- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- L.
- A.
- N.
I.
A.
propr.
1.
władza (pana), rządy,panowanie,zwierzchność; domini potestas, dominatio
a.
in familiam, domum, rem familiarem.
b.
in populos, terras
(sc.
imperatoris, regis, ducis, viri nobilis sim.). Additur
ducale (
DokMp I
p. 175, a. 1372
:
que ad nostrum ducale d-um spectare dinoscuntur),
regale (
ib. p. 115, a. 1359 : d-um regale, quod in omnibus... habemus),superius
( *LhnUrk p. I 9, a. 1348 : censum... in recognicionem sui superioris d-ii rite persolverint),temporale ( Dogiel IV p. 51, a. 1331 et saepius).
Praec.
zwierzchnia,suwerenna władza monarchy; principis imperium maius
KodWp I p. 151 (a. 1234) : indigene villas ecclesiarum inhabitantes coram me tantum dicit dux Vladislaus citati respondeant et hoc in signum d-ii (ita saepius ).
JANKO p. 645 : omnes duces Poloniae consueverant sibi esse aequales nec alter ab altero quicquam d-ii recognoscebat, sed unusquisque suo d-o gaudebat.Ita vulgo.
2.
faciendi aliquid
moc,władza, prawo czynienia czegoś; ius atque arbitrium, potestas
CodSil X p. 54 (a. 1299) : vendidi ... possessionem ... cum superioris et inferioris iudicii d-o prout ad me pertinuerunt.
KsgHenr p. 203 (a. 1303) : ideo nolo collacionis d-um ad me et ad successores meos pertinere.
KodMp II p. 225 (a. 1312) : monasterium ... restituimus ... integre ... ad ius et proprietatem, ad d-um perpetuum thelonei percipiendi.
PrzywKr p. 37 (saec. XV ex.) : tunc domini consules in eligendo signatore ... d-um sibi reservant.
B.
meton.
1.
a.
terytorium podległe władzy króla, księcia, pana feudalnego, państwo, księstwo;
regio potestati regis, ducis,viri nobilis subiecta, regnum, ducatus
GALL p. 16, 15 : Boleslaus I totam ... terram eorum Hungarorum usque Danubium suo d-o mancipavit.
Ib. p. 83, 13 : proceres ... decreverunt, quatenus Bolezlauus Sudomir et Cracow sedes regni principales ... occuparet easque fidelitate recepta in d-um possideret.
CodSil(M) II p. 98 (a. 1211) : sine teloneo per totam terram et d-um nostrum (dicit dux Henricus Barbatus ) libere mercatores vadant pro sale ... afferendo.
UrkOel p. 117 (a. 1276) : ville ... in districtu nostri d-ii (dicit dux Henricus ) ... locate.Ita vulgo usque ad saec. XVI. Cf. Th. V 1,1898,4 sqq. Additur patrimoniale et naturale ( Lites II p. 138, a. 1413) . Glossae Pol.
ArPrawn II p. XIV (a. 1443) : foedus «państwo wolne» id est (ed. et) d-um.
GLcerv p. 538 : dominus «pan», d-um «państwo».
b.
praec.
pl. dobra ziemskie, majątek, nieruchomości; bona, praedium, bona immobilia
AKapSądI p. 9 (a. 1431) : de villa, d-o seu allodio debitam ecclesie ... solverint pensionem.
KsgŁawWar I p. 217 (a. 1484) : tenere d-um alias «gymyenye» fortiter a tempore inscripcionis in librum.
Ib. p. 218 (a. 1485) : si non solverit, extunc inscribit se Petro advocato ... ad predictum d-um alias «na ymyenye».
StPPP IX p. 227 (a. 1531) : domina Katherina ... legauit ... Anne neptisse sue ... viginti marcas, quas habet in scultecia et in d-o in Varzycze alias «na opravye szwey».
2.
pan, władza zwierzchnia; dominus, erus
KodMp II p. 105 (a. 1256) : fratribus Sancti Sepulcri domus Mechouiensis ... ivridicionem d-o nostro (i. nobis ) cedentem in castoribus capiendis ... contulimus (dicit dux Boleslaus ).
DokMp I p. 181 (a. 1373) : si quis ... voluerit mellificia reformare, habeat facultatem nostro d-o (dicit cancellarius Cracoviensis ) quartale mellis ... persolvendo.
DŁUG. LibBen I p. 292 : quilibet faciens rotas tenetur pro d-o annuatim solvere ... sex grossos (cf. ib. supra ) tenetur annuatim unum leporem dare pro curia).
OrdUst p. 14 (a. 1542) : si aliquis subditorum ... subditum tamquam profugum et rebellem contravenientem praesenti decreto nostro ac ipsius d-o in bonis suis receperit seu locaverit, extunc tenebitur eundem d-o suo haereditario restituere (cf. supra dominus hereditarius).
C.
transl. władza nad czymś (kimś), przewaga;
potestas maior, auctoritas.
Locut.
a dominio esse
i. q. praedominari
VITELO OpM p. 36 : in mixtis elementis a d-o sunt semper terra et aqua.
N. constr. sq.
in
c.
abl.
CodVit p. 1007 (a. 1416) : avaricia in mentibus eorum Cruciferorum maius habuit d-um, quam propagacio fidei Christiane.
II.
iur.
t.t. prawo własności, własność; potestas alicuius rei pleno proprietatis iure habendae utendae sim., possessio, proprietas.
Iuxta posita
(omne) ius; item ius possessionis et proprietatis (
Lites II
p. 254, a. 1330)
, potestas (
CracArt I
p. 77, a. 1429
;
ib.
p. 106, a. 1439
;; cf. Th. V 1, 1895,44 sqq.), proprietas.
Opp.
usus.
Distinguitur
α.
directum et utile
vel
merum et mixtum :
Lites II p. 214 (a. 1412) : possessiones ... cum ... toto d-o utili et civili sive directo et civili ... habuerunt.
CodSil VI p. 185 (a. 1339) : bona damus cum d-o mero et mixto, utili et directo et aliis iuribus universis.Ita saepius. Simili sensu fundi et ususfructus fundi :
StPPP VII p. 234 (a. 1544) : in omni fundo seu hereditate, quae fert annuos fructus, est duplex d-um, videlicet d-um fundi et d-um ususfructus fundi.
β.
maius et minus
(
DŁUG. LibBen I
p. 550
:
proprietas villae et d-um maius pertinet ad sanctimoniales ... minor ... proprietas videlicet duae hortulaniae pertinet ad episcopatum Cracoviensem),
superius et inferius
( KodWp III p. 560, a. 1385 : villam ... ab ... domino ... abbate ... cum omni iure et d-o integro superiori et inferiori ... emimus.Ita saepius), certum et mixtum ( Tom. VIII p. 168, a. 1526 : reges Polonie ... terras Masoviae velut d-um certum et mixtum possidebant).
γ. perpetuum (additur possessio vera:
KodPol I
p. 128,
a. 1288)
, plenum (proprietatis:
KodWp I
p. 357,
a. 1262
;
ib.II
p. 5, a. 1288
;et saepius;
cf. Th. V 1,1896,49
sq.
) totale (
TArch
p. 22, a. 1409)
, universale (
Lites II
p. 138, a. 1412)
, verum (
DokMp I
p. 4, a. 1257
; cf. Th. V 1,1895,43).
δ.
hereditarium (
AKapSąd II
p. 183, a. 1452)
.
[ΝRSTRONY:838]ε. siccum et madidum
(i. q. in terris et aquis?).
PP II p. 14 (a. 1450) : nobilis Jacobus ... recognouit, quia ... consorti sue ... in et super medietate omnium bonorum ipsius ... centum marcas racione dotis ... cum omni iure et d-o sicco et madido ... donauit.
Constr.
a.
sq.
gen.
obi.
b.
sq.
in
c.
abl.
KodUJ I p. 67 (a. 1406) : nihil iuris ac perpetuitatis seu d-ii in eadem hereditatis parte pro nobis ... reservantes.
CracArt I p. 77 (a. 1429) : Czypser sibi in dictis bonis d-um plenum et potestatem reservavit.Ita saepius.
c.
sq.
(de)super :
ArPrawn X p. 72 (a. 1399) : Petrassio (ed. Petrassius) ... adiudicatur d-um super ... equis.
KodKKr II p. 268 (a. 1402) : premissa voluntas sua vltima debet ... invariabiliter permanere ac ipse sibi desuper nullum d-um reseruauit.