- F.
- Th.
- Bl.
- S.
- Dc.
- B.
- BJ.
- A.
- H.
- Ha.
- N.
I.
dep.
(multo rarius act.)
1.
wysuwać coś jako powód lub pretekst, wymawiać się, usprawiedliwiać czymś; alicuius rei causam afferre, se excusare aliqua re. Explicatur
GLcerv p. 492 : c-ri est caussam rei gestae adferre et excusandi gratia adferre impedimenta «wymówki czynić».
N. constr.
a.
sq.
acc.
b.
sq.
abl.
ArHist V p. 253 (a. 1332) : si ... aliqua sororum c-etur necessitate.c. sq. acc. c. inf. d. sq. quod.
2.
usprawiedliwiać, uzasadniać coś; excusare, purgare, probare, aliquid
JAC. PAR. Serm. fol. 24a : hic c-atur doctrina, quam multum utile est sanctos habere in societate.
Tom. III p. 287 (a. 1514) : ne ... absentiam suam ex ignorantia e-entur.
N. constr.
a.
sq.
acc.
cf.
,
sq.
b.
sq.
quod :
Tom. VIII p. 339 (a. 1526) : varia se obtulerunt, quibus cesar c-batur, quod rebus mtis vre … non posset intendere.c. sq. abl. cf. supra 271,55. d. sq. ex cf. supra 271,52 sq.
3.
oskarżać, uskarżać się, żalić się (zwł. przed sądem); accusare, conqueri (praec. in iudicio).
N. constr.
a.
abs.
b.
sq.
acc.
c.
sq.
abl.
KlQu p. 39 (a. 1478) : dominatio vestra me ... plurimis ... c-atur culpis.d. sq. apud:
DŁUG. Hist. IV p. 121 : c-tus apud hunc conventum ... miles ... de Nicolao ... quasi ab eo ... devictus et captus representare se illi ... neglexisset.e. sq. contra :
MATTH. p. 110 : miror, quod dimittimus c-ri contra nos ipsos, qui damnationis nostrae meritum non detestamur.f. sq. de. g. sq. acc. c. inf. h. sq. quod :
DŁUG. Hist. IV p. 601 : c-batur... Sigismundus... quod pacta... inita parum sincere sibi servarentur.i. sq. quasi cf. supra 8. 4. procesować się; iudicio experiri cum aliquo, litigare.
N. constr.
a.
sq.
de :
Lites II p. 144 (a. 1413) : de graniciebus c-atur et iure ordinis.b. sq. propter :
ArPrawn V p. 102 (a. 1440) : quicunque c-atur propter aliquam discordiam ... conveniatur.
c.
sq.
super
c.
acc.
PommQu p. 77 (a. 1381) : super ista bona nullatenus debet c-re.Cf. ib. p. 7 (a. 1400).
5.
wydawać wyrok sądowy, osądzać; iudicare, sententiam ferre
IusMet p. 199 (a. 1505) : si ... circa eosdem consules alicui partium minus juste c-retur ... exnunc iterum per appellationem ... eam ipsam causam debet revocare ad nostram celsitudinem.
I.
act.
1.
a.
powodować, wywoływać; excitare, creare
RRud p. 45 : scopa, quam malefica intingit aque, ut soluat, non c-at pluuiam.
PommUrk II p. 286 (a. 1274) : ex continua reuolucione primi mobilis ... temporum vices ... c-antur.
b.
tworzyć, kształtować; efficere, formare
VITELO Opt. p. 34 : triangulus si fuerit duorum laterum aequalium et unum laterum ... fuerit fixum, c-bitur pyramis rectangula.
DŁUG. LibBen II p. 573 : plebanus habet ... decimam piscium in lacubus regiis, qui c-antur ex fluviis Visla et Crampa.
c.
causam
wytoczyć sprawę przed sąd; inferre in iudicium
KodMp III p. 44 (a. 1341) : iudicabunt ... sculteti ... omnes causas ... que infra limites hereditatis eiusdem c-buntur.
2.
phil.
t. t.
sprawiać jako przyczyna; causa esse alicuius rei
AEG. Th. fol. A 4b : Deus influit rebus c-tis esse.
PARIS. Quaest. fol. f 4b: substantia est causa omnium accidentium et non potest c-re nisi indiuiduata.Ita saepius.