • c.
      • d. frequenter per ellipsim usurpatur pro locutionibus ut: quod respicit ad,attinet ad, sim.
    • 2. contra,adversus
    • 3. usurpatur post verba respondendi sim.
    • 4. valet idem atque: praeter;hoc sensu non nisi raro usurpatur, potissimum in iunctura
  • V.
    • 1. ponitur pro simplici acc.
    • 2. indicat obiectum
      • a. + accipere, agnoscere (se), ascribere, computare, imponere (sibi), imputare, referre, reputare, retorquere, revocare, videri, reputatio
      • b. + attendere, cogitare, considerare, consulere, deliberare (deliberationem praehabere), intendere, invigilare, providere, superintendere, vigilare consideratio, exspectativa, recordium, vigilantia:
      • c. + fideiubere, iurare testari; cautio fideiussoria, testis, testimonium:
      • d. + denomi nare, investire, eligere, nominare coronatio
    • 3. loco obiecti ponitur pro inf.
  • VI. + Th. ponitur pro dat.,quae constructio iam antiquis non incognita
  • VII.
    • 1. + a, ab a, ab Th. usurpatur loco prp.
    • 2.
      • a. + na indicat id, per quod iuretur,
      • b.
    • 3. usurpatur post verba minandi
    • 4.
      • a. + ad aliquem
      • b. + ad aliquid
    • 5. + opus est; opus est
    • 6. + interesse interesse
    • 7. indicat commutationem
  • I.
    • 1. + ad abundantiam abundantia ad amussim amussis ad effectum effectus, -us. ad experientiam experientia, -ae. ad faciem ad tergum), facies, -ei. ad finem finis, -is, ad latus latus, -eris ad mortem mors, -tis. ad oculum oculus, -i ad partem pars, -tis. ad possibilitatem possibilitas, -tis. ad praestam praesta, -ae. ad praesentiam (praesentationem, praestandum) praestantia, praestatio, praestare. ad redundantiam redundantia, -ae. ad rotunditatem (rotundum) rotunditas, -atis rotundus, -a, -um. ad sensum sensus, -us. ad sublimitatem sublimitas, -atis. ad tempus tempus, -oris ad unguem unguis, -is. ad verbum(de verbo ad verbum) abundanter, diligenter, vere, reapse, experientia, coram. in fronte denique, a latere, mortifere, evidenter ad speciem, secreto. ex parte, circa, pecunia praesente, in diem, redundanter, rotundum in modum, evidenter, in summo, non perpetuo, accurate, nullo verbo mutato vel amisso
    • 2. + ad completum modum) completus, -a, -um. ad condignum modum) condignus, -a, -um. ad extensum modum) extensus, -a, -um. ad extremum extremus -a, -um. ad firmam manum) firmus, -a, -um. ad imparia impar, ad integrum integer, -a, -um. ad latum latus, -a, -um. ad liquidum liquidus, -a, -um. ad longum tempus) longus, -a, -um. ad mirum modum) mirus, -a, -um. ad mundum mundus, -a, -um. ad oppositum oppositus, -a, -um. ad otiosum modum) otiosus, -a, -um. ad paria par. ad perfectum modum) perfectus, -a, -um. ad planum planus, -a, -um. ad plenum plenus, -a, -um. ad praesens tempus) praesens, -ntis, ad propinquum (proximum) propinquus, -a, -um. ad purum na purus, -a, -um. ad rotundum, ad rotunditatem, ad simplum simplus, -a, -um. ad summum summus, -a, -um. ad ultimum plane,ut par est, late, denique, perpetuo, haud aeque, plane, late, evidenter, diu, mirabili modo, munde, ex adverso, otiose, pari modo, plane, perfecte, plane, plene, nunc. adhuc, prope,proxime, purum in modum, simpliciter, maxime denique. ad finem usque,
  • II.
  • III. + ad interesse interea

Pełne hasło

AD prp. c. acc. [1. de forma: cf. et infra 169,49 sqq.
2. de regimine:
a. c. gen.
KsgKaz p. 58 (a. 1375) : item pro expensis ad procuratoris.
CodVit p. 1015 (a. 1416) : quousque ad magnarum guerrarum iterum devenimus.
AGZ XIII p. 7 (a. 1436) : ad secundarum convolaverit nupciarum.
ZabDziej I p. 115 (a. 1489) : necessaria ad laborandi rotas.
Ib. III p. 153 (a. 1491) : terminum ad dicendi contra obtinuit.
Cf. Pol. do c. gen. !
b. c. abl. (cf. Th. I 559,36sqq.).
TPaw IV p. 493 (a. 1392) : recepit molendinum ad nomine obligationis.
Ib. 60 (a. 1398) : a parvo ad magnis.
DŁUG. Op. p. 605 (a. 1449) : habeo animum ad Domino eundi.
ZabDziej III p. 163 (a. 1491) : ad mandato ipsius plebani.
RachWaw p. 60 (a. 1525) : pro pavimento ad stuba magnae procurationis.
StPPP VII p. 216 (a. 1544) : ad instantia cuius.
c. c. inf. (cf. Th. 1559,61 sqq.)
StPPP VIII p. 85 (a. 1382) : terminum habent ad fideiubere.
AKapSąd III p. 99 (a. 1503) : ivit in tabernam ... ad cervisiam post prandium bibere.
d. c. adv. cf. infra 169,14sqq.
3. de positione: perraro postponitur nomini (apud antiquos saepius, cf. Th. I 473,11 sqq.)
MazZHerb p. 11 (a. 1446) : vocatis ac petitis locum ad deputatum.
StPPP II p. 914 (a. 1496) : ad feriam sextam proximam post s. Batholomei diem ad longiorem.]
DE LOCO
I. do (aż do), na, w (coś)
A.
1. wskazuje kierunek ruchu; indicat, quo motus aliquis dirigatur.
N. locut.:
ad altitudinem, ad latitudinem (latum), ad longitudinem (longum).
2. granicę, do której coś sięga (często w połączeniu a … ad lub usque ad); finem, ad quem aliquid extendatur (saepe in coniunctione a ... ad vel usque ad).
3. dokąd się patrzy,zwraca (także w mowie), pisze,wzywa (kogoś), do czego się dodaje, do czego coś należy; quo respiciatur, ad quem dicatur, scribatur, quo aliquis vocetur, aliquid addatur vel pertineat.
N. ad1—3
:
a. pendet hoc sensu ex verbis et nominibus etiam iis, a quibus illud regimen apud antiquos alienum fuit; qua de re singula suis locis annotabuntur.
b. praeter iuncturam a ... ad usurpatur aliquando de... ad :
KodWp I p. 3 (saec. X III exeuntis) : transitus omnes per Vyslam de Camen usque ad mare.
RachJag p. 289 (a. 1403) : de Bochna ([oppido)] ... ad Nouam Ciuitatem.
SSrSil I p. 207 (a. 1390) : nec se de latere ad latus movere ... posset.
AKapSąd III p. 81 (a. 1501) : currisse decuria episcopali ad curiam plebanalem.
Ib. p. 144 (a. 1510) : ubicunque itur de diocesi Vilnensi ad Plocensem.
B.
1. zgodnie z praktyką późnej łaciny występuje tam, gdzie język klasyczny kładzie raczejin z acc. ; idem significat atque apud bonos auctores in c. acc. , id quod a consuetudine recentioris Latinitatis minime abhorret (cf. Th. 1485, 25 sqq.)
StPPP VIII p. 88 (a. 1383) : ministerialem ... ad truncum ... imposuerunt.
RachJag p. 211 (a. 1394) : ligna de aqua ad rippam Wisle extraxerunt et ad currus imposuerunt.
PrPol p. 62 App. (a. 1398) : lepores ad recia venauerit.
StPPP II p. 430 (a. 1437) : buccinae argentee, ad quas tubicines tubant.
AKapSąd III p. 271 (a. 1499) : organum … ad ecclesiam importavit.
2. również zgodnie z użyciem późniejszej łaciny występuje przed imionami miast zamiast prostego acc. ; item ad exemplum recentioris Latinitatis (cf. Th. I 490,50 sqq.) ponitur ante nomina urbium
KsgŁawKr p. 76 (a. 1372) : ad Romam profecturus.
StPPP VIII p. 429 (a. 1397) : ad Cracouiam terminus datur.
CracArt I V p. 67 (a. 1423) : ante exitum peregrinationis ... ad Romam.
3. po słowach oznaczających obrażenie ciała wskazuje miejsce obrażone; post verba percutiendi sim. et substantiva ad id spectantia indicat partem corporis laesam.
ChrMP p. 587 : se ipsum ... flagello ad torsum verberando.
KodWp II p. 590 (a. 1346-1347) : ubi iumentum ictu vel plaga alicuius lesum fuerit ad dorsum.
StPPP VIII p. 7 (a. 1376) : pro percussione ad faciem.
Eodem sensu de rebus inanimatis
StPPP VIII p. 179 (a. 1386) : stans in iudicio percussit ad mensam.
AKapSąd III p. 136 (a. 1509) : pulsabat ad parietem.
Pendet ex verbis: caedere, dare (maxillam, plagas, vulnera, etiam abs.
AKapSąd III p. 357, a. 1470 : finaliter dedit pugno ad os usque ad effluxum sanguinis),
inferre (vulnus), laedere, percutere (saepissime), pulsare, sagittare, secare, tangere, verberare, vulnerare, item ex nominibus:percussio, plaga, vulnus, cf. s. v.
N. simili sensu
AKapSąd III p. 232 (a. 1431) : qui eum ad caput et ad pedes tenerent.
DŁUG. Op. p. 107 : sorore … ad manum illum trahente ... ad sepulcrum viri beati perveniens.
II. przy, koło, na, w (czymś), u (kogoś)
A.
1. wskazuje
a. miejsce, obok którego
b. stronę, w której coś się znajduje lub dzieje;indicat
a. lo cum quo vel iuxta quem
b. partem in qua aliquid situm sit vel fiat.
N. locut.
α. ad (nudam) carnem na gołym ciele; nudo corpore
MPH IV p. 658 (saec. XIII exeuntis): fecit etiam funem fieri de capillis equorum, quem portabat sub vestimentis ad nudam carnem.
ArHist V p. 252 (a. 1332) : bonas tunicas portaverunt ad carnem;
cf. etiam DŁUG. Op. p. 37 ; Hist. II p. 409 . ;
β. post verbum laborare de re, in qua conficienda elaboratur
KodPol I p. 118 (a. 1286) : ad pontem ... castri, quando ipsum reparari contigerit, non laborabunt.
2. człowieka,u którego coś znajduje się lub dzieje; hominem, apud quem aliquid situm sit vel fiat.
N. locut.:
a. ecclesia, monasterium ad sanctum N. kościół, klasztor itp. pod wezwaniem świętego N. ; sancto N. dedicata
AKapSąd III p. 234 (a. 1480) : ordo regit ecclesiam ad s. Elisabeth.
Ib. p. 59 (a. 1488) : in ecclesiis videlicet in civitate ad s. Vitum et ad BVMariam.
Stąd eliptycznie o ludziach; inde per elipsim de hominibus
AKapSąd III p. 52 (a. 1484) : plebanum ad s. Bartholomeum.
APozn II p. 185 (a. 1487) : prior ad sanctum Dominicum.
AKapSąd III o. 234 (a. 1480) : magister ordinis ad s. Mathiam.
b. służy do bliższego określenia imion świętych; adhibetur ad nomina sanctorum propius designanda
RachJag p. 11 (a. 1389) : die sancti Petri ad kathedram.
KodMp IV p. 58 (a. 1397) : post diem ad vincula beati Petri.
Biecz p. 26 (a. 1496) : (BVMariae )ad nives.
B.
1. wskazuje miejsce, gdzie coś znajduje się lub dzieje; indicat locum,quo aliquid situm sit vel fiat; qui usus iam bonis auctoribus minime incognitus (cf. Th. I 522, 11 sqq.), medio aevo admodum frequentatur et ad
multa extenditur,ita ut loco prp.
in c. abl. appareat.
ChrMP p. 518 : se ipsum ad loramentum campanae ... suspendit.
CodVit p. 197 (a. 1409) : ne nos ad terras nostras infestarent.
SSrSil I p. 206 (a. 1383) : ad terram sedere.
ZabDziej II p. 352 (a. 1486) : pecuniam quam homines ad tabulam in eclesia ponunt.
NIC. BŁ. Tract. fol. 30a : iacere ad faciem infra ostium ecclesie.
RachWaw p. 367 (a. 1546) : urnae ... quae ad catenam pendet.
N. locut.
AKapSąd III p. 46 (a. 1478) : parochianus ad Clukowo.
2. znaczy tyle co: naprzeciw; valet idem atque: adversus
StPPP VIII p. 580 (a. 1398) : concitare facie ad faciem et cum littera.
DokPaul p. 310 (a. 1463) : Salvatorem facie ad faciem ... conspecturi (cf. Vlg.v. gr. I Cor. 12, 13 ).
AGZ XIV p. 184 (a. 1445) : dare delatorem oculo ad oculum.
KodUJ IV p. 32 (a. 1510) : facultatem apperiendi trium fenestrarum ex domo sua ad Bursam Canonistarum.
DE TEMPORE
I. do, na; wskazuje,jak długo coś trwa; indicat,quam diu aliquali duret.
1. moment, kiedy się kończy; temporis punctum, quo finem capiat (etiam addito usque ad).
2. przeciąg czasu; temporis spatium.
N.
eodem sensu usque ad (cf. Th. I 556,66 sqq.)
KsgŁawKr p. 3 (a. 1365) : a data presencium usque ad biennium obligavit. (
StPPP VIII p. 296, a. 1388 : usque ad tempora vite; cf. AKapSąd III p. 181 a. 1514).
N. locut. :
a. ad tempus (sc. definitum) na [określony przeciąg czasu (opp. perpetuo, in perpetuum).
b. ad dies antiquos w przyszłości; in reliquum tempus
KodTyn p. 35 (a. 1232) : pro servitio, quod nobis fecit et adhuc ad dies antiquos facere vult.
c. ad modicum (sc. tempus)
DŁUG. Hist. II p. 65 : veluti vapor ad modicum parens (=apparens )evanuit, cf. ib. III p. 367.
MPH V p. 846 (a. fere 1490): solitus erat ad modicum (admodicum ed. )in stubam refectorii descendere.
d. ad vitam dożywotnio; quousque vivet ArPrawn VIII
p. 122 (a. 1413) : patrem seruare ad vitam.
KomKadł p. 534 : se debere principari non solum ad vitam, sed etiam per haereditatem in proprijs filijs.
CracArt I V p. 104 (a. 1439) : ad vitam ipsius et non hereditarie.
AKapSąd II p. 939 (a. 1506): nolo aliam habere uxorem preter te ad vitam meam; cf. APozn I p. 389 (a. 1465); DŁUG. LibBen I p. 39; AKapSąd III p. 137 (a. 1509).
Cf. etiam ADVITALITAS.
e. ad futura (sc. tempora)
Tom. IV p. 115 (a. 1517) : proventus ... universi regie mtis … sunt obligati etiam ad futura.
Ib.XIII p. 300 (a. 1531) : experietur Deo dante ... et ad futura, quod is Deus ... non deerit.
Cf. RHist IV p. 271 (a. 1530).
f. ad in perpetuum, ad in aevum na zawsze; in perpetuum
AGZ III p. 168 (a. 1413) : damus ... Bartossio ... maricam … ad inperpetuum.
PP III p. 66 (a. 1438) : perpetue ad in ewm.
g. de (ab) anno ad annum z roku na rok; unoquoque anno (cf. sqq.)
StPPP VIII p. 353 (a. 1390) : ipsas tenere habet ... de anno ad annum.
KodMp IV p. 112 (a. 1408) : et sic de anno ad annum.
N. etiam
StPPP VIII p. 443 (a. 1398) : villam ... Petro debet resignare ad spacium die Pasche proxime nunc ventura
najpóźniej do dnia Wielkanocy; temporis spatio ad diem Paschae tardissime.
3. przeciąg czasu, na który coś się komuś daje lub należy; spatium temporis,pro quo aliquid alicui detur vel debeatur (ad annum, ad quartale, ad mensem, ad hebdomadam vel septimanam, ad diem)
UrkOel s p. 20 (a. 1203) : viginti denarios ad hebdomadam dierum ... assigno.
StPPP VIII p. 349 (a. 1389) : grossum ad septimanam usurabit (
ib. p. 391 : pro usura ad septimanam grossum).
PomnLw III p. 130 (a. 1426) : solarium est: XVIII marc. Polonic. ad annum.
DŁUG. LibBen II p. 154 : solvitur ... de quolibet [(sc. domo]) per novem scottos ad quartale.
Cf. praeterea KsgPrzem II p. 29 (a. 1447) ; AKapSąd I p. 458 (a. 1466) ; *SSrSil XIII p. 236 (a. 1477) ; StPPP II p. 918 (a. 1496) ; RachWaw p. 78 (a. 1526) ; ARect I p. 823 (a. 1535).
N. simili sensu
StPPP IX p. 121 (a. 1483) : iam recepit viginti marcas et aduc per annum debet recipere decim marcas, et ad alterum decim.
Ib. p. 167 (a. 1501) : debet ponere ad annos per dimidiam alterammarcam.
Ib. p. 195 (a. 1511) : ad annos vero debet recipere per mediam alteram marcam.
II. w; wskazuje moment, w którym coś się odbywa; indicat punctum temporis, quo aliquid fiat.
N. locut.:
1.
a. ad festum sancti
N.
w dzień św. N. ; die festo sancti N.
KsgŁawKr p. 134 (a. 1375) : ad festum beati Michaelis, ita saepissime.
N.
KodMp IV p. 445 (a. 1446) : ad et super festum sancti Iohannis Baptiste proxime venturum.
b. abundat
DECIUS p. 89 : paulo post ad Kalendas Septembrias ... pugnatum fuit.
*DcgielI p. 193 (a. 1543) : ut nuptiae ... ad pridie Nonas Maii ... celebrentur.
c. ad annum
KsgKaz p. 233 (a. 1389) : in festo Paschce ad annum futurum.
AGZ XIX p. 216 (a. 1489) : si ... bellum ad annum presentem contigerit.
d. ad futurum tempus
ArSang II p. 213 (a. 1468) : tenebitur ad futurum tempus, videlicet dum pueri habebunt aetatem, soluere prefatis pueris.
2. luźne określenia czasu; tempus varie indicatur
StPPP VIII p. 257 (a. 1388) : ad primam vocacionem.
DŁUG. Hist. I p. 464 : Pomeranos ... captivos ... ad primum Sbignei nuntium aut chartam remisisse.
AKapSąd III p. 73 (a. 1499) : ad primam requisitionem rmi domini.
Ib. p. 291 (a. 1508) : ad sonum campane.
AKapSąd II p. 3 (a. 1525) : (campanam pulsare )eciam ad nebulam aeris turbulentia superveniente.
3. o terminach sądowych; de die iudicii indicendo
a.
StPPP VIII p. 2 (a. 1376) : terminum habent ad primos terminos post Quasimodo.
Ib. p. 33 (a. 1381) : habet statuere ... ministerialem ad terminos.
Ib. p. 256 (a. 1388) : term. ad cras.
AKapSąd III p. 115 (a. 1507) : obtinuit terminum deliberandi (i. q. infra deliberatorium) ad primam (cf. ib. p. 152, a. 1511: ad octavam; ib. p. 76, a. 1500: ex adverso nobilis Nicolaus deliberavit ad XV).
b.
StPPP VIII p. 916 (a. 1406) : terminum habent ... in Lelouia hinc ad XIIII dies.
AKapSąd III p. 191 (a. 1517) : terminum ... hinc ad feriam VI prox. sequentem … prorogarunt.
StPPP VIII p. 428 (a. 1397) : termini sunt positi ad XIIIIor dies.
Ib. p. 435 (a. 1397) : cras ad XIIIIor dies.
Ib.
p. 366 (a. 1394) : et transponuntur ([sc. termini) ]ad duas septimanas.
ARect I p. 395 (a. 1495): dedit ad probandum infra hinc ad octauam.
Cf. etiam
AKapSąd III p. 256 (a. 1497) : solvet (pecuniam ) hinc ad unum mensem.
DE CETERIS RELATIONIBUS
I. de relatione finali: do,na, aby
1. wskazuje cel jakiejś czynnośc i zamiar wykonującego ją; indicat alicuius actionis finem vel agentis propositum,id quod imprimis perspicuum fit sq. gerundio vel gerundivo. Pendet hoc sensu ex verbis, substantivis, adiectivis, cf. s. v.
N. constr. sq. enuntiato finali
ad hoc (id), ut na to,aby; eo consilio ut.
Item abs.
PrPol p. 207 (a. 1395) : si non restituerit, extunc ... capitaneus debet ad hoc facere, sicuti de jure debet.
*CodVit p. 91 (a. 1403) : cum accessissent res ipsas sibi restitui petentes, ad ista nihil fecit.
Eodem sensu
α. ad finem
DŁUG. Hist. IV p. 598 : vinum, ait, optimum ad finem, ut illam ... dominam potarem.
β. ad effectum
ConcPol VI p. 192 (a. 1398) : secum afferat ad effectum, quod ipsos huiusmodi statuta habere ... constiterit.
AKapSąd III p. 292 (a. 1508) : personas electas debebunt presentare ... episcopo ... ad effectum, ut ipse tribuat auctoritatem absolvendi;
item sq. gerundio
ArHist VI p. 142 (a. 1515): querele ... conscribantur ad effectum easdem declarandi ... dno epo.
N. locut.:
a. ad znaczy tyle co polskie na celowe (na coś, na to aby);ad idem significat atque Pol. prp. na sensu finali usurpata
α. ad noctem, ad prandium
RachJag p. 111 (a. 1389) : in Nouam Ciuitatem ad noctem venit (cf. DŁUG. Hist. IV p. 630 : in Podgrodzye).
Ib. p. 319 : in oppidum Nowitarg ad prandium et ad noctem perveniunt.
β. arare ad aestivalia, ad hiemalia vel ad aestatem, ad hiemem
KodMp II p. 269 (a. 1329) : ad estiualia semel, ad hyemalia ... ter nobis ... arare ... tenebuntur.
KodWp III p. 43 (a. 1355) : arare diem ad yemalia.
KodKKr I p. 296 (a. 1363) : vnum ad yemem et aliud ad estatem ... arabunt.
AKapSąd III p.269 (a. 1499) : ad hyemalia et ... ad estivalia arare;
item post seminare:
StPPP VIII p. 129 (a. 1385) : seminare ad iemem;
laborare
KodWp III p. 515 (a. 1381) : duos dies ... unam ... ad hyemem et aliam super estatem debent laborare.
Simili sensu
AKap Sąd III p. 91 (a. 1502) : pulsatum est ad vesperas.
γ. ad idem
StPPP VIII p. 457 (a. 1398) : terminum habent ad colloquium ad idem, sicut continetur in libro.
δ. ad quid (quod)
RHist XXI p. 302 (a. 1424) : amice, ad quid intrasti? (
Cf. Vlg. Matth. 22,12 ubi tamen legitur quomodo).
Lites III p. 174 (a. 1414) : interrogatus, ad quod ibi fuerat praesens.
b. signum ad sagittam cel dla strzał; ad sagittandum
KADŁUB. p. 226 : alios excoriat, multos quasi signum ad sagittam figit.
*Theiner I p. 30 (a. 1236) : quasi signum sunt positi ad sagittam.
*CodVit p. 1035 (a. 1416) : signum crucifixi ... pro signo posuerant ad sagittam.
2.
a. przeznaczenie czegoś na coś (po słowach oznaczających dawanie itp.); destinationem alicuius rei (post verba dandi,conferendi sim.).
N. locut.
ad rationem alicuius rei na poczet; ratione.
b. na czyją rzecz lub korzyść coś się, dzieje; cuius commodo aliquid fiat
α. ad partem alicuius
TPaw III p. 15 (a. 1386) : fidejussi viginti marcas ad partem fratris mei.
*JAC. PAR. II p. 354 : ad partem negativam arguitur ex triplici ratione.
ŁASKI ComPriv fol. 162 : omnia fideliter ad partem maiestatis regie ... agam.
N. locut.
Tom. IV p. 186 (a. 1517) : in dubiis semper est ad meliorem partem interpretandum.
β. perdere ad aliquem
TPaw III p. 281 (a. 1393) : ipsam (silvam sc. )ad nostros predecessores perdiderunt.
KsgCzer p. 82 (a. 1416) : Petrus ad eandem dominam perdet in perpetuum.
PP III p. 80 (a. 1440) : tres boues et II equos ad dictum Paulum perpetue perdet.
γ.
ArHist V p. 228 (saec. XIV) : testamentum factum ad ecclesiam.
MatPis I p. 14 (a. 1503) : privilegium ad hospitale.
KodUJ I p. 135 (a. 1422) : quotiens aliquam domum ad communitatem vicariorum contigerit vendi, pecunia illa nullatenus inter vicarios dividatur.
3. skutek i następstwo; finem et consecutionem.
N. hoc sensu
α. usque ad ( DŁUG. Hist. V p. 5 ; Op. p. 345 ). ;
β.
JusPol p. 452 (a. 1421) : si aliquis ... ad tres fidejussores taliter kmethonem non miserit, extunc etc.
γ. po czasownikach oznaczających skazywanie (na coś); post verba condemnandi sim.
KodKKrI p.58 (a. 1255) : poenam ... ad quam fuerit ... condempnatus.
ArPrawn IV p. 340 (a. 1347) : ad poenam debitam condempnantes;
saepe sq. gerundio
AKapSąd III p. 232 (a. 1430) : condempnatum ... ad solvendum penam.
Ib. p. 2 (a. 1448) : condempnavit eundem ... ad solvendum X gr.
KodMp II p. 86 (a. 1252) : potestatem iudicandi ad omnes sentencias iuxta formam curie nostre (cf. ib. ad aquam et ferrum candens).
StPPP VIII p. 825 (a. 1400) : ad penam contumacie pronunccia vit et inscripsit.
KsgPrzem I p. 181 (a. 1429) : sentenciatus est ad solucionem.
Simili sensu post
accusare :
Tom. I App. p. 22 (a. 1506) : si quis obloquendo accusaverit quempiam ad infamiam aut capitis diminutionem [(plura cf. supra 109, 49 sqq. .
II. de relatione modali: wedle,stosownie do, zgodnie z, w porównaniu z
1. wskazuje to, z czym coś bywa porównywane; indicat id, quocum aliquid comparetur.
2. przybliżony wymiar, ocenę itp. (około); mensuram vel aestimationem minus accuratam (i.q. fere, ferme, circa).
N. locut.:
a. ad numerum, ad mensuram, ad valorem; nonnumquam elliptice usurpatur v. gr.
ARect I p. 729 (a. 1530) : causa occasione calceorum longorum ad decem grossos, cereuisie betule ad duodecem grossos.
b. aestimare, pensare, taxare ad
RHist XXIII p. 153 (a. 1434) : inuriam et infamiam istam estimo ad triginta florenos.
AKapSąd III p. 21 (a. 1466) : quas michi estimo et pendo ad X flor.
ZabDziej III p. 205 (a. 1492) : expensas taxavit ad quatuor florenos; ita saepius.
c. damnare, damnificare aliquem ad
UrkBBresl p. 197 (a. 1286) : ad multa milia marcarum ecclesia est dampnata.
AKapSąd III p. 18 (a. 1465) : damnificavit ipsam ... ad VI flor.
Ib.
p. 22 (a. 1466) : me dampnificastis ad L sexagenas.
Ib. p. 159 (a. 1512) : damnificatus est ... ad L sexagenas.
d. ager ad (duos, sex) boves pole,które można zaorać dwoma, sześcioma itd. wołami; qui duobus (sex etc.) bubus exerceri possit
KodKKr I p. 101 (a. 1273) : aream et ... agros forte ad duos boues optinet.
KsgHenr p. 60 : terra ad quatuor boues.
KodKKr I p. 46 (a. 1253) : damus ej aream competentem et agros ad sex boues.
e. accedunt locut. ut:
*MonLub p. 22 (saec. XV) : grando ... ad magnitudinem ovi galline (cf. SSrSil XII p. 77, a. 1457 : ad quantitatem nucis).
AKapSąd III p. 67 (a. 1497) : eam de opibus suis dotet ad tantum, quantum ... dotata fuisset de paternis.
CodSil XIII p. 118 (saec. XIV) : habet ... allodium unum bene ad sex mansos.
Tom. XIII p. 194 (a. 1531) : mecum ad unam solidam horam collocutus est.
3. miarę odległości lub wysokości; distantiam vel altitudinem
KsgHenr p. 2 non habuit ... siue in patrimonio siue in aliqua proprietate ad passum pedis.
Tom. XII p. 319 (a. 1512) : Hungari ... nec illo (sc. regno )cedere volunt ... etiam ad palmam manus.
DŁUG. Hist. IV p. 590 : castra ... ad iactum lapidis tormentalis metatur.
AGZ XV p. 338 (a. 1497) : piscari inferius aggeris alias «pod grobla»ad eyciendum securi.
CodVit p. 376 (a. 1416) : vix ad iactum sagitte a nostris pistaret stacionibus.
DŁUG. Hist. III p. 410 : utroque ... exercitu ... ad iactum trium ... sagittaruma se invicem distante.
Ib.V p. 197 : ad aliquot miliaria.
ZabDziej IV 1 p. 49 (a. 1551) : exstruendam turrim ... ecclesiae ... ad tria pavimenta alias «rostovanie».
4. występuje po słowach oznaczających dzielenie; usurpatur post verba dividendi
Dogiel I p. 107 (a. 1507) : regnum ... ad officiolatus distribuere.
KodMp III p. 6 (a. 1333) : villam Gory … ad tres partes equales diuident seu dispartibunt.
PP V p. 15 (a. 1425) : viliam Falanczino ... ad tres partes diuiserunt.
AGZ XVI p. 297 (a. 1499) : inter se ad medium dividere.
KodWp V p. 616 (a. 1439) : diuisionem ... fecimus bonorum ... in et ad septem partes.
DŁUG. Op. p. 236 : salis concreta moles ad quantitates bancorum partiretur.
Visit. p. 174 (a. 1511) : partierunt cmethones agros ad virgas.
Inde locut.
AGZ XIII p. 130 (a. 1442) : thaberna cessit ad tres partes eis omnibus.
Ib. p. 58 (a. 1437) : recipere ad unam quartam
(w jednej czwartej części; unam quartam partem).
Ib. XI p. 408 (a. 1455) : tabernam ad quatuor partes possidebunt.
Saepius XVI saec. ad ratas ratami; pensionibus (aliquot pecuniam solvere)
Tom. III p. 432 (a. 1515) : promisit XX millia florenorum ad ratas tamen.
KodUJ IV p. 145 (a. 1535) : solvere promisit ... ad duas ratas annis singulis.
N. locut.
AGZ XIII p. 319 (a. 1494) : si (ministerialis ) ibi aliquid recipiat ... ipsum ... ad portiones secabo.
III. de relatione causali et condicionali
1. wskazuje przyczynę: wedle,stosownie do, ze względu na; indicat causam, qua quis adducatur ut...(v. gr.ad instantiam, ad mandatum, ad petitionem sim.); valet idem atque: propter, ob.
N. iuncturam
erga ad?
TPaw IV p. 520 (a. 1392): tenetur portare literam subsidij a dno Jascone... erga ad instandam Pelcze de Odanchowo.
N. locut.
clamare ad violentiam wołać, że gwałt się dzieje; clamando vim sibi inferri significare
AKapSąd III p. 188 (a. 1516) : inceperunt clamare ad violenciam.
Ib. p. 210 (a. 1525) : clamaverunt ad violenciam.
2.
a. wysokość czynszu itp. ; pretium census sim.
KodWp II p.443 (a. 1320) : Iesconi … ad certum et annuum censum dedimus ([molendinum sc.) ]
KodMp III p. 315 (a. 1378) : hortum … ad III scotos possidebant ac detinebant.
AKapSąd II p. 21 (a. 1417) : robora ... debet ad easdem pecunias excidere.
SSrSil II p. 128 (a. 1356) : stubam balnearem ... vendidit ... ad duas marcas annui et perpetui census.
Simili sensu
KsgHenr p. 116 : apud quendam Iudeum ... pecuniam ad usuras accepit.
*Dogiel V p. 110 (a. 1399) : fiat murus ad expensas fratrum.
AKapSąd III p. 263 (a. 1499) : mutuasse pecunias ad pignora.
RachDw III. p. 121 (a. 1570) : nullum salarium habuit, nisi ad provisionem seruiebat.
b. występuje w zwrotach wyrażających zastrzeżenie, warunek itp. ; apparet in locutionibus significantibus cautelam,condicionem sim.
DŁUG. Hist. II p. 261 : a reatu patricidii ad cautelam absolvit.
Ib. III p. 308 : ad cautionem fratrum suorum ... dimissus.
AKapSąd III p. 72 (a. 1499) : missus libere ad cautionem fideiussoriam.
Tom. III p. 109 (a. 1514) : vix tandem ad cautionem dimissi.
*CodVit p. 995 (a. 1409) : quos ipsi ad fideiussionem emittere nolunt.
KsgMaz III p. 114 (a. 1435) : nos ipsum Laurentium ad sua bona eidem domino pro eisdem tribus marcis fideiussimus.
DŁUG. Hist. IV p. 105 : universos (captivos sc. ) ad … militarem sponsionem ... dimittit,
cf. ib. V
p.490. Tom. VII p. 139 (a. 1524) : accepi igitur ad fidem meam ab illo in mutuum centum ducatos.
N.
o zastawie; de pignore:
AKap Sąd III p. 348 (a. 1528) : ad eandem imaginem ... pro sua necessitate apud providum Albertum XVI ½ marcas ... recepit.
IV. de relatione in universum
1.
a. znaczy tyle co: wobec, w stosunku do; idem valet atque: adversus,erga aliquem vel aliquid,respectu alicuius (rei); phil. t. t. ad aliquid oznacza kategorię stosunku; categoriam significat relationis; pendet hoc sensu ex verbis, sed saepius ex substantivis et adiectivis etiam iis, a quibus illud regimen antiquis temporibus alienum fuit.
N. locut. e
llipticas:
a. quid (nihil) ad me (te, eum) sc. pertinet.
b. quid mihi (tibi) ad aliquid
AGZ XVIII p. 403 (a. 1499) : quid michi ad tuam protestacionem?
AKapSąd III p. 77 (a. 1501) : quid hic tibi ad hec?
Simili sensu
c.
ZabDziej III p. 530 (a. 1498) : non est sibi ad interesse.
Ib.
p. 127 (a. 1491) : se ad interesse putantibus.
d. często zastępuje cały zwrot taki jak: co się tyczy,w odniesieniu do itp. ; frequenter per ellipsim usurpatur pro locutionibus ut: quod respicit ad,attinet ad, sim.
Eodem sensu dicitur
quo ad, quantum ad, respectus ad aliquid.
2. na, przeciwko; contra,adversus.
N. syn.
BreslUB p. 172 (a. 1355) : qui sibi adiuti fuissent contra Tartaros et ad alios sibi inimicantes.
AKapSąd III p. 161 (a. 1512) : proposuit contra prefatos nobiles ut ad successores in bona.
N. locut.
dicere ad
ZapSądWp p. 389 (a. 1409) : Ianussio … ad honorem dixit, ipsius honori detrahendo.
KsgMaz III p. 165 (a. 1436) : Stanislaus ... L contra Iohannem ... quia sibi dixit ad honorem.
3. występuje po słowach oznaczających odpowiadanie itp. ; usurpatur post verba respondendi sim.
4. znaczy tyle co: nadto, poza; valet idem atque: praeter;hoc sensu non nisi raro usurpatur, potissimum in iunctura ad haec vel adhaec, cf. s. v.
V.
1. występuje zamiast prostego acc. ; ponitur pro simplici acc.
AConst p. 78 (a. 1279) : clerici ... ad aleas et taxillos non ludant.
AGZ V p. 200 (a. 1457) : necessitate ad id exigente.
DŁUG. Hist. IV p. 266 : ad destructionem regni nostri molitus est.
AKapSąd III p. 42 (a. 1473) : moraris inhoneste, ut ad te non decet.
ArSang II p. 269 (a. 1498) : et quia onus commodum, ad laborem praemium sequitur.
Usurpatur hoc sensu post verba: aperire, attemptare, conari, concernere, contrahere, decere, exigere, iuvare, latere, ludere, machinari, moliri, obsidere, orare, redolere, sequi, tangere, visitare (etiam XVI saec. saepe, item post visitatio) vulnerare (cf. supra 155,31 sqq.). Cf. s. v.
2. wskazuje przedmiot (bliższy lub dalszy); indicat obiectum
a. post accipere, agnoscere (se), ascribere, computare, imponere (sibi), imputare, referre, reputare, retorquere, revocare, videri, item post nomen reputatio :
DŁUG. Hist. V p. 409 : excusationes ... ad satisfactionem accepit.
Ib. I p. 466 : quod Sbigneus ad magnam gratiam computavit.
Id. Op. p. 64 : nec ... ignorantiam imputes ad peccatum.
ArPrawn IV p. 153 (a. 1347) : fuga ad infamiam reputetur.
CodEp III p. 61 (a. 1452) : ad singularem mihi reputabo graciam, si etc.
Cetera cf. s. v.
b. post attendere, cogitare, considerare, consulere, deliberare (deliberationem praehabere), intendere, invigilare, providere, superintendere, vigilare ;item post nomina: consideratio, exspectativa, recordium, vigilantia:
PEREGR. fol. 110a : sed ad ista non cogitasti.
PP II p. 117 (a. 1451) : ad illud attendere.
DŁUG. Hist. IV p. 535 : parvam habendo ... ad merita ... hominum considerationem.
CodVit p. 960 (a. 1392) : ad eius ... honorem et gloriam consulere.
Cetera cf. s. v.
c. post fideiubere, iurare (item aliquando post verba Pol. idem significantia!), testari; item post nomina: cautio fideiussoria, testis, testimonium:
KsgKaz p. 328 (a. 1394) : fideiussit pro Meysner ad portandum litteras probatorias.
AKapSąd III p. 177 (a. 1513) : ad dicta ... nobilium iuravimus iuxta rotam.
TPaw IV p. 72 (a. 1400) : ad quod presumit «przisocz».
Ib. p. 145 (a. 1407) : Wszeborius habet «poprzisacz» Stanislaum ad quinque marcas.
CorpJP III p. 433 (a. 1519) : testatur ac id scriptura divina.
DŁUG. Hist. V p. 232 : cautionem fideiussoriam ... ad mutuum sex millium florenorum.
KodMaz(K) p. 541 (a. 1244) : hij sunt testes ad hoc.
DŁUG. Hist. I p. 119 : testimonia ad id nulla exquirimus.
d. post denomi nare, investire, eligere, nominare , item post nomen coronatio
DŁUG. Hist. IV p. 310 : Albertus … et Sbigneus ... ad Gnesnensem archiepiscopatum denominantur.
Ib. p. 585 : ad illud (sc. regnum ) alius princeps electus.
KodMp IV p. 7 (a. 1386) : quem tamen ad dictum altare investire destitimus.
DŁUG. Hist. II p. 189 : Swantopelcum ad Pomeraniae terras investivit.
Id. Op. p. 435 : episcopus ... a Kazimiro ... fege ad illam (sc. sedem Cracoviensem ) ... nominatus.
Id. Hist. IV p. 517 : Sigismundi ... regis ad imperiale fastigium coronatio.
Ib. p. 644 : coronationem ad regnum Hungariae accepturus.
3. występuje jako przedmiot zamiast inf. ; loco obiecti ponitur pro inf.
DŁUG. Hist. I p. 382 : inducit in animum ad vastandum illud (cf. Op. p. 244: ad … templum ... aedificandum).
AKap Sąd III p. 113 (a. 1506) : mandasti ad decimandum (cf. ib. ad scribendum decimas).
KodWp III p. 42 (a. 1355) : pecunias promittimus ad solvendum.
ChrMP p. 567 : dum nuncii Casimiri ad recipiendum castrum ... tardarent.
N. simili sensu
StPPP VIII p. 387 (a. 1397) : pro prohibitione molendini ad locandum.
VI. zastępuje celownik: składnia taka, nie obca już starożytnym,w wiekach średnich była bardzo pospolicie używana; ponitur pro dat. ,quae constructio iam antiquis non incognita (cf. Th. I 557, 78 sqq.). , medio aevo admodum frequentatur
KADŁUB. p. 101 : si ... ad melioris vite frugem ... studuisset.
KodMp II p. 79 (a. 1248) : unum caldar … ad claustrum de Staniatki ... contulimus.
KodWp I p. 25 (saec. XIII/XIV): nisi vivacibus litterarum indiciis ad posteros propaletur.
StPPP VIII p. 104 (a. 1384) : fideiusserat VI marcas ad Iudeos (cf. PP III p. 3, a. 1427; ARect I p. 301, a. 1491 : invadiauit [ed. iuvadiauit; ib. p. 334, a.1389: pro IX marcis ... ad Krzesslaum Hapa fideiussis).
KsgPrzem I p. 28 (a. 1407) : noverint universi, ad quos ... expedit.
PP III p. 63 (a. 1438) : domus ... cadet contra ad Iudeum.
DŁUG. Hist. V p. 582 : ad Prussiae barones ... intimavit.
Etiam XVI saec. continuatur:
Visit. p. 12 (a. 1511): ad hoc ipsum tributum subiacere.
AKapSąd III p. 327 (a. 1533) : ut expedit ad bonum presbiterum.
ConcPol VI p. 346 (a. 1593) : ad pietatis modestiaeque studium … incumbant.
Item pro pron.
sibi :
StPPP VIII p. 160 (a. 1385) : iudex omnes penas ad se recepit (cf. KsgMaz II p. 139, a. 1425 : percepit).
PrPol p. 245 (a. 1399) : quod accepisset ad se sex marcas pro capite.
DŁUG. Hist. I p. 444 : Bohemorum ... querentium se ad iniusta bella, ex quibus ad solos principes locupletatio, ad se tenuitas proveniret, cogi.
Pro eidem
StPPP VIII p. 412 (a. 1397) : habet se reddere ([=reverti)] ad eundem.
VII. singularia
1. występuje w miejsce a, ab z abl. ; usurpatur loco prp. a, ab sq. abl. (cf. Th. I 559,3 sqq.):
TPaw IV p. 487 (a. 1392) : nunquam recepi sex grossos ad uxorem tuam.
Ib. p. 19 (a. 1393) : emit hereditatem ibidem in Gribowo ad Vislaum.
Ib. Alexius ... emit hereditatem ad Adam perpetualiter.
StPPP VIII p. 967 (a. 1400) : potest recipere istas ... marcas ad Iudeos.
AKapSąd II p. 28 (a. 1417) : domum … quam ad Stanislaum emit.
ArHist III p. 199 (a. 1412) : torrens ... diuidit Posdzancza ad limites hereditatis Socharzewo.
CodEp III p. 59 (a. 1452) : tempus ... humidum ... artus meos longaevo fatigatos labore ... ad parendum vestre paternitatis votis abstrahit et abducit.
CorpJP III p. 456 (a. 1519) : si vero... (rem sc. ) reformare denegaverit ([artifex)], iudicii intererit providere, ut damnum male elaborate rei defalcaretur ad illud pretium prius condictatum.
De ad sq. abl. pro a, ab cf. infra 169,49 sqq.
2.
a. wskazuje to, na co się przysięga, zaklina itd. ; indicat id, per quod iuretur, cf. Pol. na hoc sensu usurpari solitum.
*Dogiel I p. 43 (a. 1411) : juro ... ad hanc sanctam Dei Evangeliam:ita vel sancta Dei Evangelia saepe, cf. ArLit III p. 34 (a. fere 1447); AKapSąd III p. 16 (a. 1464); DŁUG. LibBen I p. 570.
KodMp III p. 281 (a. 1374) : prestitis ... ad sanctam Dei crucem iuramentis, cf. ArPrawn XI p. 2 (saec. XV medio).
Ib. I p. 254 (saec. XV) : iuro ad passionem Christi, cf. AKapSąd III p. 244 (a. 1480).
Ib. p. 266 (a. 1499) : iuramentum … ad imaginem Crucifixi.
*KodUJ II p. 54 (a. 1445) : ad pectus suum ... iurare.
RFil XXV p. 144 (saec. XV ex eunte): ad meam fidem et honorem dico.
N. locut.
ad (=per) guttur meum! ex Pol. na moje gardło ad verbum translatum
AGZ XIV p. 17 (a. 1440) : non dabo intromissionem, ad guttur meum.
KsgPrzem II p. 109 (a. 1451) : nec a iure meo recedo, ad guttur meum, et protestor, quia etc.
b.
Item Pol.
na reddi videtur locis ut:
ArPrawn IV p. 611 (a. 1347) : plures kmethones de una villa ad aliam recedere non possunt, nisi ad decimum unus jeden na dziesięciu.
AGZ XIV p. 337 (a. 1452) : si ... inveniret emptorem ad (kupca na ) dictam partem advocacie.
TPaw I p. 8 (a. 1502) : oppidanis ... data est quitancia ad (kwit na ) decem bancos salis.
JusPol p. 383 (a. 1540) : bona aliqua vendita aut ad lapsum (na przepadłe )inscripta.
3. występuje po słowach wyrażających grożenie; usurpatur post verba minandi
DŁUG. Op. p. 117 : daemonia omnigenis modis sibi minitantia ad nocendum.
AKapSąd III p. 359 (a. 1471) : prohibente eo per minas ad metum mortis.
ZabDziej II p. 105 (a. 1483) : minas sibi ad mortem inferendo.
AGZ XV p. 299 (a. 1492) : et ipsi Nicolao ad mortem diffidas (=minaris ).
Visit. p. 345 (a. 1511) : minantur quoque ad maiora.
Tom. II p. 11 (a. 1512) : (Tartari sc. ) ad invadenda dominia mtis sue imminent.
4. występuje po słowie servire; usurpatur post verbum servire
a. ad aliquem (=apud ,cf. 156,13sqq.)
Tom.VIII p. 164 (a. 1526) : ad Janussium incepit servire.
b. ad aliquid
KodMaz(K) p. 97 (a. 1170-1176) : ne ad opus castri seruiant; sed multo saepius ad bellum, expeditionem:
StPPP VIII p. 423 (a. 1397) : seruire ad expedicionem cum hasta.
Ib. I p. 321 (a. 1420) : qui ad expeditiones seruient.
AGZ XI p. 411 (a. 1456) : pro me servire ad bellum.
DŁUG. LibBen I p. 626 : scultetus ... tenetur servire ad bellum.
5. występuje po opus est; usurpatur post opus est
*CodVit p. 885 (a. 1429) : nunc opus est ad exhibendum prudencie temperamentum.
IANIC. p. 13 v. 9: est opus ad carmen.
6. występuje po interesse ;usurpatur post interesse
PP V p. 136 (a. 1429) : ad illos, ad quos de iure intererit.
AKapSąd III p. 123 (a. 1508) : sua interesse putantes ad videndum testamentum ... confirmari.
7. oznacza zamianę; indicat commutationem
Zsig p. 12 (a. 1500) : residui (floreni sc. ) ad monetam Ung. ... permutati.
LibBenP p. 110 (a. 1510) : per commutacionem allodii ad plebanatum.
Cf.
Tom. III p. 431 (a. 1515) : summam XL milium flor. ad computum XXX gross. Polonicalium.
DE LOCUTIONIBUS
I. cum nominibus compositis, ita ut adverbiorum vim habeant
1. cum substantivis ad abundantiam obficie; abundanter, cf. addenda s. v. abundantia ad amussim starannie; diligenter, cf. amussis ad effectum istotnie,rzeczywiście; vere, reapse, cf. effectus, -us. ad experientiam z doświadczenia; experientia, cf. experientia, -ae. ad faciem B. α. wobec kogoś; coram. β. z przodu; in fronte (opp. ad tergum), cf. facies, -ei. ad finem
  • Dc.
ostatecznie, na koniec; denique, cf. finis, -is, ad latus z boku; a latere, cf. latus, -eris ad mortem śmiertelnie; mortifere, cf. mors, -tis. ad oculum
  • B.
α. oczywiście; evidenter. β. dla oka; ad speciem, cf. oculus, -i . ad partem
  • Dc.
  • B.
α. na boku,na stronie; secreto. β. częściowo; ex parte, cf. pars, -tis. ad possibilitatem około; circa, cf. possibilitas, -tis. ad praestam za gotówkę; pecunia praesente, cf. praesta, -ae. ad praesentiam (praesentationem, praestandum) na kredyt; in diem, cf. praestantia, praestatio, praestare. ad redundantiam w nadmiarze; redundanter, cf. redundantia, -ae. ad rotunditatem (rotundum) okrągło; rotundum in modum, cf. rotunditas, -atis et rotundus, -a, -um. ad sensum naocznie; evidenter, cf. sensus, -us. ad sublimitatem w górze; in summo, cf. sublimitas, -atis. ad tempus
  • Dc.
czasowo, na czas jakiś; non perpetuo, cf. sq. et tempus, -oris ad unguem starannie; accurate, cf. unguis, -is. ad verbum
  • B.
(de verbo ad verbum) dosłownie; nullo verbo mutato vel amisso, cf. verbum, -i.
2. cum adiectivis ad completum (sc. modum) zupełnie; plane, cf. completus, -a, -um. ad condignum (sc. modum) należycie,odpowiednio; ut par est, cf. condignus, -a, -um. ad extensum (sc. modum) obszernie; late, cf. extensus, -a, -um. ad extremum na koniec; denique, cf. extremus -a, -um. ad firmam (sc. manum)
  • BJ.
na stałe; perpetuo, cf. firmus, -a, -um. ad imparia nie na równi; haud aeque, cf. impar, ad integrum zupełnie; plane, cf. integer, -a, -um. ad latum obszernie; late, cf. latus, -a, -um. ad liquidum jasno; evidenter, cf. liquidus, -a, -um. ad longum (sc. tempus) długo; diu, cf. longus, -a, -um. ad mirum (sc. modum) cudownie; mirabili modo, cf. mirus, -a, -um. ad mundum do czysta,na czysto; munde, cf. mundus, -a, -um. ad oppositum naprzeciw; ex adverso, cf. oppositus, -a, -um. ad otiosum (sc. modum) leniwie; otiose, cf. otiosus, -a, -um. ad paria na równi; pari modo, cf. par. ad perfectum (sc. modum) zupełnie,całkowicie; plane, perfecte, cf. perfectus, -a, -um. ad planum jasno; plane, cf. planus, -a, -um. ad plenum
  • B.
  • BJ.
w całości,zupełnie; plene, cf. plenus, -a, -um. ad praesens (sc. tempus) α. obecnie; nunc. β. dotąd; adhuc, cf. praesens, -ntis, ad propinquum (proximum) blisko,najbliżej; prope,proxime, cf. propinquus, -a, -um. ad purum na czysto,do czysta; purum in modum, cf. purus, -a, -um. ad rotundum, cf. ad rotunditatem, ad simplum po prostu; simpliciter, cf. simplus, -a, -um. ad summum
  • B.
najwyżej; maxime cf. summus, -a, -um. ad ultimum α. nakoniec; denique. β. do ostatka; ad finem usque, cf. ultimus, -a, -um.
II. cum adverbiis compositis (cf. quae ea de re dicta sunt atque Th. I 559, 20 sqq.). ad amplius cf. ample, ad contra cf. contra, ad distantius cf. distans, ad extra cf. extra, ad hactenus cf. hactenus, ad huc cf. adhuc, ad imo cf. imo. ad infra cf. infra, ad instar cf. instar, ad intra cf. intra, ad invicem Vlg. cf. invicem, ad longius cf. longe, ad magis cf. magis, ad maius
  • B.
cf. maius, ad maximum cf. maximum, ad melius cf. bene, ad minimum
  • B.
cf. minimum, ad (omne) minus
  • B.
cf. minus, ad mutuo cf. mutuo, ad nondum cf. nondum, ad peremptorie cf. peremptorie, ad plus
  • BJ.
cf. plus, ad pridie cf. et pridie, ad primum cf. primum, ad prope cf. et prope, ad quantum cf. quantum et adinquantum. ad statim
  • BJ.
cf. statim. ad superius cf. supra, ad tantum cf. tantum, ad ulterim cf. ulterim.
III. cum infinitivo (cf. ) ad interesse tymczasem; interea, cf. intersum.

Więcej

Słowniki

Korpusy

Lista haseł
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)