- F.
- Th.
- Bl.
- S.
I.
propr.
A.
de hominibus
1.
wstać, podnieść się, powstać; assurgere, se erigere.
N. constr.
a.
sq.
ad
per ellipsim
DŁUG. Op. p. 107 : ut celerius, quo posset, ad Cracoviensem ecclesiam iturus c-ret.b. sq. de :
DŁUG. Hist. II p. 335 : eo cardinali ... de lecto c-nte.Cf. Th. IV 620, 79.
2.
zmartwychwstać; resurgere (de mortuis)
DŁUG. Op. p. 42 : Deus ... mortuum ... imperavit c-re.
B.
de rebus
1.
wschodzić (o gwiazdach); oriri (de sideribus).
2.
rosnąć (o roślinach); crescere, erigi (de plantis)
FormJ p. 56 : planta novella ... proficiendo c-it in altum.
CIOŁ. Lib. I p. 118 : surculus c-ns a stipite (cf. KodPol II p. 851).Cf. Th. IV 621, 73 sqq.
Praec.
de
decimis,
i. e. de frumento, cuius decima exigebatur
ArHist VI p. 169 (a. 1434) : stramina non abducantur extra limites hereditatis, ubi decime c-unt (cf. JusPol p. 241).
KodMp IV p. 476 (a. 1448) : pro decimis ... in parrochia Lukoviensi ... c-ntibus.Ita saepius.
N. locut. ap.
DŁUG.
α.
in nova radice
h. e. in agro nuper coli coepto
LibBen I p. 337 : decimas ... in nova radice c-ntes.
β.
sensu latiore de metallis:
występować; exsistere
ib. I p. 138 : decimas salis, plumbi ... et omnium minerarum in dioecesi Cracoviensi c-ntium.
3.
wydawać plon (o polu); frugem ferre (de agro)
AKapSąd II p. 441 (a. 1475) : agros ... desertos, provenientes et c-ntes.
N. locut.
in frugem et messem :
DŁUG. Op. p. 94 : ager Dominicus sanguine Stanislai ... satus ... in frugem et messem amplissimam c-xit.
4.
wznosić się (o górach, budowlach); erigi (de aedificiis, montibus sim.).
N. constr. sq. acc. mesurae
MARTIN. p. 48 : exiguus digitus c-it 4 ulnas.
N.
α.
de limitibus
AKapSąd II p. 265 (a. 1469) : occasione limitum inter bona ... c-ntium.
β.
in imagine de humanae salvationis structura (
ConcPol IV
p. 173, a. 1436),
de regiae maiestatis fastigio (
KodKrak
p. 36, a. 1358
;
cf.
AGZ III
p. 18
)
.
II.
transl.
A.
de animantibus
1.
powstać, podnieść się, porwać się na coś lub kogoś; se proripere, insurgere, exsilire (praec. ad pugnandum)
a.
abs.
DŁUG. LibBen III p. 108 : ne quandoque c-at Deus et praesides ... puniat.
Id. Hist. IV p. 330 : qua iniuria ... episcopus ... motus magno animo c-it et murum se ... opposuit, ne etc.
b. in (contra, adversus) aliquem.
Additur
hostiliter (
KodPol IV
p. 109, a. 1460)
, armatum (
DŁUG. Op.
p. 588
)
,
ad seditionem (
CorpJP III
p. 432, a. 1519),
sed etiam
amore :
AGZ IV p. 208 (a. 1494) : amore fervoreque in illam civitatem c-ntes.
N. in imagine
MARTIN. OP. Marg. fol. e 1a : duplex tribulatio non c-et super illos, qui ... egerunt paenitentiam (cf. Vlg. Nh. 1,9 ).
DŁUG. Op. p. 195 : libidinum et carnis c-ntes in se ... incentivas.
c. in (ad) arma, bellum, defensionem
sim., item in iniuriam (exterminium) alicuius (
KADŁUB. p. 77, ib.
p. 174
)
, ad resistendum (
PP II
p. 47, a. 1448)
, in iustam aciem (
DŁUG. Hist. I
p. 355
).
2.
wznosić się ponad coś, być wyższym; se altius tollere, superiorem esse
GŁOG. Phys. fol. A 2a : hi recte de genere pecudum sunt, qui ultra sensibilia c-re non valent.
B.
de rebus
1.
zaczynać się, powstawać, wynikać; oriri, exsistere, effici.
Dicitur praec. de abstr. , v. gr.
bello, discordia, rumore, sed etiam de vento (
AKapSąd II
p. 766, a. 1511)
, igne (
DŁUG. Hist. V
p. 597,
alluditur ad
Vlg.
Eccl.
11,34).
Syn.
suscitari (
PP II
p. 134, a. 1452).
Constr.
a.
abs.
b.
sq.
ex :
MATTH. p. 96 : tam immensa fugibilitas peccati c-it ex immensa honorabilitate Dei.Cf.
ib. p. 19 . LibProm p. VI (a. 1404) : qui rancor ex magistrorum concurrentia c-it.Ita passim, cf. Th. IV 622, 73.
N. phil.
BYSTRZ. Log. fol. c Vb : ex illa comparatione c-it vna relatio rationis, que vocatur genereitas.
GŁOG. Alex. II fol. g Va : conuenientia proportionis, que c-it ex aliis modis.
2.
odnowić się, odżyć;
renovari
DŁUG. Hist. III p. 249 : vetus ... iamque longo tempore agitata ... quaestio ... c-xerat.
3.
rozwijać się, postępować, przybierać na sile;
crescere, augeri
*Theiner I p. 179 (a. 1323) : Ecclesia per tue sollertie studium votivis c-et comodis.
DŁUG. Hist. V p. 413 : c-bat interim dolor Withawdi ducis et morbus invalescens cogebat illum etc.
Ib. V p. 466 : amoenitas pacis robustius ubique c-at.
N. in malam partem
ib. III p. 462 : temperati ... nobilitatis Polonicae a cupidine ... mores ... c-re et se erigere coeperunt.