Ogólne
Pełne hasło
Więcej

CONCIPIO

Gramatyka
  • Formyconcipio
  • Etymologiałacina starożytna
  • Odmiana -ere, -cepi, -ceptum
Znaczenia
  • I. propr.
    • 1. in se comprehendere, capere
      • α.
      • β.
      • γ. phil.
    • 2. prolem concipere, gravidam fieri; pass. poczynać się; oriri.
    • 3. suscipere
  • II. transl.
    • 1. + iram, dolorem, spem, suspicionem, laetitiam, animum (gravem, sinistrum) in (ad) aliquem indignationis vel molestiae nubilum indignationis iaculum truculentum iaculum alacrem spiritum spem ad aliquem suspicionem trahere diffidentiam displicentiam ex aliqua re zelum de aliquo nequitiam aliquem spiritum affici, percipere,
    • 2. + mente mente comprehendere, intelligere.
    • 3. + animo, corde excogitare, animo fingere.
    • 4. componere, definire,
    • 5. instituere, sibi proponere, consilium capere.
    • 6. causam esse, efficere aliquid
  • III.
    • 1. zaczynać
    • 2.
      • α. + furtum i. q. deprehendere, occupare
      • β. + possessionem
      • γ. + oblivionem oblivione affici
    • 3.

Pełne hasło

CON-CIPIO, -ere, -cepi, -ceptum
  • F.
  • Th.
  • Bl.
  • S.
  • Dc.
  • B.
  • A.
I. propr.
1. obejmować, ogarniać; in se comprehendere, capere (v. gr. ignem, lumen, virus).
Syn.
comprehendere ( GŁOG. Anim. fol. 2a ).
Additur
in se ( NIC. POL. p. 46, v. 20 ).
N. in imagine
α. ignem futuri incendii (de bello DŁUG. Hist. I p. 282 ).
β. gramm. de generibus
Lites II p. 171 (a. 1413) : verbum masculinum c-it femininum in materia favorabili (cf. GŁOG. Alex. I fol. 141a).
Item de numeris
GŁOG. Alex. I fol. 137b : numerus pluralis debet c-re numerum singularem.
γ. phil. de definitione
GŁOG. Anim. fol. 2a : quorum diffinitio non c-it et comprehendit materiam.
2. poczynać, ulegać zapłodnieniu; prolem concipere, gravidam fieri; pass. poczynać się; oriri.
N. glossam Pol.
RFil XXIV p. 386 (saec. XV) : «zalągać się» c-i.
N. in imagine
sementem virtutis ( KADŁUB. p. 90 ), item per abundantiam nativitatem :
KADŁUB. p. 9 : sic ergo nostri iuris civilis nata est conceptio, seu c-ta nativitas (inde MPH II p. 167, saec. XIV).
Constr.
a. sq. abl.
b. sq. ab:
StSyn III p. 59 (a. 1320) : mulieres c-ntes filios ab aliis quam maritis suis.
Cf. Th. IV 56,61 sq.
c. sq. cum:
ZabDziej III p. 349 (a. 1494) : prolem ... cum eo c-tam.
d. sq. ex.
3. spłodzić; suscipere
MARTIN. OP. Chr. p. 27 : Aeneam ex Venere c-epit Anchises.
ZabDziej II p. 133 (a. 1484) : Albertus ... non c-isset puellam ... ex cohabitacione et copula carnali.
N. in imagine
KodPol I p. 30 (a. 1227) : quos fratres Praedicatores in fervore Spiritus Sancti ad diligendum olim c-epi, jam in ulnis meis genitos uberibus lactem libertatis (potius liberalitatis).
NIC. POL. p. 62, v. 289 : c-tus Apollinis arte anulus est genitus.
CorpJP II I p. 317 (a. 1515) : machinationes ... c-tae et oboriundae.
Pass. brać początek; initium capere.
II. transl.
1. doznać, dać się opanować, ponieść (uczuciom); affici, percipere, v. gr. iram, dolorem, spem, suspicionem, laetitiam, item animum (gravem, sinistrum) in (ad) aliquem ( CIOŁ. Lib. I p. 194 ; WAPOW. Chr. p. 18 ;et saepius), indignationis vel molestiae nubilum ( DŁUG. Reg. p. 233, a. 1450) , indignationis iaculum ( RHist XX p. 127, saec. XIV ; item truculentum iaculum : PrPol p. 108, a. 1390) , alacrem spiritum ( DŁUG. Hist. IV p. 85 ) , spem ad aliquem ( AAlex p. 295, a. 1503) , suspicionem (syn. trahere : CodVit p. 492, a. 1420) , diffidentiam ( CodVit p. 480, a. 1420) , displicentiam ex aliqua re ( Tom. VII p. 373, a. 1525) , zelum de aliquo ( DŁUG. Hist. V p. 529 ) , nequitiam ( ChrMP p. 496 ) , aliquem spiritum ( CodEp III p. 57, a. 1451 : utinam eum c-ret spiritum, ut etc.).
Additur
sibi :
Tom. VII p. 370 (a. 1525) : quam suspicionem aliquis sibi c-re posset.
Ib. p. 376 (a. 1525) : inanem quendam timorem sibi c-erunt.
2. mente et abs. : pojmować, myśleć, poznawać; mente comprehendere, intelligere.
Syn.
colligere ( WiadPol p. 189, a. 1582) , intelligere ( GŁOG. Anal. fol. 42b ) , percipere ( Somm. II p. 90, a. 1395).
N. constr. sq. enuntiato interrogativo
CRIC. p. 21, v. 9 : quid tanta sibi ... pompa velit ... c-isse.
Cf. Th. IV 60,60 sqq.
N.
phil. t. t. tworzyć pojęcia, ujmować pojęciowo; per notiones intelligere
GŁOG. Anal. fol. 42b : modum nostrum intelligendi et c-ndi.
Id. Hisp. fol. 8a : dicibile hic capitur ... vt non distinguitur contra scriptum et c-tum (cf. ib. fol. 12a, 56b, 100b).
STOB. Intr. fol. a 2a : distinctio in intellectu est penes diuersum modum c-ndi idem obiectum.
Additur
conceptu ( STOB. Parv. fol. I VIIb : substantiam c-imus ... conceptu aggregato).
Distinguitur grammaticaliter (
opp. logicaliter)
STOB. Intr. fol. a 2a : c-ndo grammaticaliter, vt homo hominis, siue logicaliter, vt homo et humanitas.
3. animo, corde et abs. : pomyśleć, wyobrazić sobie; excogitare, animo fingere.
Simili sensu
in animo ( CodEp II p. 240, a. 1430) , meditando ( Tom. I p. 186, a. 1511).
N.
opinionem in (de) aliquo ( CodVit p. 886, a. 1429 ; Tom. XIV p. 308, a. 1532) , intentionem ( Tom. II p. 215, a. 1513) , sententiam de aliquo ( DŁUG. Op. p. 8 ).
4. formułować, układać, wymyślać; componere, definire, praec. litteras, articulos sim., votum, orationem (additur abl. modi copiosis verbis: Tom. X p. 320, a. 1528), item sensu latiore concordiam et unionem ( CodVit p. 946, a. 1430) , treugas ( Lites I p. 444, a. 1334 ; KodPol IV p. 43, a. 1448). ;
Syn.
componere ( Tom. VII p. 228, a. 1525, cf. Dogiel IV p. 226 ) , edere ( ib. I p. 53, a. 1423) , facere ( KodPol IV p. 43, a. 1448 et passim), (per)tractare ( Dogiel IV p. 226, a. 1525 ; DŁUG. Hist. IV p. 614 ) , ferre (sententiam: ArPrawn IV p. 210, a. 1347).
Praec. iuris iurandi formulam
Tom. X p. 372 (a. 1528) : archidiacono praeeunte c-tis verbis juravi.
Dogiel I p. 433 (a. 1536) : fidelitatis iuramentum ... cives ... praefati comitatus ... in capitaneorum ... praesentia c-tis verbis et stipulatis manibus praestiterunt realiter.
Cf. Th. IV 55,7 sqq.
N. in malam partem:
zmyślać; fingere
ZabDziej III p. 494 (a. 1498) : actrix c-ns repudium dolose a viro legittimo ... rapuit sibi ... mediam marcam.
N. constr.
a. sq. in c. acc.
AAlex p. 374 (a. 1503) : articuli ... in alterutrum c-ti.
Tom. II p. 274 (a. 1513) : que ... in rem publice rei Christiane ... cogitatione c-epit.
Dogiel IV p. 331 (a. 1550) : jusjurandum ... in haec verba c-tum.
b. sq. sub:
KodPol IV p. 43 (a. 1448) : trewgas pacis sub articulis et condicionibus prescriptis c-tas et factas.
5. zamierzać, postanawiać, planować; instituere, sibi proponere, consilium capere.
Constr.
a. sq. acc.
b. sq. inf.
KodKKr II p. 334 (a. 1408) : si ... hereditatem ... vendere c-rent.
Tom. III p. 111 (a. 1514) : que ... facere c-epinuis.
c. sq. enuntiato finali
AKapSąd I p. 430 (a. 1458) : rex et milicia c-unt contra clerum, ut in eo fieret contribucio.
6. powodować, wywoływać; causam esse, efficere aliquid
NIC. BŁ. Serm. I p. 16 : gladius columbe ... cum dimicat, nullam omnino c-it amaritudinem.
Tom. XV I p. 647 (a. 1534) : debilitatem ex languore, dieta et farmacis c-tam.
III. confunditur cum vocibus
1. incipiendi; zaczynać
AGZ XIX p. 535 (a. 1475) : granicies c-te sunt a scopulo primo.
Cf. Th. IV 57,63 sqq.
2. accipiendi; przyjmować
*CodPom p. 742 (a. 1246) : inquietis, vinculum c-re nolentibus discipline.
N.
α. furtum zająć rzecz ukradzioną; i. q. deprehendere, occupare
ArPrawn VII p. 251 (a. 1566) : si fur in furti fuga comprehendi nequeat, sed in eius domo furtum c-atur et condicatur.
β. possessionem :
StPPP IX p. 84 (a. 1469) : quam partem hereditatis ipsa ex suis ... laboribus non c-epit.
γ. in imagine oblivionem popaść w zapomnienie; oblivione affici
CodPom p. 654 (a. 1242) : ne acta ... obliuionem c-ant.
3. percipiendi; dowiedzieć się, usłyszeć
KADŁUB. p. 232 : fabulosum quidem videtur quod c-epi, sed c-tum quis teneat sermonem.
Somm. II p. 90 (a. 1395) : cum ... tales rumores perciperet et c-ret.
Cf. Th. III 59,20 sqq.
Tło: rękopis Rps 3007 III (XV wiek), Źródło: polona.pl
ISSN 2300-5742, 2 / 2014 (1 VI 2014 r.)