- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
towarzysz(-ka), członek świty, orszaku; socius (-a), comitatus particeps, assecla
I.
propr.
de hominibus.
N. glossam Pol.
RFil XVI p. 341 (a. 1426) : c-es «tluscza».
Item sg. sensu collectivo
ArHist XI p. 471 (a. 1461) : pro c-e per XI, dies exiverunt XX octualia cervisie.
Ib. p. 479 (a. 1461) : Waschko Rutheno, qui c-em conduxit per Lithwaniam ... dedi tres equos podvodorum in Myechow.Ita saepius ib.
N. constr. sq. gen. obi. , v. gr.
viae, itineris (
GALL
p. 469
= 137,20 M.
;
NIC. POL.
p. 66, v. 367
;
DŁUG. LibBen I
p. 238
).
Praec. członek orszaku zbrojnego, roty;
unus e satellitibus armatis
Tom. IX p. 71 (a. 1527) : quilibet ... praefectus militum ... per se ipsum ducere debet c-es seu commilitones suos.
2.
transl.
de
abstr.
N. locut.
vita (alicui) comite
póki życia starczy, za życia; vita suppetente
UrkBBr p. 32 (a. 1267) : vita c-e personaliter veniemus.
KodPol I p. 119 (a. 1291) : libertatem ... Deo suffragante et vita c-e ... obseruari.Ita saepissime.
N. glossam Pol.
GLb p. 114 : vita c-e «bądą ly zyw».
Item
quamdiu (quoad, dum, tempori quo sim.) vita
alicui comes fuerit (
KsgŁawKr
p. 209, a. 1393
;
KodPol II
p. 836, a. 1425
et saepius).
II.
komes, możnowladca, wielmoża (przebywający zazwyczaj w otoczeniu władcy i piastujący często godności państwowe); unus e primoribus regni (qui saepe principem comitabatur summosque magistratus gerebat)
GALL p. 411 (=36,17 M.): duces ... c-es aliique proceres. CodSil(M) I p. 44 (a. 1147) : Bernardo Dei gratia Clarevallensi abbati ... Matteus ... Cracoviensis episcopus et c-s ... Petrus (cf. inscriptionem ChrPetri p. 762 : incipit Cronica Petri c-is Poloniae).
KodPol I p. 10 (a. 1155) : Garvolionem villam, quam Bartholomeus c-s ... ecclesie ... dedit.
N.
comes (et) baro (
Lites I
p. 431, a. 1325
;
ArHist XII
p. 371, a. 1388—1411
;
*Tom. VIII
p. 229, a. 1526).
;
Opp.
nobilis
GALL p. 407 (=31,13 M.): non solum c-es verum etiam quique nobiles torques aureas immensi ponderis baiulabant.
III.
1.
palatinus
sim.:
palatyn, wojewoda (w w. XI i XII); dux exercituum dignitate principi proximus (saec. XI et XII)
GALL p. 443 (= 88,10 M.): Wladislaus dux patriam sine palatino c-e rexit.
KADŁUB. p. 84 : sacri c-s palacii Scarbimirus.
Ib. p. 221 : presul Fulco et palatine c-s excellende Nicolaus ... reipublice curam suscipiunt.Singulare saec. XVI
ZabDziej IV 1, p. 76 (a. 1554) : datum ... praesentibus ... archiepiscopo Gnesnensi ... Andrea de Thenczyn c-e Lublinensi.
2.
komes grodowy, kasztelan; castro praefectus, castellanus
GALL p. 437 (= 79,18 M.) : Zetheus ... in castellis ... c-es vel pristaldos praeponebat.
Ib. p. 453 (= 108,4 M.): Boleslaus dux suum c-em in Gnezdensi civitate constituit.
Lites I p. 336 (a. 1339) : castellanus seu c-s de Miedzirzecz.
N.
tredecim civitatum
Scepussiae
RachJag p. 556 (a. 1420) : Cholyewe litteras ad Spisch ferenti regales c-i XIII duitatum.
3.
(na Węgrzech) namiestnik komitatu, tzw. żupan; comitatui (cf.
s.
v. II 1) praefectus
Dogiel I p. 87 (a. 1498) : Andreas Both de Bayna c-s comitatus Zaladiensis.
Ib. p. 126 (a. 1530) : qui iniuriam patitur, pro ea aget coram c-e illo, in cuius comitatu ambo resident, c-s tamen adiunget sibi alium c-em vicinum, qui fit de parte quaerentis justitiam.
4.
(w cesarstwie rzymsko-niemieckim) hrabia; comes imperii Romano-Theutonici
DŁUG. Op. p. 580 : Henricus c-s de Kamyencz de Mischna.
Ib. p. 592 : Iohannes c-s de Wende.
KodPol IV p. 149 (a. 1471) : Victorino, duci Minsterburgensi, c-i Cloczensi.
URSIN. fol. D 5a (= 59,6 W.): regem, ducem, principem, c-em marchionemque ac baronem regie vel ducalis celsitudinis siue dignitatis.
N. glossam Pol.
RachJag p. 560 (a. 1419—20): c-is alias «grabya» de Hardek (cf. RFil XVI p. 346, a. 1428).Constr. II—III:
a.
sq.
adi.
loci
MPVat II p. 378 (a. 1360) : Iohannes c-s Cracoviensis.Ita saepe.
b.
sq.
ab :
Dogiel I p. 146 (a. 1540) : Petrus Kmita c-s a Visnice.
*Tom. XV p. 53 (a. 1533) : Ioannes c-s a Montfort.
c.
sq.
de:
KsgHenr p. 25 : uirum nobilem c-em Razlaum de Strelin.Ita saepius.
d.
sq.
in
c.
abl.
Tom. XV p. 89 (a. 1533) : Joannes c-s in Thanczin (cf. AUnii p. 206, a. 1569).
IV.
1.
a.
hereditarius
wójt miejski, urząd związany z dochodami, przysługujący zwykle zasadźcy miasta i jego spadkobiercom; hereditarium munus (una cum iuribus et proventibus annexis) ei attribui solitum, qui oppidum locaverat eiusque heredibus
GLlw p. 234 : c-s haereditaritis «zakupny wóyt».Cf. ADVOCATUS III 1.
b.
oppidalis
et
abs.
:
wójt jako urzędnik, sprawujący z ramienia księcia władzę sądowniczą wedle prawa niemieckiego; magistratus, qui principis auctoritate iudicia iuris Theutonici, quod vocabatur, exercebat
APozn I p. 144 (a. 1448) : affectare ius super Iohannem Murcz a dominis c-bus et consulatu in Czerwest, ut sibi fieret iusticia.
StPPP X p. 87 (saec. XV) : c-s seu iudex ex libera nativitate progenitus et scabina sede dignus sub omagio ac praestito iuramento a rege iudicandi plenam susceperit facultatem.
N. glossam Pol.
GLc p. 15 : oppidalis c-s «nye zakvpny woyth, ale poszyczony do czasv» (cf. GLlw p. 234).
Ib. p. 10 : c-s ... «woyth wyszschego prawa» (cf. GLlw p. 233).Cf. ADVOCATUS III 2.
2.
rusticalis
sołtys; scultetus (cf.
s.
v. )
ŁASKI ComPriv fol. 210b : si factum manifestum contigerit, sicut furtum aut spolium ... super eo bene eligi potest c-s rusticalis pro iudicio ad minus de tribus villis, vadunt hii cum electo c-e iudicium, si feodatum iudicem habere non poterint.Et
paulo infra fur, predo aut raptor capti, si eodem die aut nocte conuicti non fuerint, extunc rusticalis c-s nullam super eos habet iurisditionem.Nescio, an huc pertineat
KodMp II p. 236 (a. 1317) : scultetis ... tabernam ... et molendinum ... concedimus ... que regere debent per se vel alium magistrum c-em congruum et honestum.
V.
dostojnik cesarski lub papieski obdarzony prawem nominacji notariuszy publicznych i uprawniania dzieci nieślubnych; magistratus auctoritate imperiali vel apostolika constitutus, cui notarios publicos creandi puerosque spurios legitimis coaequandi potestas competebat
*StPPP VII p. 506 (a. 1475) : Nicolaum assignauimus in uerum c-em eiusdem Sedis Apostolicae, cui etiam ... damus nostra auctoritate centum personas creare in publicos notarios ... et centum personas legitimare.
*Ib. p. 510 (a. 1478) : sacri Lateranensis pallacii auleque nostre et imperialis consistorii c-em te facimus ... quodque possis ... per totum Romanum Imperium facere et creare notarios publicos.
Ib. p. 513 (a. 1486) : Iohannem ... Andreas Rosa de Borzyschowicze ... canonicus Cracouiensis, sacre cesaree maiestatis c-s palatinus ... in notarium ... publicum creauit.Ad rem cf. S. Mikacki, Mianowanie notariuszy publicznych imperiali auctoritate w diecezjach krakowskiej i lwowskiej w wieku XV, Studia Historyczne ku czci St. Kutrzeby, 1938, I 289—328.