Ogólne
Pełne hasło
Więcej

DESCENDO

Gramatyka
  • Formydescendo, descendens
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -di, -sum -ntis,
  • Część mowyprzymiotnikrzeczownik
Znaczenia
  • I. propr.
    • A.
      • 1. de superiore loco ad inferiorem se transferre, deorsum scandere, se demittere.
      • 2. + Th. advenire, commorari, deversari (latiore sensu quam ap. antiquos, a quibus nonnisi in certis quibusdam locut. usurpatur
      • 3. secundo flumine navigare
        • a.
        • b.
        • c.
        • d.
        • e.
        • a.
        • b.
        • c.
        • d.
        • e.
        • f. + fluvium secundo flumine ire
        • a.
        • b.
        • a.
        • b.
    • B.
      • 1. geom.+ linea luce in terram demitti, decidere, defluere, decrescere. Occ. wypadać (o włosach) cadere (de crinibus concidere (de aedificiis)
      • 2. cadere (de pluvia, nive, grandine sim.), ferire (de fulmine)
      • 3. occidere (de sole)
      • 4. patere, porrigi, procurrere (de regione, via, finibus sim.)
      • 5. profluere, effundi (de flumine)
  • II. transl.
    • A.
      • 1. + ad (in) aliquid suscipere, inire
        • a.
        • b. + ad aliquem recommendandum ad descriptionem villarum ad tituli declarationem Th. rem altius cognoscere
      • 2. per ordinem degredi
      • 3. assentiri, consentiri
      • 4. originem ducere, oriri
    • B.
      • 1. in pectus (memoriam) alicuius incidere, cadere in aliquem (de benedictione
      • 2. pretio cadere
      • 3. + (s in spectare, pertinere ad aliquid
      • 4. originem trahere, oriri.
  • II. iur.
    • 1. + alicui concedere aliquid alicui, praec. iuri suo renuntiare, iure cedere
      • a.
      • b.
      • c.
      • d.
      • e. + de termino
      • f. alicui cedere
    • 2. + ad debitum debitum possidendum accipere
  • IV. phil.+ ascendere) ab universalibus ad singularia ratiocinando progredi
    • a. + de genere in genus transcendere
    • a. gram.+ in significationes voce) deductione demonstrare
      • α.
      • β.
      • γ.
    • a.
    • b.
    • c.
    • d.
    • e.
    • f.
  • V.
    • 1.
    • 2. + a dispositione pacis perpetuae ( a vita

Pełne hasło

DESCENDO, -ere, -di, -sum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • L.
  • A.
  • N.
I. propr.
A. de animantibus
1. zstępować, schodzić, zsiadać (z konia), wysiadać (z okrętu); de superiore loco ad inferiorem se transferre, deorsum scandere, se demittere. Meton. de plaustris ( CodPom p. 397, a. 1228).
2. przybywać gdzieś, zatrzymywać się, przebywać; advenire, commorari, deversari (latiore sensu quam ap. antiquos, a quibus nonnisi in certis quibusdam locut. usurpatur, cf. Th. V 1, 644, 68 sqq.)
KodWp I p. 215 (a. 1246) : cum ... ad villam eiusdem ecclesie... d-issemus.
KodKKr I p. 53 (a. 1254) : noster iudex ad claustrum d-ns de causa homicidij cum preposito discuciet.
StPPP II p. 419 (a. 1436) : noluit d-re, ubi domini presidebant judicio.
Ita vulgo saec. XIII—XVI (praec. de eis, qui ad res publicas peragendas aliquo se conferunt). Glossa Pol.
AGZ XIII p. 335 (a. 1460) : ad bona prefata debent d-re alias «zyachacz» et conspicere regimen ... bonorum.
3. płynąć z biegiem rzeki (o statkach); secundo flumine navigare
SchlUrk p. 332 (a. 1253) : in Odra ... navibus ascendentibus vel d-ntibus transitus non claudatur.
Item de lignis, quae secundo flumine demittuntur
UrkBBr p. 23 (a. 1260) : theoloneum lignorum per aquam Wratislauiam d-ncium.
Constr. ad
1-3: abs. , additur personaliter ( ArPrawn I p. 20, a. fere 1400 ; DokMp I p. 306, a. 1403 ;et saepius).
N. locut.
ascendere seu descendere kursować w jednym i drugim kierunku; huc atque illuc cursitare
Dogiel IV p. 259 (a. 1529) : mercatores possint absque omni impedimento ire, seu ascendere seu d-re, quo eis placuerit.
Indicatur unde
a. sq. abl. , v. gr. equo ( Tom. XIII p. 272, a. 1531).
b. sq. ab.
c. sq. de.
d. sq. ex.
e. sq. acc. (per analogiam verbi ascendere)
KsgRachKr II p. 21 (a. 1368) : iudex iuris Teutonici... ascendens castrum et ... consul d-ns dictum castrum.
PP II p. 210 (a. 1454) : prestiturus omagia ... d-ns iuxta solium equm suum debet ista verba proferre.
Indicatur quo
a. sq. ad.
N. locut.
ad ima podupadać, pessum ire ( KOMOR. p. 131 ). Occ. ad aliquem :
DŁUG. LibBen I p. 169 : coloni regentem omnibus necessariis procurant, quando ad illos personaliter d-erit.
AKapSąd II p. 37 (a. 1472) : in suis negociis ad plebanum... d-erat.
Ita saepius saec. XV—XVI, cf. Th. V 1, 645, 70 sqq.
b. sq. in c. acc.
c. sq. per :
KodWp I p. 114 (a. 1230) : d-ndo per eundem rivulum usque ad fines ... hereditatis mee.
d. sq. sub:
StPPP VII p. 228 (a. 1544) : d-ndo sub scamnum dicat ... mentitus sum ut canis.
e. sq. super:
ArPrawn I p. 429 (a. 1556) : Spiritus Sanctus super apostolos in linguis igneis d-it.
Cf. Th. V 1, 644, 41 sqq.
f. occ. sq. acc. tantummodo in locut. fluvium iść w dół rzeki; secundo flumine ire
Lites II p. 179 (a. 1413) : d-ndo fluvium ... usque ad silvam ... ascendendo ulterius et tenendo silvam a sinistris etc.
KodLit p. 287 (a. 1422) : eumdem fluuium d-ndo usque ad consumacionem eius, ubi intrat in fluuium Schiruinta (cf. Dogiel IV p. 111).
Indicatur modus vel via
a. sq. in c. abl.
ConcPol VIII p. 158 (a. 1529) : cum mulieribus ... ad fora publica in uno curru d-re.
b. sq. per :
BreslUB p. 119 (a. 1327) : currus ... d-ntes per uias siue loca ... sine qualibet requisicione ... ualeant pertransire.
DŁUG. Hist. V p. 243 : ex Thorun d-re navibus in Gdansk per aquam.
Indicatur finis
a. sq. in c. abl. cf.
b. sq. super :
AKapSąd I p. 86 (a. 1454) : occasione vie, quam fecerunt ... ad convencionem diocesanam super contribucione regali d-ndo.
B. de rebus
1. spuszczać się, spadać, opadać, spływać; demitti, decidere, defluere, decrescere. Occ. wypadać (o włosach) cadere (de crinibus RFil XLVII p. 369, saec. XVI in.in). Occ. α. geom. de linea ( COPERN. Rv p. 54 ), item de luce (i. radio) declinante ( VITELO Opt. p. 182 ) . β. in terram walić się, popadać w ruinę; concidere (de aedificiis)
StPPP XII p. 560 (a. 1534) : allodium ... antiquum, quod iam in terram d-it.
2. padać (o deszczu, śniegu, gradzie itp.), uderzać (o piorunie); cadere (de pluvia, nive, grandine sim.), ferire (de fulmine)
VITELO Opt. p. 454 : post ... improportionatum tempori calorem ... saepius pluuia d-it.
MARTIN. OP. Chr. p. 58 : saxea grando de nubibus d-ns.
Ita vulgo saec. XIII—XVI, cf. Th. V 1, 646, 26 sqq. Additur ab aere ( PEREGR. fol. p IIIa) , e caelo ( DŁUG. Hist. IV p. 724 ) , de nubibus (cf. supra 11 ; ; NIC. BŁ. Serm. I p. 25 ).
Syn.
decidere ( MIECH. Chr. p. 240 ).
3. chylić się ku zachodowi, zachodzić (o słońcu); occidere (de sole).
N. astr.
descendens sectionis nodus :
COPERN. Rv p. 415 : orbis planetae ... cuius limes latitudinis boreus F, austrinus K, d-ns sectionis nodus G, ascendens L.
4. rozciągać się (o terenie), przebiegać (o drodze, granicach itp.); patere, porrigi, procurrere (de regione, via, finibus sim.)
N. distinctionem
DokKujMaz p. 339 (a. 1383) : bona ... de castro Wisna versus Thorun d-ncia vel ad castrum dictum ascendencia.
Constr.
a. sq. ab.
b. sq. de:
KodPol I p. 42 (a. 1237) : que viad-it de Sarnoe in Suluyo.
Cf.
c. sq. ad:
KodWp II p. 48 (a. 1291) : terminid-unt ad locum, ubi Runa et Rada confluunt.
PommUrk III p. 427 (a. 1300) : a fossato, quod d-it ab ipsa piscina usque ad terminos ciuitatis.
d. sq. in c. acc.
e. sq. per:
CodPom p. 483 (a. 1235) : que vallis d-it per idem nemus usque ad situm qui etc.
PommUrk VI p. 198 (a. 1323) : fossatum d-re debet per agros prefate ville.
f. sq. versus cf.
5. wpływać, wpadać (o rzece); profluere, effundi (de flumine).
Syn.
influere:
KodKrak p. 160 (a. 1419) : fluuius Rwdaua ... Visslam influit et d-it.
II. transl.
A. de hominibus
1. ad (in) aliquid przystępować do czegoś, podejmować coś; suscipere, inire
a. in (ad) bellum, aciem, proelium sim.
Item
in graves contentiones ( DŁUG. Hist. IV p. 518 ) , ad institutionem ministri altaris ( CracArt I p. 94, a. 1435) ad tractatus ( CodEp III p. 472, a. 1500 ; ArHist X p. 261, a. 1575) , ad interrogatoria ( AKapSąd III p. 143, a. 1510).
b. (in oratione) v. gr. ad aliquem recommendandum ( KomKadł p. 276 ) , ad descriptionem villarum ( DŁUG. LibBen III p. 92 ) , ad tituli (i. e. inscriptionis libri) declarationem ( STOB. Aret. fol. a IIa), item per ellipsim
GALL p. 40, 15 : ad Kazimirum restauratorem Polonie d-amus.
Gramm. p. 173 (saec. XV) : autor ... d-it ad naturam parcium declinabilium.
Cf. Th. V1. 648, 68 sqq. Occ. wejść w szczegóły; rem altius cognoscere
ConcPol IV p. 139 (a. 1434-1440) : si ... ingratitudinis magnitudinem conffessor non potest intelligere, debet aliquantulum, ut sibi innotescat, d-re.
2. przechodzić w kolejności w dół; per ordinem degredi
KodMaz(L) p. 223 (a. 1456) : ordo ... a primo canonico incipiens et per subsequentes d-ns continuetur.
ArPrawn V p. 469 (saec. XV ex.ex) : si aliquis ex... prelatis esset infirmus, d-ndo gradatim sequens prelatus loco illius infirmi vadat.
3. zgodzić się, przystać na coś; assentiri, consentiri ,v. gr. in vota alicuius ( Tom. VII p. 388, a. 1525), item ad minus pretium ( CracImpr p. 255, a. 1555).
4. wywodzić się, pochodzić; originem ducere, oriri ( sq. ab, de, ex).
Additur
seminaliter ( WROCŁ. EpitConcl fol. q Ib) , per lineam generis ( KodKKr I p. 126, a. 1288 ; item per generationem legitimam: PrzywKr p. 10, a. 1375) ; simili sensu legitime ( KodMp III p. 124, a. 1358 ; item legitime et per veram radicem genealogiae: AKapSąd III p. 333, a. 1513) , per descensum et lineam masculinam ( ArHist XI p. 388, a. 1472).
Praec. part. praes. , loco
adi. vel subst. descendens,, -ntis, cf. s. v. Hoc sensu de rebus infra B 4.
B. de rebus
1. zapadać (w serce,w pamięć),zstępować, spływać (o błogosławieństwie); in pectus (memoriam) alicuius incidere, cadere in aliquem (de benedictione MonDipl p. 15, a. 1119—1124 ; ;alluditur ad Vlg. Jac. 7, 77; item de iniquitate e Vlg. Ps. 7, 77 NIC.BŁ. Serm. II p. 42 ).
Constr. sq.
in c. acc.
2. spadać, tracić wartość (o monecie); pretio cadere
StPPP II p. 607 (a. 1451) : si ... floreni inferius octodecim scotos d-erint.
3. (s q. in c. acc. ) stosować się do czegoś, dotyczyć czegoś; spectare, pertinere ad aliquid
VITELO Opt. p. 223 : quaedam passionum speculorum conuexorum d-unt in concaua.
Ib. p. 367 : conuexorum plurimae passiones in haec concaua specula d-unt, quoniam istorum et illorum conformis est generatio secundum figuras, a quibus in utrisque prouenit quaedam conformitas passionum.
PrzMog p. 49 : plura dictu quam scripto prosequenda in familiarem huiusce collationis d-rent sermonem.
4. brać początek,wywodzić się, pochodzić; originem trahere, oriri.
Dicitur de
potestate ( CodEp III p. 48, a. 1450) , iurisdictione ( Dogiel IV p. 277, a. 1531) , lucro ( GLb p. 85 ) , infamia ( NIC. BŁ. Tract. fol. n IVb) , pace (ex iure gentium: Tom. XIV p. 121, a. 1532) .
Praec. gram.
Gramm. p. 184 (saec. XV) : verbum impersonale passiue vocis, quod d-it a verbo transitiuo.
Ib. p. 192 (saec. XV) : quiuis casus obliquus ab eo nominativo d-ns.
BYSTRZ. Log. fol. x IIb : verba et participia ab eis d-ntia.
GŁOG. Alex. II fol. e IIIa : non quelibet tercia persona d-it a secunda.
Occ. de villa :
AKapSąd II p. 203 (a. 1520) : ville d-ntes a primeva Podbyelye ( ib. supra est ... villa Podbelye caput et origo aliarum villarum).
Constr. sq.
ab, de, ex. Hoc sensu de hominibus supra II A 4.
II. iur. t. t.
1. alicui et abs. : odstąpić coś komuś, zwł. zrzec się prawa do czegoś, przekazać coś komuś w posiadanie; concedere aliquid alicui, praec. iuri suo renuntiare, iure cedere
StPPP VII p. 153 (a. 1385) : receptis duabus marcis suis habet cedere et d-re de prato.
Ib. p. 199 (a. 1386) : de secundo dimidio prato ... et de ceteris omnibus agris d-erunt in triginta marcis grossorum.
Ita vulgo saec. XV—XVI. Indicatur quid
a. sq. dat.
StPPP VIII p. 499 (a. 1398) : Derslaus d-at sibi dicte parti hereditatis.
b. sq. acc.:
ib. p. 609 (a. 1398) : Boxa d-it dicto Petro medietatem scoltecie sue ... cum omni iure.
PP III p. 154 (a. 1447) : Petrus debet sibi propinquiorem locum dare et d-re ac porrigere.
Ita saepius.
c. sq. abl.
StPPP II p. 363 (a. 1432) : Lathslaus ... hereditate, taberna et molendino ... Petro d-re debebit.
Inde in imagine
iracundia poniechać gniewu; irasci desinere
COPERN. OpM p. 76 : nondum iracundia mihi d-isti, Antisthenes (Gr. τής όσγής ύφήκας).
d. sq. ab :
StPPP XI p. 282 (a. 1541) : a qua parte bonorumMathias filius eius legitimus d-it similiter et filie ipsius alias «othstopyly».
e. sq. de, cf. Ita passim saec. XIV—XV. Occ. de termino causae agendae
AGZ XIX p. 180 (a. 1479) : d-ndo de termino suo et ascendendo in alium terminum.
f. sq. ex :
StPPP VI p. 345 (a. 1527) : Nankyer... ex poena «kocz» suffuso rubore ... capitanei d-it cum alia poena trium marcarum, quam iudicium super praefato ... capitaneo ... ipsi Nankyero adiudicavit.
Occ. intrans. przejść na czyjąś własność; alicui cedere
*LhnUrk II p. 531 (a. 1501) : praefatus ducatus totaliter ... ad nos ... devolvatur et d-at.
2. ad debitum wstąpić w prawa wierzyciela; debitum possidendum accipere
KsgRWar p. 481 (a. 1524) : recognovit se teneri ... quinque sexagenas ... doctori, que hicidem dixit, quod habet peccunias pro domo apud ... Martham ... si ... doctor voluisset d-re ad ipsum debitum.
Cf. ASCENDO II C 2.
IV. phil. t. t. przechodzić od tego, co ogólniejsze,do tego, co bardziej szczegółowe; ab universalibus ad singularia ratiocinando progredi (opp. ascendere)
BYSTRZ. Log. fol. e VIb : d-ntem a generalissimis ad specialissima necesse est ... diuidere vnum in multa et ascendentibus a specialissimis ad generalissima necesse est colligere multa in vnum.
[Id.] AnalPost fol. g VIIIb: quanto magis d-itur ad particularia, tanto magis itur ad infinita et quanto magis ascenditur ad vniuersalia, tanto magis itur ad finitum et vnum.
AEG. Th. fol. A IVa : sic sequeretur quod esse purum haberet rationem generis et d-ret in species per differentias oppositas, quod stare non potest.
N. locut.
a. de genere in genus przechodzić; transcendere
GŁOG. Anal. fol. 66a : d-re de genere in genus est assumere premissas diuersarum scientiarum in eadem demonstratione, vt demonstrando aliquam conclusionem in perspectiua assumeretur vna propositio in geometria et alia in naturali philosophia (cf. BYSTRZ. AnalPost fol. e IVa et saepius ).
a. gram. in significationes (de voce)
CALLIM. Rhet. p. 61 : vox una in diversas significationes d-it, ut 'canis' aut sidus, terrestre animal, aut piscis.
Praec. dowodzić za pomocą dedukcji; deductione demonstrare
GIEŁCZ. fol. O 2a : ascendere est a descendentibus ad descensam arguere et quot modis contingit d-re, tot et ascendere, cum se habeant opposito modo.
Distinguitur
α. formaliter (opp. virtualiter: WROCŁ. Dial. fol. M IIa et saepius),
β. uniformiter (opp. difformiter ib.fol. L VIa et saepius).
γ. copulative (opp. disiunctive ib. et passim).
Item
copulatim (disiunctim: BYSTRZ. ParvLog fol. D IIP ; WROCŁ. Dial fol. M III a) ;;item mixtim ( WROCŁ. Dial. fol. M IIb).
Constr.
a. sq. ab.
b. sq. ad.
c. sq. de.
d. sq. ex.
e. sq. in c. acc.
f. sq. sub (termino: BYSTRZ. ParvLog fol. D IIP ; WROCŁ. Dial. fol. M IIa). ;Cf. DESCENDENS III DESCENSA DESCENSUS IV.
V. fungitur vice verbi
1. ascendere
ModlWW p. 33 : tu es virgula fumi ... que ... d-isti in celum super omnem angelicam creaturam.
2. discedere: in imagine ,v. gr. a dispositione pacis perpetuae ( Dogiel IV p. 183, a. 1479) , a vita ( RFil XXV p. 153, saec. XV med.med : a vita d-ns «othchodzy»).
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)